Francois Cheng: Πέντε στοχασμοί για την ομορφιά

15 Μαρτίου 2013

CHENG copy«Σήμερα, στην εποχή της πάνδημης δυστυχίας, της τυφλής βίας, των φυσικών και οικολογικών καταστροφών, το να μιλάμε για την ομορφιά μπορεί να φαίνεται άτοπο, άπρεπο, ακόμη και προκλητικό. Σχεδόν σκανδαλώδες. Ίσως όμως, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, η ομορφιά, σε αντίθεση με το κακό, βρίσκεται όντως στους αντίποδες μιας πραγματικότητας την οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε».

  • Πέντε στοχασμοί για την ομορφιά
  • François Cheng
  • μετάφραση: Μαρία Παπαδήμα, Μαρίνα Λεοντάρη
  • Εξάντας, 2011
  • 133 σελ.
  • ISBN 978-960-256-698-5

Ο Φρανσουά Τσενγκ γεννήθηκε στην Κίνα το 1929. Το 2002 έγινε το πρώτο, ασιατικής καταγωγής, μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.

Το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα, είναι πέντε διαλέξεις του συγγραφέως πάνω σε ζητήματα αισθητικής, κυρίως δε στην έννοια του ωραίου. Εξ αυτού του λόγου είναι εμφανής η προφορικότητα των κειμένων, με τις συχνές επαναλήψεις των λεγομένων.

Παραδέχεται εξ αρχής ο συγγραφέας ότι «το να μιλάμε για την ομορφιά μπορεί να φαίνεται άτοπο, ακόμη και προκλητικό. Σχεδόν σκανδαλώδες» (σ. 15). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι από το τέλος του 19ου και κυρίως στον 20ο αι. ο σκοπός της τέχνης ως αποκάλυψη του ωραίου έχει αλλάξει: «Η ασχήμια των μεγαλουπόλεων, η συνείδηση μιας νεωτερικότητας βασισμένης στην ιδέα του ‘’θανάτου του Θεού’’, η κατάρρευση του ουμανισμού» ανέστρεψαν την παραδοσιακή αντίληψη περί της τέχνης (σ. 99).

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η προσέγγιση του συγγραφέως περί της μοναδικότητας της υπάρξεως εκάστου όντος, στην οποία «η ομορφιά αρχίζει να υπάρχει» (σ. 24). Ενώ ο Τσενγκ δέχεται ότι «το σύμπαν φανερώνεται σαν ένα δώρο που μας καλεί να το εξυμνήσουμε» (σ. 31), υπενθυμίζει επίσης ότι «η κινεζική σκέψη δεν γνώρισε την ιδέα της Δημιουργίας με την βιβλική έννοια του όρου» (σ. 37).

Αξιοπρόσεκτες, από την άποψη της ιστορίας της τέχνης, είναι οι προσεγγίσεις του συγγραφέως στην γνωστή «Μόνα Λίζα» (σσ. 54-60).

Ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι ο Φρ. Τσενγκ αντιπαραβάλλει σε πολλές σελίδες του βιβλίου του την ομορφιά με το κακό και όχι με το άσχημο (βλ. ενδεικτικώς σ. 16, σ. 63, σ. 65), αφορμώμενος κυρίως από την λόγια κινεζική παράδοση η οποία δεχόμενη «την ποίηση και την ζωγραφική ως υπέρτατη έκφραση της ανθρώπινης δημιουργίας, δεν διαχωρίζει την αισθητική από την ηθική» (σ. 128).

Γνωρίζει καλώς ο συγγραφέας την αρχαία ελληνική περί της τέχνης, αλλά και τις αισθητικές αντιλήψεις των φιλοσόφων του Γερμανικού Ιδεαλισμού, όπως φαίνεται σε πολλά σημεία του βιβλίου (βλέπε λ.χ. σσ. 73-75, σ. 91, σ. 99, σ. 116).

Στην γνωστή ρήση του Ντοστογιέφσκι «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» (σ. 116) ο Τσενγκ ερμηνεύει την ομορφιά ως λύτρωση από το κακό.

Οι «πέντε στοχασμοί» παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως αν αναγνωσθούν στο πλαίσιο μιας απλής, σύντομης, έκθεσης των προσεγγίσεων περί του ωραίου στην κινεζική κοσμολογία και αισθητική. Ο συγγραφέας δεν αντιπαραβάλλει με εχθρική διάθεση, την δική του με τις άλλες παραδόσεις, κυρίως την αρχαία ελληνική και την χριστιανική, και έτσι πρέπει να πράξει, νομίζω, και ο αναγνώστης.

Αυτό που κομίζει ο συγγραφέας ως πρόταση στην Δύση όπου έζησε και εργάσθηκε, είναι ότι η κινεζική τέχνη, ιδιαίτέρως η ζωγραφική, δεν απεικονίζει απλώς τοπία της φύσεως αλλά «τοπία της ψυχής» (σ. 86). Προτείνει, τελικά, ο Τσενγκ στην σημερινή εκβαρβαρισμένη Δύση την σύνδεση της αισθητικής με την ηθική, σχέση την οποία είχε απορρίψει, αν και όχι απολύτως, ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Ιμμ. Καντ.