Προσβάσιμη σελίδα

Εκοιμήθη ο δάσκαλος της ψαλτικής τέχνης Φίλιππος Οικονόμου

Εις ένδειξη σεβασμού και μνήμης στον αείμνηστο δάσκαλο της ψαλτικής τέχνης Φίλιππο Οικονόμου, ο οποίος εξεδήμησεν εις Κύριον ανασύρουμε από το αρχείο της Πεμπτουσίας αποκλειστική συνέντευξη του αειμνήστου δασκάλου πάνω σε θέματα ψαλτικής. Υπήρξε βαθύς γνώστης της μουσικής μας παράδοσης, την οποία διακόνησε μέχρι το τέλος της ζωής του με αυταπάρνηση, επιστημονική γνώση και πλούσιο καλλιτεχνικό και εκδοτικό έργο. Πιστεύουμε ότι συνέβαλε τα μέγιστα στην καθιέρωση της βυζαντινής μουσικής ως λειτουργικής ψαλμωδίας αλλά και ως πολιτισμικού εθνικού αγαθού. Η προσφορά και το σύνολο έργο του τον κατατάσσουν στις μεγάλες μορφές του σύγχρονου μουσικού μας πολιτισμού.

Ας είναι αιωνία και άληστος η μνήμη του.

Στα πλαίσια ανάδειξης θεμάτων της Ψαλτικής Τέχνης η Πεμπτουσία συνομίλησε και έλαβε αποκλειστική συνέντευξη από τον Καθηγητή και Χοράρχη της Ψαλτικής Τέχνης, Φίλιππο Οικονόμου. Πρόκειται για έναν εκ των μεγάλων συγχρόνων μελετητών της βυζαντινής μουσικής το έργο του οποίου έτυχε διεθνούς αναγνώρισης και καταξίωσης. Στη συνέντευξη του αναλύει θέματα που απασχολούν την επιστημονική μουσικολογική κοινότητα αλλά και θέματα της ψαλτικής πρακτικής.

oikonomou

Πεμπτουσία: Μιλώντας σήμερα για ύφος στην ψαλτική  τι εννοούμε; τι προσδιορίζουμε με τον όρο αυτό; έχει σχέση με το ρεπερτόριο; είναι στοιχείο δομικό και τεχνικό του βυζαντινού μέλους; και όταν αναφερόμαστε σε ύφος Πατριαρχικό, ύφος  αγιορείτικο τι εννοούμε;

Φίλιππος Οικονόμου: Όταν  ομιλούμε  για  ύφος,  στην  ψαλμωδία,  αναφερόμαστε  σε  ένα  ιδιάζον  χαρακτηριστικό  γνώρισμα  της  απαγγελίας  μιας  μελωδίας,  που  συνδέεται  άμεσα  με  τον  τρόπο  προφοράς  και  εκφώνησης  και  γενικά  της  απόδοσης  του  μέλους.  Έχει  άμεση  σχέση  με  την  ευκρίνεια,  τη  διαύγεια  και  την  τεχνική  της  εμμελούς  εκφώνησης  του  ψάλματος.

Για  καλύτερη  κατανόηση  του  πράγματος  μπορούμε  να  παραλληλίσουμε  το  ύφος  στην  ψαλμωδία  με  τη  ρητορική  απαγγελία  των  γλωσσικών  κειμένων.  Όπως  δηλαδή  διακρίνουμε  μορφές  στη  ρητορική  προφορά  και  απαγγελία  των  γλωσσικών  κειμένων,  έτσι  διακρίνουμε  και  μορφές  στην  προφορά  και  ψαλμώδηση  των  μουσικών  κειμένων. Γι’ αυτό  σήμερα  υπάρχει  μια  μεγάλη  ποικιλία  μορφών  του  ύφους.

Η   «Πατριαρχική   Σχολή»   της  ψαλτικής  παράδοσης  της  Κωνσταντινούπολης  προβάλλει  « το  της  Μεγάλης του Χριστού  Εκκλησίας  εξέχον  και  μεγαλοπρεπές  ύφος»   το  επιλεγόμενο  «Πατριαρχικό   ύφος»,  το  οποίο    διαδοχικά  καλλιεργήθηκε  και  κληροδοτήθηκε  στους  νεότερους  από  τους  παλαιότερους  αοίδιμους  πρωτοψάλτες  και  λαμπαδαρίους  του  Οικουμενικού  Πατριαρχείου.

Οι  Αγιορείτες  ψαλμωδοί  υποστηρίζουν  ότι,  « σεβασμό  στην  ψαλτική  παράδοση    και  συνεπώς  διατήρηση  γνήσιας  παραδοσιακής  ψαλμωδίας» ,  έχουμε  μόνο  με  το  «Αγιορείτικο»  ύφος ,  αφού,  όπως  λένε,   στο  Άγιον  Όρος  υπάρχει  μία  αδιάκοπη  και  συνεχής  φωνητική  και  γραπτή  παράδοση,  τόσο  στη  σημειογραφία   όσο  και   την   ερμηνεία  των  βυζαντινών  μαθημάτων.

Επίσης  έχουμε  και  άλλες  μορφές  όπως  π.χ.  το  «Σμυρναίικο  ύφος»,  το  «Αθηναϊκό  ύφος»,  το   «των   Θεσσαλονικαίων  ύφος», κ.  λπ.

Ασφαλώς  το  ύφος  είναι  « δομικό  και τεχνικό  στοιχείο  του  βυζαντινού  μέλους»,  αλλά  το  ουσιώδες  ερώτημα  που  προβάλλει  είναι: «Ποιο  είναι  το  αντιπροσωπευτικό,  για  τη   ψαλτική  τέχνη,  ψαλτικό  ύφος  ερμηνείας  και  σωστής  απόδοσης  των  βυζαντινών  εκκλησιαστικών  μαθημάτων;»   Το  βέβαιο, πάντως, είναι  ότι  ο  προσδιορισμός  του  ύφους, σε  μια  ψαλμωδία, με  σαφήνεια  και  απόλυτη  ακρίβεια, είναι  υποκειμενικός  και  δύσκολος,  αν  όχι  αδύνατος. Απλώς  διδάσκεται  και  μεταδίδεται  μόνο  «δια  ζώσης»  από  στόμα  σ’ αφτί  και  από  γενιά  σε  γενιά.  Γι’ αυτό  και  οι  μεγάλοι  μουσικοδιδάσκαλοι  και  πρωτοψάλτες  απέφυγαν  και  δεν  επεχείρησαν  να  το  προσδιορίσουν  με  τη  βυζαντινή  σημειογραφία. Ο  Κων/νος  ο Βυζάντιος  και ο Θεόδωρος Φωκαέας  γράφουν  χαρακτηριστικά  για  το  ύφος  ότι: «…αδύνατον  είναι  να  εκφραστεί  δια  της  γραφής,  διότι  είναι  Αήρ…»!   Γι’ αυτό  σήμερα  επικρατεί  σύγχυση  και  ακαταληψία  γύρω  από  το  πράγμα.

Πολλοί  υποστηρίζουν  ότι  εκείνο  που  χαρακτηρίζει  τον  κορυφαίο  ερμηνευτή,   είναι  το  «Πατριαρχικό  ύφος»,  χωρίς  όμως  να  έχουν  τη  δυνατότητα  να  το  προσδιορίσουν  και  να  το  περιγράψουν,   με  συνέπεια  να  το  αποδίδουν  σε  όλους  ανεξαιρέτως  τους  καταξιωμένους  και  διακεκριμένους,  κατά  τη  γενική  κρίση  και  αντίληψη,  μεγάλους  πρωτοψάλτες.   Αν  όμως  είναι  έτσι,  τότε  πώς  μπορεί  κανείς  να  προσομοιάσει  το  ύφος  ψαλμωδίας  π. χ.  του  Χαρ.  Ταλιαδώρου  και  του  Σπ.  Περιστέρη,   ή  του  Αθ.  Καραμάνη  και  του  Δημ.  Σουρλαντζή,   ή  του  Δημ.  Νεραντζή  και  του  Κων.  Τασόπουλου  ή  του  Ιάκ.  Ναυπλιώτη  και  του  Λεων.  Αστέρη  ή  του  Θρ.  Στανίτσα  και  του  Μαν.  Χατζημάρκου  κ.  λπ. ;   Όλοι  αυτοί  και  πολλοί  άλλοι,  κορυφαίοι  ψαλμωδοί,    έψαλλαν  ή  ψάλλουν  με  Πατριαρχικό  ύφος;  Αν  όχι,   τότε  πώς  θεωρούνται,  και  είναι  πράγματι,    κορυφαίοι  ερμηνευτές  της  ψαλτικής  τέχνης;

Προσωπικά  πιστεύω  ότι  το  «αντιπροσωπευτικό  ψαλτικό  ύφος»  δεν  έχει  «σφραγίδα  και  ταμπέλα»  αλλά  είναι  εκείνο  που  εμπνέει  θεοσέβεια,  μυσταγωγία  και  ευλάβεια,  πίστη  και  σεβασμό  στις  ιερές  μας  παραδόσεις.  Είναι,  τέλος,  εκείνο  που  υποβάλλει  και  υποβοηθάει  τον  προσευχόμενο  πιστό   στην   προσευχή   του  και  μπορούμε  να  του  δώσουμε  το  όνομα: «Εκκλησιαστικό  ύφος».

(συνεχίζεται)

Πρόσφατες
δημοσιεύσεις
Λόγος και Μέλος: Άρθρο Μαρκέλλου Πιράρ «Έτσι ψάλανε οι παππούδες»
Λόγος και Μέλος: Άρθρο Θωμά Αποστολόπουλου «Δέκα λεπτομέρειες για τη βυζαντινή μουσική»
Μνήμη Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή: σκαπανέας, διασώστης, κιβωτός
«Το ευ ζην μου εδίδαξε ο Λυκούργος Αγγελόπουλος»
«Θα ανοίξω το στόμα της ψυχής μου και θα γεμίσει από Άγιο Πνεύμα»