Η γραμμικότητα και αυθεντικότητα των καλάντων

24 Δεκεμβρίου 2012

Τα παιδιά που λένε σήμερα κάλαντα εντάσσονται σε ένα ‘τυπικό’ των καλάντων. Αυτό κατά κάποιον τρόπο υποδηλώνει, ίσως, ότι διατηρείται μια συνάφεια ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Το τυπικό των καλάντων παρέμεινε ως ένα βαθμό το ίδιο από την εποχή δημιουργίας τους μέχρι και σήμερα.

Παιδιά σε σημαντικές γιορτές της αρχαίας Ελλάδας περiφέρονταν σε σπίτια τραγουδώντας ευχές για τους κατοίκους των σπιτιών που άνοιγαν την πόρτα του σπιτιού τους, άκουγαν τις ευχές, και έδιναν στο τέλος κάποια ‘αμοιβή’, στα παιδιά. Και σήμερα, οι καλαντιστές είναι παιδιά: Το τυπικό των καλάντων ξεκινάει με την ερώτηση ‘να τα πούμε;’, εφόσον δεχτεί αυτός που ανοίγει την πόρτα, τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα. Το τραγούδι ξεκινάει συνήθως με χαιρετισμό, αναγγέλει στη συνέχεια το γεγονός της επόμενης μέρας (γέννηση του Χριστού, νέος χρόνος, εορτασμός του Άγιου Βασίλη, βάφτιση του Χριστού κτλ.) και τελειώνει όπως και τότε (αρχαιότητα) με ευχές για τους ανθρώπους που το ακούν. Η τελική ευχή μετά το τραγούδι που λένε τα παιδιά είναι ‘και του χρόνου’, στην οποία ανταπαντούν οι άνθρωποι του σπιτιού και μετά δίνουν φιλοδώρημα (χρήματα σήμερα) στα παιδιά.

Στα κάλαντα γίνονται φανεροί τόσο οι συμβολισμοί όσο και όλα όσα έχουν συνδέσει οι άνθρωποι με τα κάλαντα: Η τύχη για τον καινούριο χρόνο, το καλωσόρισμα του καινούριου χρόνου, η τύχη για τις δουλειές τους. Από την άλλη μεριά, η σχέση ακροατή/θεατή και εκτελεστή υποδηλώνει, ότι το ίδιο το εθιμοτυπικό εξελίσσεται και αλλάζει, αλλά στη βάση του διατηρείται μέχρι και σήμερα.

Το γεγονός ότι αποτελούν την πάνδημη τραγουδιστική ευχή για το καλό και την ευτυχία του συνόλου, και το ότι συνδέονται με τους φόβους των ανθρώπων για το άγνωστο, οδήγησε στην συνέχεια του εθίμου αυτού μέχρι και σήμερα. Ωστόσο, αυτή η λογική της εξέλιξή τους δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Τόσο οι στίχοι τους όσο και η μουσική τους, παρουσίαζαν πιο έντονα ‘παραδοσιακό’ χαρακτήρα στις επαρχίες απ’ ό,τι στην πρωτεύουσα. Από χρόνια, διάφορες λόγιες στιχουργίες κυκλοφορούν σε φυλλάδες και η μουσική των ‘αθηναϊκών’ καλάντων έγινε κοινή μουσική παράδοση. Κάλαντα υπάρχουν πολλών ειδών. Άλλα ανταποκρίνονται στις εορτές της θρησκευτικής εικονογραφίας και άλλα, παλαιότερα ίσως, αναφέρονται στην αρχή σε κάθε εορτή, και στρέφονται κατόπιν σε επαίνους ανάλογα με το περιβάλλον, την εποχή, την τοπική παράδοση, το επάγγελμα, τη μόρφωση, την ηλικία και την κοινωνική θέση του προσώπου στο οποίο απευθύνεται ο καλαντιστής.

Παρά ταύτα, στο ίδιο κομμάτι της εξέλιξης των καλάντων υπάρχει σήμερα η αίσθηση ότι κάθε χρονιά οι καλαντιστές μειώνονται κατά πολύ. Μία και μόνη μελωδία, αυτή με τους λόγιους στίχους, απειλεί να εκτοπίσει τον τεράστιο πλούτο και την ποικιλία από τα διάφορα τοπικά κάλαντα σ’ όλες τις περιοχές του ελληνισμού. Κάθε χρονιά οι ομάδες των καλαντιστών περιορίζονται, όπως και ο πλούτος των μουσικών οργάνων. Ως ένα βαθμό έχει χαθεί ίσως η αναμονή και η προετοιμασία (ψυχική και υλική) για την έλευση των καλαντιστών, που φέρουν μαζί με τη νιότη και τη δύναμη, και τη μουσική τους, την ελπίδα και την αισιοδοξία μπροστά σ’ ένα μέλλον αβέβαιο.

(απόσπασμα από την πτυχιακή εργασία του Ιωάννη Ρουκούδη, Μουσικού, με τίτλο: Τα κάλαντα του δωδεκαημέρου: Οι ρίζες και το περιεχόμενο μιας τελετουργίας σε εξέλιξη, Θεσσαλονίκη 2009)


 

Σχετικά άρθρα Αφιερώματα
25η Μαρτίου 1821, Ο Ευαγγελισμός και οι Άνθρωποι του Θεού έφεραν το Πάσχα της ελευθερίας 25 Μαρτίου 2024 Πάνω ο «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου», κάτω και από αριστερά Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Άγιος Αλέξιος ο Άνθρωπος του Θεού και ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός  «... με ήλθαν γράμματα από τον Υψηλάντη διά να είμαι έτοιμος, καθώς και όλοι οι εδικοί μας. 25 Μαρτίου ήτον η ημέρα της γενικής επαναστάσεως». Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Με την πτώση της Κωνστ...
«Ο Άνθρωπος του Θεού», ο ευλογών την Ελληνική Επανάσταση 17 Μαρτίου 2024 Η παρουσία της Υπερευλογημένης Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας στο σώμα της Εκκλησίας είναι αναμφισβήτητη, αυτή είναι «ἡ προστασία τῶν Χριστιανῶν ἡ ἀκαταίσχυντος καί ἡ μεσιτεία πρός τόν Ποιητήν ἡ ἀμετάθετος»(Κοντάκιον, Ἦχος β΄). Η Παναγία έλαβε το Άγιον Όρος από τον Υιό και Θεό της ως κλήρο δικό της κατά τον Ζ΄ ή Η΄ αιώνα σύμφωνα με ...
Γρηγόρης Αυξεντίου, Η πανήγυρη του μαρτυρίου του! 3 Μαρτίου 2024 Ο ήρωας του αγώνα της Κύπρου για την ένωση με την Ελλάδα Γρηγόρης Αυξεντίου (1928-1957). Κάθε χρόνο τέτοια μέρα όταν ο νεομάρτυρας* Γρηγόρης Αυξεντίου πλησιάζει τον λειτουργό ιερέα στο καθολικό της μονής της Παναγίας του Μαχαιρά, για να λάβει την μερίδα την οποία του βγάζει όταν προσκομίζει, μαζί με την ουράνια κατάνυξη που τον διακατέχει, έχει κ...
Θεοφάνεια. Κάθοδος Αγίου Πνεύματος 6 Ιανουαρίου 2024 Η χρονική «στιγμή» της θεοφάνειας Οι Ευαγγελιστές Ματθαίος και Μάρκος τοποθετούν «χρονικά» την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος αμέσως μετά την έξοδο του Ιησού από τα νερά του Ιορδάνη και σε άμεση σχέση με τη βάπτιση. Ο Λουκάς διαφοροποιείται κάπως στο σημείο αυτό και τοποθετεί το «ανεωχθήναι τον ουρανόν και καταβήναι το Πνεύμα το Άγιον... επ’ αυτόν» (Λ...
Χριστούγεννα: Μνῆμες Κυθρέας 29 Δεκεμβρίου 2023 Ενορία Αγίας Μαρίνας της τουρκοκρατούμενης κωμόπολης της Κύπρου Κυθρέας. Γράφει ο δρ. Νίκος Ορφανίδης, φιλόλογος, λογοτέχνης Καθὼς βρισκόμαστε στὴν περίοδο τοῦ Δωδεκαημέρου ἔχουμε ὁλοένα καὶ περισσότερο τὴν αἴσθηση πὼς ἐκεῖνο ποὺ ἀναζητοῦν οἱ ἄνθρωποι τὰ Χριστούγεννα εἶναι τὴ θαλπωρή. Τὴν εὐσπλαχνία. Τὴν καλοσύνη καὶ τὴν ἀγάπη καὶ τὴ στοργή. Α...