Μικρασία-90 χρόνια μνήμης

ΟΜΙΛΙΑ για τον εορτασμό της ημέρας Εθνικής μνήμης

της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

από το Τουρκικό κράτος στον Πολύγυρο Χαλκιδικής

90 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την Μικρασιατική καταστροφή, τη μεγαλύτερη ίσως εθνική συμφορά στη ιστορία του Ελληνισμού. 90 χρόνια μνήμης για τη βίαιη και βάρβαρη απομάκρυνση από την πατρογονική γή ενός ακμαίου Ελληνισμού 2.500000 ανθρώπων που περίπου το 1.000000 από αυτούς εξοντώθηκε με τραγικό τρόπο. Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ήταν το τέλος στο όνειρο της Μεγάλης Ιδέας που προσέβλεπε στην επανένωση όλων των εδαφών …της καθ’ ημάς Ανατολής… που κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων από Έλληνες. Με την καταστροφή αυτή, ξεριζώθηκε η μακραίωνη ελληνική παρουσία στην περιοχή με τον πιο δραματικό τρόπο.

Η Μικρασιατική καταστροφή ήταν η κατάληξη της Μικρασιατικής εκστρατείας που ξεκίνησε τον Μάϊο του 1919 και έληξε τραγικά τον Αύγουστο του 1922.  Οι περισσότεροι ιστορικοί ερευνητές, θεωρούν την εκστρατεία αυτή ως επέκταση του Α_ Παγκοσμίου πολέμου, όπου  οι νικήτριες συμμαχικές  δυνάμεις χρησιμοποίησαν την Ελλάδα για να προωθήσουν τον διαμελισμό της παρηκμασμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο στόχος τους ήταν η δημιουργία ζωνών  επιρροής και εκμετάλευσης που θα άνοιγαν το δρόμο για τα πετρέλαια της Μοσούλης και της Μέσης Ανατολής.  Η Ελληνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο υποστήριζε τις συμμαχικές δυνάμεις. Ο Ελληνικός στρατός με την παρότρυνση και υποστήριξη της Γαλλίας και της Αγγλίας αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Σμύρνης με σκοπό να προστατεύσει τον Ελληνικό πληθυσμό από πιθανές βιαιοπραγίες.

Ο κίνδυνος εχθροπραξιών εναντίον των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ήταν υπαρκτός. Είχαν ήδη προηγηθεί οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου, οι οποίοι δοκιμάστηκαν πολύ σκληρά την περίοδο 1914-18. Οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, γινόταν παράλληλα με τον ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας με μαρτυρικούς βασανισμούς και βιασμούς, υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου. Οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, τα «τάγματα εργασίας» με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά, οι σφαγές, οι θηριωδίες και οι εκτελέσεις σύμφωνα με τις αποφάσεις των τουρκικών δικαστηρίων της «Ανεξαρτησίας», σφράγισαν ανεξίτηλα την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού που ευημερούσε μέχρι τότε στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας.

Η αποβαση του Ελληνικού στρατού έγινε στη Σμύρνη τον Μάϊο του 1919 και  «νομιμοποιήθηκε» με την Συνθήκη των Σεβρών τον Αύγουστο του 1920.  Σύμφωνα με την Συνθήκη των Σεβρών, οι Ελληνικές αρχές – υπό την υψηλή εποπτεία του Σουλτάνου- θα ήταν υπεύθυνες για τη διοίκηση και την τήρηση της τάξης στις Μικρασιατικές περιοχές που κατοικούνταν από Ελληνικούς πληθυσμούς όπως η περιοχή της Σμύρνης. Στην Συνθήκη αναφερόταν επίσης και η προοπτική οριστικής επιδίκασης των περιοχών αυτών στην Ελλάδα με παρέλευση πενταετίας,  έπειτα από τη διενέργεια δημοψηφίσματος.

Μετά την απόβαση στη Σμύρνη και τη θριαμβευτική υποδοχή από τους κατοίκους της, ο Ελληνικός στρατός κυριαρχεί στα παράλια και αρχίζει να διεισδύει στα ενδότερα της Μικράς Ασίας καταλαμβάνοντας πόλεις και χωριά. Αναπτύσσεται μεγάλο στρατιωτικό μέτωπο που δημιουργεί επιχειρησιακές δυσκολίες προκειμένου να ελεγχθεί. Παρ’ όλα αυτά ο Ελληνικός στρατός συνεχίζει τη νικηφόρα προέλασή του.  Τον Νοέμβριο του 1920- ενάμισυ χρόνο μετά την έναρξη της εκστρατείας- ο Ελευθέριος Βενιζέλος χάνει τις εκλογές και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επιστρέφει στο θρόνο. Η πολιτική αστάθεια βάζει σε δοκιμασία το ηθικό του Ελληνικού στρατού. Στις αρχές του 1921 η Ελληνική προσπάθεια για προέλαση προς το Εσκη-Σεχίρ αναχαιτίζεται  από τις Τουρκικές δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ Αττατούρκ που ηγείται του Τουρκικού στρατού. Ο Αττατούρκ είναι αρχηγός του κινήματος των Νεοτούρκων που έχει ως στόχο  την ανάκτηση της δύναμης και της αίγλης του Τουρκικού έθνους, με τη δημιουργία ενός νέου και δυνατού Τουρκικού κράτους στη θέση της παρηκμασμένης Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για να τονωθεί το ηθικό του Ελληνικού στρατού, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος φτάνει στην Σμύρνη  τον Ιούνιο και τίθεται επικεφαλής της Ελληνικής στρατιάς που ανακάμπτει και συνεχίζει νικηφόρα την πορεία της στα ενδότερα της Μικράς Ασίας. Στόχος είναι  η κατάληψη της Άγκυρας όπου και βρίσκεται το αρχηγείο του Κεμάλ Αττατούρκ. Με ηρωϊκές μάχες  ο ελληνικός στρατός κατορθώνει να διασπάσει την Τουρκική γραμμή άμυνας  στον Σαγγάριο ποταμό. Τον Σεπτέμβριο όμως του 1921, μεγάλη Τουρκική επίθεση αναγκάζει τον Ελληνικό στρατό να οπισθοχωρήσει.  Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι μόλις ένα μήνα μετά την ελληνική οπισθοχώρηση, η σύμμαχός μας Γαλλία προκειμένου να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της στην περιοχή, υπογράφει συμφωνία με τον Κεμάλ Αττατούρκ και εκχωρεί στις δυνάμεις του την περιοχή της Κιλικίας.

Κανείς δεν γνωρίζει τι θα γινόταν εάν σε αυτή την κρίσιμη φάση της Μικρασιατικής εκστρατείας επικεφαλής της Ελληνικής διπλωματίας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ίσως τότε τα πράγματα να ήταν διαφορετικά για τον Ελληνισμό, ίσως όμως και όχι. Είναι όμως γεγονός ότι ο οραματιστής της Μεγάλης Ιδέας δεν ανήκε πια στην Ελληνική κυβέρνηση και δεν μπορούσε να συμβάλει με τις εξαιρετικές διπλωματικές του ικανότητες. Οι αντικαταστάτες του δυστυχώς, στάθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων.

 Ο Ελληνικός στρατός παραμένει στα ενδότερα της Μικράς Ασίας με λιγοστές προμήθειες και πεσμένο ηθικό. Τον Μάϊο του 1922 την ηγεσία της στρατιάς της Μικράς Ασίας αναλαμβάνει ο στρατηγός Γεώργιος Χατζηανέστης- εκλεκτός του βασιλιά Κωνσταντίνου- ο οποίος εγκαθίσταται  στην Σμύρνη από όπου και διοικεί το στράτευμα, αγνοώντας την πραγματική κατάσταση που επικρατούσε  στο μέτωπο. Στις 13 Αυγούστου 1922 μεγάλη επίθεση των Τούρκων στην περιοχή του Αφιον Καραχισάρ διασπά τη γραμμή άμυνας. Η Ελληνική στρατιά καταρρέει.

Το διπλωματικό παρασκήνιο των επόμενων ημερών αποτελεί ένα από τα μελανότερα σημεία της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Η Ελληνική κυβέρνηση  εγκαταλείπει τους Έλληνες Μικρασιάτες στην τύχη τους φροντίζοντας μόνο για τη μεταφορά των αρχών και όσων στρατιωτών κατάφερναν να φθάσουν στα παράλια. Η διαταγή  «Στρατόν σώσατε, πολίτας εγκαταλείψατε», άνοιξε το δρόμο σε μια ανελέητη σφαγή των Ελληνικών πληθυσμών από τον οργανωμένο Τουρκικό στρατό και τους Τσέτες -ατάκτους  του Τουρκικού στρατού. Με πρόσχημα τα αντίποινα σε  λεηλασίες και βιαιοπραγίες που έγιναν από Έλληνες στρατιώτες σε Τουρκικά χωριά κατά τη διάρκεια της προέλασης στη Μικρά Ασία, χιλιάδες Έλληνες σφαγιάστηκαν και  ολόκληρα χωριά αφανίστηκαν από τον χάρτη. Όλο και περισσότεροι πρόσφυγες και εξαθλιωμένοι στρατιώτες συνέρρεαν στη Σμύρνη ελπίζοντας ότι θα σωθούν. Οι μεγάλες δυνάμεις έστειλαν πλοία να προστατέψουν τους υπηκόους τους. Στις 25/8 ο Ελληνικός στρατός εγκαταλείπει επίσημα την πόλη. Στις 27/8 φανατισμένοι και αιμοδιψείς Τσέτες ιππείς μπαίνουν στην πόλη και ξεκινούν τις σφαγές των αμάχων. Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος σφαγιάζεται, όπως και πλήθος ιερέων. Οι ορθόδοξες εκκλησίες  λεηλατούνται και καταστρέφονται. Σφαγές, βιασμοί,  λεηλασίες, και τέλος η μεγάλη πυρκαγιά που ξεκίνησε από την Αρμενική συνοικία και κατέστρεψε ολόκληρη σχεδόν την πόλη.   Μια από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες για τα τραγικά αυτά γεγονότα, είναι αυτή που καταγράφει η Διδώ Σωτηρίου στο βιβλίο της «Ματωμένα Χώματα», όπου λέει χαρακτηριστικά:

«Η φωτιά απλωνόταν παντού. Ντουμάνιασε ο ουρανός. Μαύρα σύννεφα ανηφορίζανε και μπερδευόταν το ένα με το άλλο. Κόσμος, εκατοντάδες χιλιάδες κόσμος, τρελός από φόβο, αρχίνησε να τρέχει απ’ όλα τα στενοσόκακα και τους βερχανέδες στην παραλία σαν μαύρο ποτάμι… Μπρος θάλασσα, πίσω φωτιά και σφαγή… Η θάλασσα δεν είναι πια εμπόδιο. Χιλιάδες άνθρωποι πέφτουνε και πνίγονται. Τα κορμιά σκεπάζουν τα νερά σαν να’ναι μώλος… Νέοι, γέροι, γυναίκες, παιδιά ποδοπατιούνται, στριμώχνονται, λιποθυμούνε, ξεψυχούνε… Το βράδυ το μονοφώνι κορυφώνεται. Η σφαγή δεν σταματά. Μόνο όταν τα πλοία ρίχνουνε προβολείς γίνεται μια πρόσκαιρη ησυχία… Η φωτιά όλη νύχτα αποτελειώνει το χαλασμό. Οι φλόγες… ξεθεμελιώνουνε την πολιτεία ολάκερη… Ο τρόμος ξεπερνάει το θάνατο… Όποια γλώσσα κι αν μιλάς,  λόγια δεν θα βρεις να τονε περιγράψεις… Τι κάνουν λοιπόν οι προστάτες μας… Στήσανε κινηματογραφικές μηχανές στα καράβια τους και τραβούσανε ταινίες τη σφαγή και τον ξολοθρεμό μας! Μέσα στα πολεμικά οι μπάντες τους παίζανε εμβατήρια και τραγούδια της χαράς, για να μην φτάνουν ίσαμε τ’ αυτιά των πληρωμάτων οι κραυγές της οδύνης και οι επικλήσεις του κόσμου. Και να ξέρει κανείς πως μια, μόνο μια  κανονιά, μια διαταγή, έφτανε για να διαλύσει όλα εκείνα τα μαινόμενα στίφη! Κι η κανονιά δε ρίχτηκε, η εντολή δε δόθηκε……»

Ο κόσμος όλος κατέβαινε στην προκυμαία προσπαθώντας να γλυτώσει από τη φωτιά, τα πλοία όμως των ξένων δυνάμεων είχαν πάρει εντολή να μη βοηθήσουν. Χιλιάδες άνθρωποι στην αποβάθρα, κουβαλώντας ότι μπόρεσαν να περισώσουν από τα υπάρχοντά τους,  περίμεναν κάποιο πλεούμενο για να μπορέσουν να φύγουν. Υπάρχουν φρικιαστικές μαρτυρίες για ανθρώπους που έφτασαν κολυμπώντας μέχρι τα πλοία και τους πέταξαν στη θάλασσα τραυματίζοντας ή ακόμα και κόβοντας τα χέρια τους που αγκιστρωνόταν στην κουπαστή. Όλοι οι δρόμοι της Σμύρνης και η θάλασσα ήταν γεμάτοι πτώματα Ελλήνων και Αρμενίων. Με πρωτοβουλία του Αμερικανού προξένου, στις 11/9 επετράπη επιτέλους σε Ελληνικά πλοία να προσεγγίσουν για να πάρουν τους πρόσφυγες.

Ένα μήνα μετά την καταστροφή της Σμύρνης εκκενώνεται και η Ανατολική Θράκη και 1.000 000 ακόμη  πρόσφυγες αναζητούν καταφύγιο στην Ελλάδα.

Το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας δημιούργησε μια έκρυθμη κατάσταση στην Ελλάδα. Ο στρατός επαναστατεί, θεωρώντας ως υπεύθυνη της τραγωδίας την Ελληνική κυβέρνηση. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος εξαναγκάζεται σε παραίτηση και καταφεύγει στην Ιταλία όπου και πεθαίνει. Τον Νοέμβριο του 1922 –τρεις μόλις μήνες μετά την καταστροφή της Σμύρνης,-  συστήνεται έκτακτο στρατοδικείο, το οποίο στη γνωστή  Δίκη των έξι, καταδικάζει τελικά σε θάνατο τους θεωρούμενους ως «πρωταίτιους της τραγωδίας» τους πολιτικούς Δημήτριο Γούναρη, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιο Μπαλτατζή, Νικόλαο Θεοτόκη και τον αρχιστράτηγο της Μικρασιατικής εκστρατείας Γεώργιο Χατζηανέστη, οι οποίοι και εκτελέστηκαν άμεσα δίνοντας έτσι διέξοδο στη λαϊκή οργή.

Τον Ιανουάριο του 1923 υπογράφεται σύμφωνο υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Το ζητούμενο ήταν η ομοιογένεια, τα καθαρά εθνικά κράτη σε αντίθεση με την πολυμορφία που παρουσίαζε μέχρι τότε η οθωμανική αυτοκρατορία. Με την αποδοχή της υποχρεωτικής ανταλλαγής υπό την επίβλεψη της Κοινωνίας των Εθνών, αποφεύχθηκαν περαιτέρω ακρότητες σε βάρος των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Όσοι εγκατέλειψαν τις πατρογονικές εστίες στο διάστημα 1923-24, το έκαναν κάτω από ομαλότερες συνθήκες. Με τη  Συνθήκη της Λωζάνης τον Ιούλιο του 1924, οριστικοποιούνται οι συνοριακές εδαφικές αλλαγές και οριοθετούνται τα χωρικά ύδατα ανάμεσα στην Ελλάδα και τις γειτονικές της χώρες. Είναι πλέον οριστικό και αμετάκλητο το ότι οι «ανταλλάξιμοι»  εκατέρωθεν πληθυσμοί,  δεν έχουν πλέον το δικαίωμα της επιστροφής στις πατρογονικές εστίες^. Η  Διδώ Σωτηρίου αναφέρει χαρακτηριστικά:

 «Η πτώση της Κωνσταντινούπολης για το έθνος μας, δεν είχε τόση σημασία, όπως η έξοδος του ελληνισμού από τη Μικρασία. Ένα φοβερό πράμα… Στην άλωση της Πόλης το ελληνικό στοιχείο παρέμεινε στα πατρογονικά εδάφη. Το ’22 ξεκληρίστηκε ο ελληνικός πολιτισμός και το ελληνικό πνεύμα απ’ ολόκληρη την Ανατολία».

Το Ελληνικό κράτος εξαιτίας της Μικρασιατικής εκστρατείας ήταν εξαντλημένο οικονομικά. Παρ’ όλα αυτά, είχε την υποχρέωση να θρέψει, να στεγάσει, να περιθάλψει και να εντάξει κοινωνικά 1.500.000 πρόσφυγες. Η κακή οικονομική κατάσταση αναγκάζει την ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει βοήθεια από την Κοινωνία των Εθνών με δάνειο 10.000.000 λίρες Αγγλίας και να προσφύγει σε διαρκείς εξωτερικούς δανεισμούς με σκανδαλώδεις ρήτρες και καταστροφικούς για την οικονομία όρους που όπως αναφέρουν οι μελετητές στάθηκαν η αιτία  για την πτώχευση του 1932.

Η προσωρινή στέγαση των προσφύγων έγινε καταρχήν σε γήπεδα, θέατρα, αυλές εκκλησιών, δημόσια κτίρια, σε παράγκες, καθώς και  σε καταυλισμούς ή οικισμούς αμιγώς προσφυγικούς μέσα σε σκηνές ή σε χαμόσπιτα και καλύβες που βρίσκονταν σε εγκαταλελειμμένα χωριά. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες. Δεν υπήρχαν έργα υποδομής όπως  δίκτυα ύδρευσης, ηλεκτροφωτισμού και αποχέτευσης, με αποτέλεσμα να μεταδίδονται εύκολα επιδημικές ασθένειες όπως ο εξανθηματικός τύφος, η ελονοσία και  η φυματίωση.

Το ζήτημα της  διατροφής των προσφύγων στους καταυλισμούς αντιμετωπίστηκε με την οργάνωση συσσιτίων και παροχή τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, ενώ η  ιατροφαρμακευτική  περίθαλψη δινόταν στα ιατρεία που στήθηκαν στους καταυλισμούς από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και την Αμερικανική  Y.M.C.A. -γνωστή σε μας σήμερα ως  ΧΑΝ (Χριστιανική Ένωση Νέων) – με τη βοήθεια πολλών εθελοντών, Ελλήνων και ξένων.

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων, φρόντισε ώστε οι αστοί στην πλειοψηφία τους πρόσφυγες που προέρχονταν από τον ίδιο οικισμό ή ευρύτερη περιοχή, να εγκαθίστανται όλοι μαζί στο ελληνικό έδαφος  ως μικροϊδιοκτήτες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων οικισμών που οι περισσότεροι από αυτούς –αν και όχι όλοι- κράτησαν τις παλιές τους ονομασίες, όπως τα Νέα Μουδανιά, Νέα Καλλικράτεια, Νέος Μαρμαράς, Νέα Τρίγλια, Νέα Πλάγια, Νέα Σύλλατα, Νέα Γωνιά, Νέα Φώκαια, Νέα Ρόδα και πολλοί άλλοι –και εδώ στη Χαλκιδική όπως και  σε ολόκληρη τη χώρα. Η συστηματική προσπάθεια μαζικής μετακίνησης προσφυγικών πληθυσμών στη Βόρεια Ελλάδα, ιδιαίτερα στη Μακεδονία, πέρα από  την αναπτυξιακή αγροτική πολιτική του Ελληνικού κράτους εξυπηρέτησε και τον πολιτικό στόχο της αφομοίωσης ομάδων σλαβόφωνων πληθυσμών που υπήρχαν ακόμη στην περιοχή.

Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα έγινε η αιτία για να επιταχυνθεί και να επεκταθεί η διαδικασία διανομής των μεγάλων αγροκτημάτων (τσιφλικιών) στους καλλιεργητές. Με δεδομένο όμως την προσμονή εκμετάλλευσης της γής αυτής από τους ντόπιους πληθυσμούς  καθώς και την επίταξη καλυβιών και  εγκαταλελειμένων οικιών, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν στην αρχή εχθρικά, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές.  Ενσωματώθηκαν όμως γρήγορα στον κοινωνικό ιστό χάρη στη συμβολή τους στην ανάπτυξη της οικονομίας και του επιπέδου ζωής των ντόπιων πληθυσμών. Μεγάλα έργα πραγματοποιήθηκαν χάρη στην αξιοποίηση του εξειδικευμένου προσφυγικού εργατικού δυναμικού που παρείχε φθηνή εργασία. Παράλληλα, ένα σημαντικό μέρος του προσφυγικού Ελληνισμού διακρίθηκε στην επιστήμη, την τέχνη και τη διπλωματία. Οι πρόσφυγες, σύμφωνα με πολλούς μελετητές,  έβγαλαν την ελληνική οικονομία από το λήθαργό της και την ώθησαν σε κρίσιμες αναδιαρθρώσεις.

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε επίσης η πολιτιστική τους προσφορά, ως τόνωση της πνευματικής ζωής και διαμόρφωση μιας νέας ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Οι Αλησμόνητες Πατρίδες, ήταν περιοχές στις οποίες λειτουργούσαν σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και εκτεταμένο σχολικό δίκτυο που παρείχε υψηλού επιπέδου μόρφωση. Οι πρόσφυγες με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα τους, αναζωογόνησαν το Ελλαδικό πολιτιστικό τοπίο με νέες αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες.

Όλοι θέλουμε την ειρήνη ανάμεσα σε  γειτονικά κράτη και πρέπει να καλλιεργούμε τη φιλία μεταξύ των λαών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να διαστρεβλώνουμε την Εθνική μνήμη. Δεν υπήρξε ποτέ  «συνωστισμός» στην παραλία της Σμύρνης. Υπήρξε καταστροφή, όλεθρος, θρήνος και οδυρμός. Ναι, οι απλοί Τούρκοι πολίτες ήταν φίλοι με τους Έλληνες και πολλοί από αυτούς τίμησαν τη φιλία τους και προσπάθησαν να βοηθήσουν. Ήταν όμως πολλοί και εκείνοι που έγιναν έρμαια του τυφλού εθνικιστικού φανατισμού που καλλιεργήθηκε από τους ηγέτες τους και μετατράπηκαν σε άγρια θηρία που διψούσαν για αίμα.

Οι μεγάλες ιδέες και τα οράματα είναι αυτά που καθορίζουν την υπεραξία ενός λαού. Είναι όμως ευθύνη του  ίδιου του λαού, κάθε λαού- και όχι μόνο των εκάστοτε  κυβερνώντων – να μην παρασυρθεί από όσους καπηλεύονται τα οράματά του για δικό τους όφελος, για ιδιοτελείς σκοπούς. Η μνήμη δεν πρέπει να σβήνει. Η ιστορία επαναλαμβάνεται και η μνήμη μπορεί να μας διδάξει πώς να αποφύγουμε τα λάθη του παρελθόντος. Μόνον έτσι μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά, ατενίζοντας το μέλλον με αισιοδοξία και ελπίδα.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Εριφύλη Δαμιανού – Μαρίνη

Βιβλιογραφία

Αδαμοπούλου, Μ. (2012): Δυο φορές ξένοι, αφιέρωμα εφημ. ΤΑ ΝΕΑ με τίτλο: 1922, Το Χρονικό του ξεριζωμού.

Επιλογή Μαρτυριών από το βιβλίο Η έξοδος-τόμος Α, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών  Αθήνα 1980, όπως παρουσιάζονται στο αφιέρωμα εφημ. ΤΑ ΝΕΑ με τίτλο: 1922, Το Χρονικό του ξεριζωμού, Σεπτέμβριος 2012.

Ιστορική & Λαογραφική Εταιρεία Χαλκιδικής (2000): Πρακτικά 5^ου Πανελληνίου συνεδρίου με θέμα: Ο Ελληνισμός της Μ. Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης και η Χαλκιδική 1912 – 1940.

Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών – Εφημερίδα Η Καθημερινή: Η έξοδος του Ελληνισμού του Πόντου, αφιέρωμα στα 90 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή, Σεπτέμβριος 2012.

Μίλτον, Γκ. (2008): Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922. Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού Ελληνισμού, μτφρ. Α. Καλοφωλιάς, εκδ. Μίνωας.

Μουρέλος, Γ. (1998): Η Μικρασιατική εμπλοκή,  ΕΛΛΑΣ (τ. Β),  Η Ιστορία και ο πολιτισμός του Ελληνικού έθνους. Οι μετά την Άλωση χρόνοι και το Σύγχρονο Ελληνικό κράτος, εκδ. οργανισμός Πάπυρος.

Σακελλαρόπουλος, Τ. (2012): Οι δύο καταστροφές του 1922, αφιέρωμα εφημ. ΤΑ ΝΕΑ με τίτλο: 1922, Το Χρονικό του ξεριζωμού.

Σακελλαρόπουλος, Τ. (2012): Χρονολόγιο από την αποβίβαση στη Σμύρνη μέχρι την συνθήκη της Λωζάνης., αφιέρωμα εφημ. ΤΑ ΝΕΑ με τίτλο: 1922, Το Χρονικό του ξεριζωμού.

Σωτηρίου Δ. (1962,1983): Ματωμένα χώματα. Μυθιστόρημα,  Εκδ. Κέδρος.

Τσιρκινίδη, Χ. (1999): Επιτέλους τους ξεριζώσαμε – Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, της Θράκης και της Μ. Ασίας μέσα από τα γαλλικά αρχεία. Εκδ. Αφ. Κυριακίδη, Θες/νίκη.

Ράϊνχαρτ, Ρ (1992): Οι Στάχτες της Σμύρνης, ιστορικό μυθυστόρημα μτφρ. Σ. Θεοδωρόπουλος, εκδ. Νέα Σύνορα, Α.Α. Λιβάνη.

Χρησιμοποιήθηκαν επίσης οι ιστοσελίδες:

http://el.wikipedia.org/wiki/Μικρασιατική_καταστροφή

http://el.wikipedia.org/wiki/Καταστροφή_της_Σμύρνης

Πηγές Φωτογραφιών:

http://pmeletios.com/ar_meletios/ethnikes_eortes/mikrasiatikh_katastrofh.html

National Geographic