Η περίοδος του Μεσοπολέμου και οι κρίσεις στην Ελληνική Κοινωνία [2]

Το προσφυγικό υπήρξε μία από τις παραμέτρους της περιόδου του Μεσοπολέμου. Μία άλλη υπήρξε η πολιτική αλλά και η οικονομική κρίση του 1922 με τη διχοτόμηση της δραχμής Το βενιζελικό κόμμα είχε χάσει την αίγλη του. Πρόσωπα από το χώρο των βενιζελικών ίδρυσαν νέα πολιτικά κόμματα[1]. Η κυβέρνηση Γούναρη με την επιστροφή του Βασιλιά έδωσε αφορμή στις Μεγάλες Δυνάμεις να εγκαταλείψουν τη χώρα αβοήθητη στο Μικρασιατικό μέτωπο. Οι κρατούντες ήταν ανίκανοι να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές απαιτήσεις του έθνους. «Mέσα στο πλήρες οικονομικό αδιέξοδο, ο Π. Πρωτοπαπαδάκης συνέλαβε την ιδέα του πρώτου «αναγκαστικού δανείου», με τη διχοτόμηση της δραχμής, δηλαδή το υποχρεωτικό κόψιμο όλων των χαρτονομισμάτων στη μέση[2]. Ταυτόχρονα η χώρα συγκλονίστηκε από πολιτικές αποκαλύψεις.

 Το 1922 η κυκλοφορία του «Δημοκρατικού Μανιφέστου» από τους Δημοκρατικούς Φιλελεύθερους του Αλ. Παπαναστασίου με την άσκηση έντονης κριτικής στα πολιτικά τεκταινόμενα της χώρας, αποκάλυψε την αλήθεια για τη Μικρασιατική εκστρατεία που τα ανάκτορα και οι κυβερνώντες φρόντιζαν να κρύβουν επιμελώς[3], ενώ κατηγόρησαν το παλάτι ως υπαίτιο των επερχόμενων συμφορών[4]. Ως απάντηση διώχθηκε και φυλακίστηκε ο Παπαναστασίου.

Λίγο πριν τη Μικρασιατική καταστροφή, μετά το δεύτερο μισό του Αυγούστου 1922, οι μοναρχικοί κύκλοι πρότειναν την συγκρότηση κυβέρνησης με επικεφαλής τον Ι. Μεταξά. Στην πρόταση αυτή αντέδρασαν τόσο Βενιζελικοί όσο και αντιβενιζελικοί, αφού ο Μεταξάς από την αρχή είχε αντιταχθεί στην πραγματοποίηση τη Μικρασιατικής εκστρατείας προλέγοντας τα καταστροφικά αποτελέσματά της[5]. Η απάντηση για νέα κυβέρνηση δόθηκε από ανθρώπους που είχαν λάβει μέρος στην εκστρατεία αυτή.

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1922 έγινε η συγκρότηση της επαναστατικής τριανδρίας με πρωτοβουλία των συνταγματαρχών Πλαστήρα, Γονατά και του αντιπλοιάρχου Φωκά. Αίτημά τους υπήρξε η παραίτηση του βασιλιά, η διάλυση της Βουλής, ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης, που να μπορεί να την εμπιστευτεί η Αντάντ, η διενέργεια νέων εκλογών και η ενίσχυση του θρακικού μετώπου. Ταυτόχρονα στις 13 Σεπτεμβρίου οι αρχηγοί της τριανδρίας κατέφθασαν με πλοία στο Λαύριο. Ο Κωνσταντίνος έφυγε, αφήνοντας στο θρόνο ως διάδοχο το γιο του Γεώργιο[6].

Στη συνέχεια οι επαγγελίες των επαναστατών του 1922 για ριζική ανανέωση της πολιτικής ζωής και κατ’ επέκταση των πολιτικών ηθών λησμονήθηκαν και η παλαιά πολιτική κομματική νοοτροπία βγήκε στο φως[7]. Το 1924 η κυβέρνηση Γονατά παραιτήθηκε και την εξουσία ανέλαβε στις 11 Ιανουαρίου 1924 ο Βενιζέλος, ο οποίος είχε κληθεί να επιστρέψει από το εξωτερικό. Η προσπάθειά του δε στέφθηκε με επιτυχία. Εκείνος παραιτήθηκε, ορίζοντας διάδοχό του το Γ. Καφαντάρη, χωρίς όμως και αυτός να πετύχει κάτι[8]. Στις 12 Μαρτίου σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Παπαναστασίου, ενώ στις 13 Απριλίου του 1924 διενεργήθηκε δημοψήφισμα με βάση το οποίο καταργήθηκε η βασιλεία., -όπως προαναφέρθηκε[9].

Η κυβέρνηση του Παπαναστασίου ανατράπηκε στις 25 Ιουλίου 1924 και τη διαδέχτηκαν δύο βραχύβιες κυβερνήσεις του Θεμιστοκλή Σοφούλη και του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Αυτές δεν κατόρθωσαν να δώσουν λύσεις ούτε σε προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, όπως η επιθετική πολιτική της Ιταλίας έναντι της Ελλάδας, οι απειλές των Τούρκων προς τον Πατριάρχη αλλά ούτε σε εσωτερικά όπως η νομισματικά αστάθεια και ο πληθωρισμός[10]. Από την πολιτική αστάθεια και τη λαϊκή δυσαρέσκεια επωφελήθηκε ο Θ. Πάγκαλος. Το 1925 ανάτρεψε την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου και το 1926 εγκατέστησε διδακτορικό πολίτευμα[11].

Ο Πάγκαλος με εξαίρεση κάποιες αποφάσεις του για την τιμωρία καταχραστών του Δημοσίου, τη σύναψη εσωτερικού δανείου με τη διχοτόμηση του χαρτονομίσματος απέτυχε τόσο στην εξωτερική όσο και την εσωτερική πολιτική του[12]. Αυτός ανατράπηκε από Γ. Κονδύλη που προκήρυξε εκλογές. Σε αυτές για πρώτη φορά στα βουλευτικά έδρανα θα υπήρχαν και πολιτικοί του Κουμμουνιστικού Κόμματος[13]. Ως αποτέλεσμα των εκλογών ήταν η συγκρότηση οικουμενικής κυβέρνησης με πρωθυπουργό το Ζαΐμη. Η κυβέρνηση παραιτήθηκε το 1928. Ο Βενιζέλος κλήθηκε για άλλη μία φορά να σχηματίσει κυβέρνηση και να προκηρύξει εκλογές. Στις εκλογές κέρδισε ο Βενιζέλος, ο οποίος κυβερνά τη χώρα από το 1928- 1932. Η διακυβέρνησή του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές ενέργειες όπως η προώθηση του ελληνοτουρκικού συμφώνου, η ανάπτυξη των τεχνικών και επαγγελματικών σχολών αλλά και η βελτίωση γενικά της παιδείας αλλά και από αμφισβητούμενες ενέργειες, όπως το «Ιδιώνυμο», νομοθετικό μέτρο κατά του ΚΚΕ. Τέλος η οικονομική κρίση του 1929 κλόνισε και την κυβέρνηση Βενιζέλου, λόγω των δανείων που είχε λάβει για εκτέλεση δημόσιων έργων αλλά και την εμμονή της στον κανόνα της χρυσής λίρας. Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να λάβει τέτοια μέτρα που ουσιαστικά οδηγούσαν την Ελλάδα σε πτώχευση. Η Ελλάδα αδυνατούσε να πληρώσει τα δάνειά της και δεν μπορούσε να λάβει νέα δάνεια. Στην ανάγκη δανεισμού της χώρας δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει ούτε η Τράπεζα της Ελλάδος που είχε ιδρυθεί το 1927 και λειτούργησε ένα χρόνο αργότερα το 1928.

Η πολιτική κατάσταση της χώρας μετά την παραίτηση Βενιζέλου το 1932 υπήρξε για άλλη μία φορά ασταθής. Το 1935 ο Γεώργιος Β΄ επέστρεψε στην Ελλάδα. Μετά από τις εκλογές και στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για σχηματισμό κυβέρνησης, η είδηση του θανάτου του Βενιζέλου έδωσε την ευκαιρία στο Βασιλιά και όρκισε πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά στις 27 Απριλίου 1936. Τα αντιλαϊκά του μέτρα οδήγησαν στην αντίδραση του εργατικού κινήματος που αντιπροσωπευόταν από το ισχυρό ΚΚΕ, ιδίως μετά το 1931, και στην εξέγερση των εργατών αλλά και πολλών αγροτών που είχαν ως αποτέλεσμα την μεγαλύτερη όξυνση στις ταξικές συγκρούσεις που ολοκληρώθηκε με αιματηρά επεισόδια στον εορτασμό της Πρωτομαγιάς το 1936. Ο Μεταξάς στις 4 Αυγούστου σε συμφωνία με το βασιλιά κατήργησε το σύνταγμα και εγκατέστησε δικτατορία.

Την περίοδο της δικτατορίας αυτής υπήρξε σημαντική ανάπτυξη της βιομηχανίας. Σε αυτό βοήθησε λόγω του καθεστώτος η αδυναμία των εργατών να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, η ευνοϊκές συνθήκες της διεθνούς οικονομίας και η δασμολογική προστασία. Παρ’ όλη την ανάπτυξη της βιομηχανίας η χώρα στηρίχθηκε αποκλειστικά στους τομείς πρωτογενούς παραγωγής και κατά το ένα τέταρτο στη βιομηχανία[14].

Την περίοδο του μεσοπολέμου εκτός τις εξελίξεις στον πολιτικό τομέα, υπήρξαν και εξελίξεις στον κοινωνικό, στον πολιτιστικό και στον οικονομικό. Καταλυτικός παράγοντας στην περίοδο αυτή υπήρξε ο Μικρασιατικός Πόλεμος. Εκατομμύρια Έλληνες αναγκάστηκαν και άφησαν τις πατρογονικές τους και ήρθαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Οι κυβερνήσεις κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν το προσφυγικό πρόβλημα μέσα σε ένα κλίμα πολιτικής και οικονομικής αστάθειας. Η ίδρυση της Αγροτικής και της Τράπεζας Ελλάδος δεν έδωσαν λύσεις στα οικονομικά προβλήματα της χώρας. Η ρευστή πολιτική κατάσταση της χώρας, τα δάνεια που είχε συνάψει αποτέλεσαν «απειλή» για τη σταθερή ανάπτυξη της οικονομίας που δεν άντεξε στους κλυδωνισμούς της παγκόσμια κρίσης του 1929. Όλα αυτά με τελευταίο τη δικτατορία του Μεταξά αποτέλεσαν τα βασικά εν συνόψει χαρακτηριστικά των ελληνικών κρίσεων του Μεσοπολέμου.