«Ορατόριο των Χριστουγέννων», στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Ορατόριο Χριστουγέννων

Τη Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2011, στις 8.30 το βράδυ, η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών παρουσιάζει στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για πρώτη φορά στην Ελλάδα το «Ορατόριο των Χριστουγέννων», ένα έργο για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα, του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνα Αλφέγιεφ, Προέδρου του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας. 

Στη συναυλία συμμετέχουν η Συνοδική Χορωδία του Πατριαρχείου Μόσχας και η Ορχήστρα του Κέντρου Ελληνικής Μουσικής. Διευθύνει ο Ανδρέας Τσελίκας. 

Την παραγωγή της συναυλίας έχει το Μελωδικό Καράβι. 

Πριν τη συναυλία θα γίνει η επίσημη παρουσίαση του νέου βιβλίου του Πατριάρχη Μόσχας και πάσης Ρωσίας κ. Κυρίλλου με τίτλο «Ελευθερία και ευθύνη», το οποίο κυκλοφορεί, με φροντίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, από τις εκδόσεις Εν Πλω. Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει παρουσία του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνα την ίδια μέρα με τη συναυλία, στις 6.00 μμ, σε αίθουσα του Μεγάρου Μουσικής.

Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνας Αλφέγιεφ

Ο Μητροπολίτης Ιλαρίων γεννήθηκε το 1966 στη Μόσχα. Από το 1973 έως το 1984 σπούδασε βιολί και σύνθεση στο δευτεροβάθμιο ειδικό μουσικό σχολείο Γκνέσινυ της Μόσχας, ενώ το 1984 γράφτηκε στη Σχολή Σύνθεσης του Ωδείου της Μόσχας. Από το 1984 έως το 1986 υπηρέτησε στο ρωσικό στρατό.

Σπούδασε στην Ιερατική Σχολή και την Θεολογική Ακαδημία της Μόσχας, όπου ολοκλήρωσε και τις μεταπτυχιακές σπουδές του. Είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και θεολογίας του Ορθόδοξου Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων. Επίσης, είναι μέλος της Ένωσης Συνθετών της Ρωσίας.

Διετέλεσε καθηγητής στις Θεολογικές Σχολές της Μόσχας, στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο Αγίου Τύχωνα και στο Ορθόδοξο Πανεπιστήμιο Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, καθώς και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Φράϊμπουργκ της Ελβετίας. Έχει δώσει σειρά διαλέξεων στο Πανεπιστήμιο Καίμπριτζ της Μεγάλης Βρετανίας και σε θεολογικές σχολές των ΗΠΑ.

Το 1987 εκάρη μοναχός, χειροτονήθηκε διάκονος και ιερομόναχος, και το 2002 έγινε αρχιμανδρίτης. Κατόπιν, χειροτονήθηκε Επίσκοπος Κερτς και Ποντόλσκ της Ρωσίας, και στη συνέχεια τοποθετήθηκε Επίσκοπος Βιέννης και υπεύθυνος της Αντιπροσωπείας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στους ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς. Το 2009 διορίσθηκε Πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, με τον τίτλο του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ.

Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, που έχουν μεταφραστεί σε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, σερβικά και ελληνικά, καθώς και 700 περίπου  δημοσιευμάτων. Ο ίδιος ομιλεί αγγλικά, ελληνικά, γαλλικά και γερμανικά. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Εν πλω το βιβλίο του «Το μυστήριο της πίστεως». 

Είναι συνθέτης σειράς μουσικών έργων:  «Η Θεία Λειτουργία» για χορωδία (2006), «Η Αγρυπνία» για σόλο φωνές και χορωδία (2006), «Κατά Ματθαίον Πάθη» για ορχήστρα, σόλο φωνές και χορωδία (2006), «Ορατόριο των Χριστουγέννων» για ορχήστρα, σόλο φωνές και χορωδία (2007), «Μεμέντο» για ορχήστρα (2008), και «Ωδή των αναβαθμών», συμφωνία για ορχήστρα και χορωδία (2008).

 Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίων μίλησε στην «Πεμπτουσία».

1.Σεβασμιώτατε, θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα το «Ορατόριο των Χριστουγέννων», ένα έργο δικό σας για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα.  Ποια είναι η υπόθεση του έργου;

Το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» συνίσταται στην ευαγγελική αφήγηση της Γέννησης και των πρώτων ημερών της επίγειας ζωής του Ιησού Χριστού. Οι Ευαγγελικές περικοπές εναλάσσονται με τα λειτουργικά κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας από τις ακολουθίες του Ευαγγελισμού, των Χριστουγέννων και της Υπαπαντής. 

Το έργο χαρακτηρίζει το έντονο δραματικό στοιχείο: από το σκότος στο φως, από την Παλαιά Διαθήκη στην Καινή, από την αγωνιώδη προσμονή του Μεσσία στην θριαμβευτική χαρά για την σωτηρία του ανθρώπου από τον Ενανθρωπήσαντα Κύριο. Ο αγγελικός κόσμος ενώνεται με τον ανθρώπινο για να δοξολογήσουν από κοινού τον Σωτήρα. Και παρόλο που δεν είναι όλοι δεκτικοί της σωτηρίας (π.χ. ο Ηρώδης), η ευαγγελιζόμενη από τον Χριστό αγάπη κατισχύει της αμαρτίας και οδηγεί την ανθρωπότητα στην αιώνια ζωή με τον Θεό.

2.Το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» ακολουθεί τον «κανόνα» των Ορατορίων (εισαγωγή, διάφορες άριες, ρετσιτατίβο, χορωδιακά μέρη);

Το «Ορατόριο των Χριστουγέννων» κάνει χρήση των στοιχείων των κλασικών δυτικοευρωπαϊκών ορατορίων ως εξωτερικό περίβλημα γεμίζοντας αυτό με εσωτερικό πλούτο εκείνο, το οποίο εμπεριέχεται στην Ορθόδοξη Παράδοση της Ανατολής. Οι συνεχείς απόηχοι της κλασικής δυτικοευρωπαϊκής μουσικής καλούνται να υπενθυμίσουν ότι η πραγματική τέχνη πρέπει να υπηρετεί τον Θεό και όχι να εξυπηρετεί την αυτο-έκφραση του ανθρώπου, ο οποίος τίθεται στο κέντρο της Οικουμένης.

3.Υπάρχει η άποψη ότι το Ορατόριο έχει δανειστεί στοιχεία της αρχαίας τραγωδίας και ότι ουσιαστικά η χορωδία είναι ο χορός της αρχαίας τραγωδίας. Ποιος είναι ο ρόλος της χορωδίας στο «Ορατόριο των Χριστουγέννων»;

Πολλές από αρχαίες μορφές απέκτησαν νέα πνοή κατά την κλασική εποχή, αλλά σε αντίθεση με την αρχαία Ελληνική τραγωδία τα ορατόρια, ως στερημένα από σκηνική δράση, αποτελούν ένα περισσότερο θεωρητικό είδος, το οποίο δεν προδιαθέτει τόσο σε οφειλούμενη στη συμπόνια κάθαρση όσο σε προερχόμενη από στοχασμό προσευχή. Οι χορωδίες στο «Ορατόριο των Χριστουγέννων» παίζουν τον ίδιο περίπου ρόλο όπως και στη θεία λατρεία, δηλαδή συμβολίζουν το σύνολο του λαού του Θεού, ο οποίος με ενωμένη τη φωνή του υμνεί και δοξάζει το Δημιουργό και Σωτήρα του κόσμου. Όμως εδώ ακολουθώντας τη χριστουγεννιάτικη ιστορία έβαλα επιπλέον και μια παιδική χορωδία που  αναπαριστάνει αγγέλους. Στην τελική δοξολογία οι φωνές των παιδιών γίνονται ένα με τις φωνές των μεγάλων: οι άγγελοι υμνούν με τους ανθρώπους.

4.Το Ορατόριο είναι ένα «δύσκολο» είδος.  Ένα είδος εκκλησιαστικής όπερας χωρίς σκηνική δράση και κοστούμια.  Πιστεύετε ότι το ελληνικό κοινό που έχει μια διαφορετική μουσική παράδοση από το ρωσικό κοινό, είναι εξοικειωμένο μ’ αυτό το είδος;

Παρά τις ορισμένες διαφορές τόσο η βυζαντινή, όσο και η δυτικοευρωπαϊκή μουσική ανάγεται γενετικά στην ίδια αρχαία πηγή. Το αυτί του Έλληνα έχει συνηθίσει στα ακούσματα του κλασικού ευρωπαϊκού μουσικού πολιτισμού. Όπως έδειξαν οι παλαιότερες συναυλίες στην Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα, οι ακροατές δέχθηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό τα έργα που παίχθηκαν.

5.Η σύνθεση ενός ορατορίου που απαιτεί την αξιοποίηση ποικίλων μουσικών μέσων, τα οποία αφορούν σε υφολογικές και ενορχηστρωτικές επιλογές καθώς και σε άλλους μουσικούς συμβολισμούς, δεν είναι συνήθως στις επιλογές των περισσότερων σύγχρονων συνθετών. Στο μουσικό παρελθόν της Ευρώπης έχουμε μεγάλα ονόματα που συνέθεσαν ορατόρια. Σήμερα, για ποιους λόγους πιστεύετε ότι δεν είναι στις προτιμήσεις των συνθετών;

Όπως είπα προηγουμένως η σύγχρονη τέχνη κατά κανόνα δεν στρέφεται προς τα κλασικά και πολύ περισσότερα τα καθαγιασμένα από τη θρησκευτική χρήση είδη, αποβλέπουσα είτε στην αυτο-έκφραση του συνθέτη, είτε στο μαζικό καταναλωτή που τον διακρίνει η ψυχρότητα στην πίστη. Όμως τελικά σε κάθε κανόνα πρέπει να υπάρχουν και εξαιρέσεις! Η θρησκευτική τέχνη έχει μια τεράστια ιεραποστολική προέκταση. Γι΄ αυτό η σύνθεση του «Ορατορίου των Χριστουγέννων» καθώς και του παλαιότερου «Τα κατά Ματθαίον Πάθη», ήταν για μένα προπαντός έργο ιεραποστολικό.

6.Σε μία εποχή που η Ευρώπη και ίσως ολόκληρος ο κόσμος μαστίζεται από οικονομική και πνευματική κρίση, ένα τέτοιο έργο με δομή μουσική και υπόθεση βασισμένη στην Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, μπορεί να αγγίξει τις καρδιές των ανθρώπων;

Το κήρυγμα του Χριστού είναι διαχρονικό. Ακούγεται στην γλώσσα του λόγου και της μουσικής, που είναι προσιτή στον ανθρώπινο μυαλό και καρδιά, και είναι ικανή να μεταφέρει πολύ πιο σημαντικότερο μήνυμα απ΄ ό,τι το δελτίο χρηματιστηριακών εξελίξεων ή το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων. Φέρνει τον άνθρωπο σε άμεση επικοινωνία  με τον Θεό, μέσα στην οποία όλα τα γήινα προβλήματα παρουσιάζονται όπως πραγματικά είναι και ως κάτι το οποίο δεν αξίζει την υπερβολική μας φροντίδα. Πρόκειται για ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα συντεταγμένων στα πλαίσια του οποίου ξεπερνιέται κάθε κρίση τόσο μέσα στην καρδιά, όσο και γενικά στον κόσμο.

7.Είστε συνθέτης πολλών μουσικών έργων.  Ξεχωρίζετε κάποιο απ’ αυτά;

Εφόσον είμαι κυρίως λειτουργός, που προσφέρω Αναίμακτη Θυσία, ιδιαίτερη σημασία για μένα είχε η σύνθεση των χορωδιακών μερών για τη Θεία Λειτουργία, όπου επιχείρησα να αποτυπώσω το προσωπικό μου λειτουργικό βίωμα. Εκείνο το οποίο θυμάμαι καλύτερα από όλα ως συνθέτης, ήταν η σύνθεση της συμφωνίας, όπου μελοποίησα Ψαλμούς, «Ωδή των αναβαθμών»: αυτή γράφτηκε σε μια εβδομάδα «απνευστί», συνοδευμένη από την πάρα πολύ μεγάλη συναισθηματική και πνευματική εξύψωση. Ενώ εκείνο από τα έργα μου που παίζεται συχνότερα από άλλα είναι «Τα κατά Ματθαίον Πάθη», το οποίο εκτελέστηκε ήδη περισσότερα από τριάντα φορές στις πόλεις της Ρωσίας καθώς και στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης και της Αθήνας.

8.Σεβασμιώτατε, με αφορμή της μεταφοράς της Τιμίας Ζώνης της Υπεραγίας Θεοτόκου, από τον Καθηγούμενο της Μονής Βατοπαιδίου, τώρα που έχουν περάσει κάποιες ημέρες από το γεγονός, ήθελα να σας ρωτήσω τι ανάμνηση έχει αφήσει στο ρωσικό λαό;

Τρια εκατομμύρια Ρώσοι χριστιανοί Ορθόδοξοι από διάφορες πόλεις και χωριά της Ρωσίας προσκύνησαν ένα από τα μεγαλύτερα ιερά σεβάσματα της Ορθοδοξίας, που φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους. Ήταν μια αυθόρμητη και απροσχεδίαστη εκδήλωση της βαθιάς πίστεως του λαού, διότι τις δυσκολότερες ημέρες ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο ήταν η αναμονή στην ουρά απλά για να περάσουν οι άνθρωποι κάτω από την Τιμία Ζώνη.Και όμως παρά κάθε δυσκολία κανείς δεν έφευγε απαρηγόρητος από την Παναγία, όλοι δέχθηκαν τη χάρη του Θεού για να τη μεταδώσουν στους συγγενείς και τους γνωστούς τους. Ακόμα και τα κοσμικά μέσα μαζικής ενημέρωσης που τους αρέσει να σερβίρουν όλα σε παραχαραγμένη μορφή, κάλυψαν το γεγονός θετικά. Ο δε λαός έχει τις πλέον φωτεινές αναμνήσεις και οφείλει βέβαια μεγάλη ευγνωμοσύνη στον Θεό και τους αδελφούς αγιορείτες, που συνέβαλαν στο να γίνει πραγματικότητα αυτό το τόσο σημαντικό γεγονός στη ζωή της Αγίας Ρωσίας.