Μία ποιητική αναφορά στην έννοια του προσώπου

9 Απριλίου 2013

Συχνά η ποιητική γραφίδα κατορθώνει να προσεγγίσει, χάρη στην ευαισθησία του ποιητή, σημαντικά θέματα που σε άλλη περίπτωση θα απαιτούσαν πολλές πυκνογραμμένες σελίδες για να επιτευχθεί το ίδιο αποτέλεσμα.

bretakos

Στη συλλογή ποιημάτων του Νικηφόρου Βρεττάκου με τον τίτλο «Ηλιακός Λύχνος», η οποία εκδόθηκε το 1984, υπάρχει το ακόλουθο ποίημα με τον τίτλο «Πρόσωπο με Πρόσωπο»:

 Βλεπόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο,

Κύριε· τόσο είσαι κοντά μου.

Όταν ανοίγω το παράθυρο όποια

ώρα κι αν είναι, βλεπόμαστε.

Έχω τα μάτια μου κι έχεις κι εσύ

όλου του γύρω μας κόσμου

τα μάτια. Τα λουλούδια με βλέπουν.

Κάθε που αγκαλιάζω έναν

άνθρωπο, Κύριε, θαρρώ

πως κρεμιέμαι από το λαιμό σου.

Σε αυτό το σύντομο κείμενο μπορούμε, μέσα από μία διαφορετική γλώσσα, να διακρίνουμε όλα τα κύρια χαρακτηριστικά της ορθόδοξης θεολογίας του προσώπου:

1. Από την πρώτη στιγμή σε κάθε πλήρη σχέση λειτουργεί το μυστήριο των οφθαλμών. Κοιτάζοντας τον άλλο στα μάτια βλέπουμε στην ψυχή του. Αυτό ισχύει και για την επικοινωνία του ανθρώπου και του Θεού. Ο πρώτος στίχος δηλώνει την δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας ανάμεσα στον άνθρωπο και στο Θεό, η οποία γίνεται απρόσκοπτα και φανερώνει την εγγύτητα των συμμετεχόντων σε αυτή. Μέσο γι’ αυτή δεν είναι άλλο από την προσευχή, η οποία έχει το χάρισμα να καταργεί τις αποστάσεις και να ενώνει τον άνθρωπο με το Δημιουργό του.

2. Ο Θεός είναι διαθέσιμος σε κάθε στιγμή για να δεχθεί την προσευχή μας. Όποια ώρα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, και αν στραφούμε προς Αυτόν τείνει ευήκοον ους και αποδέχεται το αίτημά μας για επαφή, την επιθυμία μας να τον γνωρίσουμε καλύτερα.

3. Η επικοινωνία με το Θεό περνά μέσα από την επικοινωνία με το συνάνθρωπο. Αν δεν αγαπήσω τον αδελφό μου, είναι μάταιο να υποστηρίζω ότι αγαπώ τον Θεό μου. Η αποκατάσταση των σχέσεων με το Θεό δηλώνεται, εφαρμόζεται στον καθημερινό αγώνα για αποκατάσταση των σχέσεων με τον έτερο, τον αδελφό μου. Στον Παράδεισο διακόπηκε η σχέση με το Θεό, αλλά ταυτόχρονα και με τον εαυτό μας, το συνάνθρωπο και την λοιπή κτίση. Από το σημείο αυτό και έπειτα ο καθένας θέτει υπεράνω τον άλλων τον εαυτό του και από τη διαστροφή αυτή πηγάζουν τα προβλήματα.

4. Η διαπίστωση του ποιητή ότι ακόμη και τα λουλούδια τον βλέπουν δηλώνει την αποκατάσταση των διασπασμένων σχέσεων. Για τον άνθρωπο του Θεού ο φυσικός κόσμος παύει να αποτελεί κίνδυνο και απειλή. Αντιστοίχως, ο άνθρωπος που βρίσκεται στην οδό της θεώσεως, αντιμετωπίζει με απόλυτο σεβασμό το φυσικό περιβάλλον. Στην επανασύνδεση του ανθρώπου με το Θεό εντοπίζεται η πλήρης και ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό μπορεί να το επιτύχει μόνο όποιος γίνει «πρόσωπο», όποιος μάθει να αγαπάει.

5. Ο κάθε άνθρωπος αποτελεί εικόνα του Χριστού. Κάθε φορά που εκδηλώνεται η αγάπη μας προς κάποιον συνάνθρωπό μας την εκδηλώνουμε προς τον Θεό μας. Η σχέση αυτή δεν εξαντλείται σε μία ευγενική ανοχή προς τον άλλο, αλλά εστιάζεται στην προσπάθεια να αγαπήσουμε τον αδελφό μας όπως τον εαυτό μας.

Όλα αυτά τα σημαντικότατα δηλώνονται με ιδιαίτερα λιτό, άμεσο και καθημερινό τρόπο από το Νικηφόρο Βρεττάκο, ο οποίος αξιοποιώντας το ποιητικό του χάρισμα, λέει πολλά με λίγα λόγια παρουσιάζοντας την έννοια της αγάπης προς τον έτερο σε όσο το δυνατό περισσότερες διαστάσεις της.

Η θεϊκή μορφή που αναδύεται από το κείμενό του είναι ο προσωπικός Θεός της αγάπης, όπως φανερώθηκε ήδη από την Παλαιά Διαθήκη, όπως κηρύχθηκε από το Σαρκωμένο Λόγο, όπως αποκαλύπτεται μέσα από τα μυστήρια της Εκκλησίας και γνωρίζεται στους βίους των αγίων της πίστεώς μας.

Είναι ο Θεός ο οποίος καλύπτει την επιθυμία του ανθρώπου να γνωρίσει και να αγαπήσει τον πλησίον, ο οποίος δεν είναι η κόλαση, ο εχθρός, ο αντίπαλος, όπως κατά καιρούς υποστηρίζουν κάποιοι, αλλά η δυνατότητα και η αφορμή της σωτηρίας.