Θρησκείες και Πολιτική στη Νεωτερικότητα [1]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

            Πολλές φορές στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, οι θρησκείες και η πολιτική συμπορεύτηκαν. Παρέχοντας χώρο δράσης η μία στην άλλη. Άλλοτε πάλι η μία στήριζε την άλλη και βοηθούσε στη θεμελίωσή της. Φυσικά, δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δύο αυτοί παράγοντες της ανθρώπινης ιστορίας βρέθηκαν αντιμέτωπες και αγωνίστηκαν όχι μόνο για το ποια θα επικρατήσει στη μεταξύ τους αντιπαράθεση αλλά και πως θα παραγκωνίσει τελείως την άλλη.

            Χαρακτηριστικά παραδείγματα θα μπορούσε κάποιος μελετητής να αντλήσει μέσα από την παγκόσμια ιστορία. Στην αρχαία Ελλάδα, η πολιτική των διαφόρων κρατών πόλεων, άσχετα εάν ήταν ολιγαρχία, δημοκρατία, τυραννία ή βασιλεία στήριζε την πίστη των Ελλήνων στους Δώδεκα Θεούς του Ολύμπου. Στο Ρωμαϊκό κόσμο, η πολιτική των αυτοκρατόρων υπηρετούσε την ειδωλολατρία ως θρησκεία. Αντίθετα, μπλέχτηκε ε έναν ανελέητο αγώνα για την εξαφάνιση της νέας θρησκείας που άρχιζε να απλώνεται σιγά -σιγά του Χριστιανισμού. Στο Βυζάντιο τα πράγματα  πήραν διαφορετική διάσταση. Η πολιτική των Βυζαντινών αυτοκρατόρων –εκτός του Ιουλιανού του Παραβάτη και των εικονομάχων αυτοκρατόρων- ήταν υπέρ του Χριστιανισμού. Η χριστιανική διδασκαλία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την εκπαίδευση των Βυζαντινών, τη νομοθεσία τους και γενικότερα της κοινωνικές αντιλήψεις τους. Στην περίπτωση του Ιουλιανού του Παραβάτη, η πολιτεία αντιπαρατάχθηκε έναντι του Χριστιανισμού με σκοπό να τον αφανίσει και να επανιδρύσει την αρχαία ελληνική θρησκεία. Στην περίπτωση του Μουσουλμανισμού, ο Μωάμεθ προσπάθησε με τη βοήθεια της θρησκείας που «δημιούργησε» να ενώσει φυλετικά τους Άραβες σε ένα ισχυρό κράτος με συνδετικό κρίκο την πίστη στον ίδιο Θεό.

            Η ιστορία, φυσικά, έχει να επιδείξει πολλά παραδείγματα και στα νεότερα χρόνια. Η ενασχόλησή μας με το συγκεκριμένο θέμα της εργασίας μας: «Θρησκείες και Πολιτική στη Νεωτερικότητα» αποτελεί έναυσμα για την ενασχόλησή μας με περίοδο της Νεότερης Ιστορίας. Προσπάθεια είναι να εξετασθεί εάν υπάρχει ή όχι σχέση μεταξύ Θρησκείας και Πολιτικής στη Νεωτερικότητα και να μελετηθούν οι διάφορες συνθήκες που υπήρξαν υπαίτιοι των διαφόρων αυτών σχέσων.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ:

 ΔΥΟ ΟΡΟΙ ΑΛΛΗΛΟΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΟΙ Ή ΑΛΛΗΛΟΣΥΓΚΡΟΥΟΜΕΝΟΙ

            Η μελέτη της ανθρώπινης ιστορίας βρίθει από παραδείγματα που η πολιτική και η θρησκεία βρέθηκαν συναγωνιστές κάτω από την ίδια σημαία ή αντίπαλοι σηκώνοντας διαφορετικά λάβαρα. Στον πρόλογο της μελέτης έγινε μία μικρή αναφορά σε παραδείγματα της ιστορίας που η θρησκεία συμπορεύτηκα ή συγκρούσθηκε με την πολιτική. Εδώ θα γίνει πιο εκτενής και αναλυτική αναφορά.

            Πριν, όμως, την οποιαδήποτε λεπτομερή εξέταση του θέματος –όσο αυτό είναι εφικτό στο στενό πλαίσιο μίας φροντιστηριακής εργασίας- θα δοθεί ένας ορισμός των εννοιών πολιτική και θρησκεία.

——-   Πολιτική είναι η συντονισμένη δράση ατόμων ή κοινωνικών ομάδων με σκοπό να πετύχουν στόχους που αφορούν το κοινωνικό σύνολο. Με την πολιτική οι άνθρωποι οργανώνουν την κοινωνική τους συμβίωση. Συμμετέχουν σε μια δημόσια διαδικασία, προκειμένου να αντιμετωπίσουν προβλήματα που αφορούν κοινωνικές ομάδες ή το κοινωνικό σύνολο[1]. Όσον αφορά στο δεύτερο όρο «Θρησκεία» θα μπορούσε να του δοθεί η εξής σημασία: Η θρησκεία είναι η σχέση που αναπτύσσει ο άνθρωπος με μία δύναμη ανώτερη από εκείνον. Συνήθως οι διάφορες θρησκείες εκτός του Χριστιανισμού είναι αποκύημα της ανθρώπινης φαντασίας. Ο Χριστιανισμός θεωρείται και είναι η είσοδος του Δευτέρου Προσώπου της Αγίας Τριάδας στον κόσμο με την ενανθρώπησή Του. Επομένως, με αυτήν την έννοια ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία αλλά αποκάλυψη.

            Σήμερα μαζί με τον Χριστιανισμό υπάρχουν πέντε βασικές θρησκείες, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, Μωαμεθανισμός, Βουδισμός, Ινδουισμός. Η κάθε μία από αυτές πιστεύει στην ύπαρξη ενός ανώτερου όντος, του Θεού. Η διδασκαλία περί Θεού  έχει παγιωθεί στη διδασκαλία της θρησκείας και βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση με τους χώρους λατρείας της εκάστοτε θρησκείας και τη διδασκαλία της.

            Συνοπτικά, προαναφέρθηκαν κάποια περιστατικά της καλής ή όχι σχέσεως της θρησκείας με τους πιστούς της σε σχέση με την πολιτική. Στηρίζει η μία την άλλη; Μήπως η μία λειτουργεί σαν όχημα, ώστε να υλοποιήσει τα σχέδιά της άλλης;

Κατά καιρούς πολλά πράγματα βασάνισαν το νου μου. Πολλές φορές στην αρχαιότητα η θρησκεία και μάλιστα η εκείνη του Δωδεκάθεου αποτελούσε το συνεκτικό κρίκο που ένωνε της Μητροπόλεις με τις αποικίες στην αρχαίας Ελλάδα. Συγχρόνως, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δυνατούς δεσμούς με τη θρησκεία τους.  Έτσι παρά τις διάφορες τοπικές θεότητες που λατρεύονταν κατά τόπους, είχαν κοινή πίστη στους αρχαίους Δώδεκα Θεούς του Ολύμπου.

            Στα ρωμαϊκά χρόνια, η λατρεία του Δωδεκάθεου σε συνάρτηση με τη λατρεία του αυτοκράτορα αποτελούσε ένα από τα μέσα ενοποίησης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οποιαδήποτε άλλη θρησκεία γινόταν αποδεκτή στην αυτοκρατορία εκτός του Χριστιανισμού. Αυτό συνέβαινε, γιατί η διδασκαλία του Χριστιανισμού δεν αναγνωρίζει και δεν αποδέχεται την ύπαρξη άλλων πραγματικών θεών, παρά μόνο εκείνης του Τριαδικού Θεού και της Ενανθρωπήσεως του Θεού Λόγου. Αυτό, σύμφωνα με την τότε αντίληψη περί θρησκείας στη ρωμαϊκή εποχή, υπέσκαπτε τα θεμέλια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τόνοι αίματος χριστιανών μαρτύρων αποτελούν την αδιαμφισβήτητη μαρτυρία ότι στη ρωμαϊκή εποχή υπήρξε σφοδρή σύγκρουση μεταξύ πολιτείας και κατεστημένης ειδωλολατρικής θρησκείας και του Χριστιανισμού.