Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα: Οικουμενικότητα & Παγκοσμιοποίηση

24 Σεπτεμβρίου 2013

Περνάμε σήμερα στη συνέχεια των άρθρων της Δρ Ειρήνης Αρτέμη, για τις σχέσεις μεταξύ Ορθοδοξίας και Νεωτερικότητας (προηγούμενο άρθρο: https://www.pemptousia.gr/?p=55646). Στο σημερινό απόσπασμα εξετάζεται η οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και η θέση της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.

2. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι Οικουμενική

Η Ορθόδοξη Εκκλησία μέσα από την ιστορική της πορεία, την ιεραποστολική δράση της αλλά και το κήρυγμά της θα μπορούσε και γεωγραφικά και όχι μόνο πνευματικά να θεωρείται καθολική αλλά και οικουμενική. Μέσα από τη συμμετοχή στο ποτήριο της θείας Ευχαριστίας και την ομολογία του συμβόλου της ενιαίας πίστεως [33]. Από τους πρώτους αιώνες ήδη οι Πατέρες κάνουν λόγο για την οικουμενικότητα της Εκκλησίας μέσα από τη διάδοση του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας. Το μυστήριο αυτό ενώνει όλους τους ανθρώπους με τη συμμετοχή τους στην κοινωνία του σώματος και αίματος του Χριστού. Οι πιστοί παρακαλούν με την προσευχή τους και κατά τη συμμετοχή τους στη θεία λειτουργία να έλθει η βασιλεία του Θεού όχι μόνο για εκείνους αλλά για όλο τον κόσμο, ενώ δέονται για την ειρήνη όλου του κόσμου και υπέρ της οικουμένης [34].

orthodox-temple-belgorod-russia

Αφού λοιπόν, η Ορθοδοξία έχει παγκόσμια προοπτική, γιατί αντιδρά στο γεγονός της Παγκοσμιοποιήσεως; Το παγκόσμιο όραμα παραμένει η δυναμική προοπτική της ορθοδόξου λατρείας και διδασκαλίας [35]. Ο Χριστός είναι ο ποιμένας της Οικουμενικής Καθολικής Εκκλησίας. Οι έννοιες οικουμενικός (γεωγραφικά) και καθολικός (πνευματικά) ταυτίζονται νοηματικά, σχετιζόμενες με την πληρότητα και παγκοσμιότητα της εν Χριστώ σωτηρίας, όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο Απόστολος των Εθνών Παύλος: «Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού» [36].

Η Εκκλησία από την αρχή της ίδρυσής της έλαβε τον χαρακτήρα μίας Οικουμενικής Πολιτείας, όχι όμως ως παγκόσμιος – συμπαγής οργανισμός αλλά ως γαλαξίας τοπικών εκκλησιών, που η κάθε μία διατηρεί την ταυτότητά της αλλά εναρμονίζεται με τις άλλες στη διδασκαλία και τη μυστηριακή ζωή [37]. Η Ορθοδοξία, αν και Οικουμενική [38], αντιστέκεται σθεναρά στην Παγκοσμιοποίηση. Αυτή (=η Ορθοδοξία) δέχεται και σέβεται την ταυτότητα του κάθε λαού, του κάθε πιστού οποιασδήποτε θρησκείας και διαφυλάσσει τη δική της ταυτότητα. Αντιστέκεται στην πολτοποίηση της θεολογικής διδασκαλίας της προσπαθώντας να διδάξει στους άλλους την πραγματική αλήθεια, αφού μόνο ο Ιησούς Χριστός είναι ο αληθινός ενανθρωπήσας Θεός, και να αποφύγει την κονιορτοποίηση της ταυτότητάς της μέσα από την προσπάθεια εναρμόνισής της με τις διδασκαλίες των άλλων θρησκειών.

3. Η Παγκοσμιοποίηση ως οδοστρωτήρας των κοινωνιών, εθνών, πολιτισμών και θρησκειών.

Συχνά, τα τελευταία χρόνια ακούγεται η λέξη παγκοσμιοποίηση. Η ίδια η λέξη -χωρίς να έχει ορισθεί ξεκάθαρα το περιεχόμενό της- έχει υποστηρικτές αλλά και αρνητές. Η Παγκοσμιοποίηση θεωρείται η οποιαδήποτε διαδικασία που οδηγεί σε υπέρβαση των εθνικών ορίων και στην υιοθέτηση κοινής διεθνούς γραμμής σε οποιονδήποτε τομέα: στην πολιτική οργάνωση, στους κοινωνικούς θεσμούς, στις ιδέες, στις αξίες, στο ήθος, στην παιδεία, στην επιστήμη, στην επικοινωνία, στην τέχνη, στον πολιτισμό. Με την παγκοσμιοποίηση πετυχαίνεται η αλληλογνωριμία λαών και πολιτισμών. Έτσι καταπολεμάται η ξενοφοβία και ο ρατσισμός ενώ αμβλύνονται πάθη και μίση ανάμεσα σε λαούς. Παράλληλα διευκολύνεται η διεύρυνση των αγορών, η μετακίνηση των ανθρώπων και αναπτύσσεται η τεχνολογία και ο πολιτισμός ευκολότερα, αφού ο καθένας μπορεί να γίνει κοινωνός γνώσεων και ανακαλύψεων ανά τον κόσμο.

Τα μειονεκτήματα της παγκοσμιοποίησης είναι ότι πολλές χώρες αναγκάζονται να χάσουν την εθνική τους ταυτότητα, να «προσαρμόσουν» την ιστορία τους ώστε να μη γίνεται αναφορές σε πολέμους και λάθη του παρελθόντος και τέλος να μαζοποιηθούν και με το πέρασμα του χρόνου να χαθούν από το προσκήνιο. Επιπλέον όσον αφορά στο θέμα της θρησκείας πολλοί νεωτερισμοί και συγκρητισμοί προσπαθούν να σβήσουν από το χάρτη τις παραδοσιακές θρησκείες και να επιβάλλουν μία θρησκεία με κοινά στοιχεία από τις παραδοσιακές.

Σε αυτό το σημείο προβάλλει η αντιπαράθεση μερικών ορθοδόξων. Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός θεωρείται όχι μία θρησκεία που είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα αλλά είναι η αποκάλυψη του Θεού στον κόσμο. Ο μόνος αληθινός Θεός είναι Ένας και συγχρόνως Τριαδικός. Το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας ο Θεός Λόγος ενανθρωπίστηκε μέσω από τη μήτρα της Παρθένου Μαρίας. Έγινε τέλειος άνθρωπος παραμένοντας συγχρόνως τέλειος Θεός. Κατά συνέπεια οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν μπορούν ούτε να συμπροσεύχονται με οπαδούς άλλων θρησκειών, -αφού για εκείνους καμία άλλη θρησκεία δεν είναι αληθινή- αλλά ούτε με αιρετικούς της ίδιας της θρησκείας τους. Οι αλλόθρησκοι πιστεύουν σε ψεύτικους Θεούς, σε είδωλα. Οι αιρετικοί έχουν αποσχιστεί από την ορθή πίστη, παρερμηνεύοντας ένα μέρος της διδασκαλίας της Ορθόδοξης Χριστιανικής Θεολογίας. 

4. Η Παγκοσμιοποίηση και ο Οικουμενισμός αποτελούν απειλή για την Ορθόδοξη Εκκλησία;

Ως πρόγονος της παγκοσμιοποιήσεως[39] μπορεί να θεωρηθεί η εποχή του Διαφωτισμού. Αυτός θεωρείται ο γεννήτωρ της Παγκοσμιοποίησης αφού κατά την περίοδο εκείνη τοποθετείται όλο το αξιακό οικοδόμημα που στηρίζει τη σημερινή Παγκοσμιοποίηση [40]. Η τελευταία προσπαθεί όχι μόνο να απαλλάξει τους ανθρώπους από την ξενοφοβία και να βοηθήσει τον άνθρωπο να σπάσει τα δεσμά του τοπικισμού που έχει και να αισθάνεται πολίτης του κόσμου και όχι μόνο μίας χώρας. Αυτό διευκολύνει στην ευκολότερη μετακίνηση των ανθρώπων από τόπο σε τόπο, στο άνοιγμα των αγορών αλλά και στη διακίνηση ιδεών, φιλοσοφιών και πολιτιστικών αγαθών. Ως αντίβαρο στα πλεονεκτήματα αυτά έχουμε την «καταστροφή» της εθνικής ταυτότητας του ανθρώπου και των παραδόσεων, της θρησκείας και του πολιτισμού μίας χώρας με την κυριαρχία της μαζοποίησης η του συγκρητισμού.

Ο καθηγητής Ηρακλής Ρεράκης σημειώνει ότι «ο Διαφωτισμός και η Παγκοσμιοποίηση εγκρίνουν ως επιτυχημένο τον άνθρωπο-«άτομο» που πιστεύει ότι ολοκληρώνεται ως ύπαρξη, εάν συνδέσει τη ζωή του με ο,τι σημαίνει το «εγώ»: την ιδιοτέλεια, την άρνησή του να κοινωνήσει με το συνάνθρωπο μέσω αγάπης, θυσίας και αυτοπροσφοράς. Ο Χριστιανισμός, αντίθετα, υιοθετεί τον άνθρωπο-«πρόσωπο» που πιστεύει ότι ολοκληρώνεται μέσα από την προσφορά και τη θυσία για τους άλλους, την επιθυμία του να ζει με αγάπη συλλογικά και ενωτικά, ως οργανικό μέλος του ενιαίου σώματος της ανθρώπινης φύσης. Η προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση είναι δύσκολη, όταν την κάνει κανείς μόνος του. Γι’  αυτό πραγματοποιείται μαζί με τους άλλους, στο πλαίσιο μίας διαπροσωπικής αλληλοδράσης, αλλά και σε διαρκή αναφορά προς το Θεό» [41].

Ο κίνδυνος της μαζοποίησης είναι μεγάλος όχι μόνο για τη θρησκεία ενός λαού αλλά και κυρίως για την ίδια την ύπαρξή του. Ο ιστορικός Θουκυδίδης επεσήμανε ότι όταν ένας λαός ξεχάσει την ιστορία του –η σήμερα την απαρνηθεί- τότε το σίγουρο είναι ότι στο μέλλον θα χαθεί από το προσκήνιο της ιστορίας και θα εξαφανιστεί. Εύκολα κάποιος θα μπορούσε να αποδείξει την ορθότητα των λόγων του Θουκυδίδη κάνοντας μία απλή έρευνα μέσα στις σελίδες της Παγκόσμιας Ιστορίας.

Από την άλλη πολύς λόγος γίνεται για τον Οικουμενισμό και τους κινδύνους η μη που ελλοχεύει. Ο Οικουμενισμός θεωρείται από πολλούς η παγκοσμιοποίηση της θρησκείας. Μέσα στα πλαίσια του Οικουμενισμού πολλοί θεωρούν ότι όλες οι θρησκείες, οι «Εκκλησίες» και τα διάφορα δόγματα κατέχουν ψήγματα της αλήθειας και προσπαθούν να βρουν κοινούς κώδικες επικοινωνίας μεταξύ τους και αποδοχής των διδασκαλιών της μίας με την άλλη. Οι σκληροπυρηνικοί υποστηρικτές της Οικουμενικής κινήσεως τονίζουν ότι «ο χριστιανισμός σε όλες τις ιστορικές παραλλαγές του, στο πλαίσιο μίας πλουραλιστικής, δημοκρατικής κοινωνίας πολιτών, οφείλει να συμβάλει θετικά στον πολιτισμό.

Για να το επιτύχει θα πρέπει να αμφισβητήσει κριτικά τις διάφορες μορφές του αυταρχισμού, του γνωστικισμού και του φετιχισμού, που είναι φορείς των σχέσεων (ανά-)παραγωγής της κυριαρχίας και της ιδεολογίας (και μέσα στις εκκλησίες), αλλά και την κουλτούρα της επιτρεπτικότητας του θεάματος και του ηδονισμού (εργαλειοποίηση της ζωής, απόρριψη της λειτουργίας του πατέρα, απάρνηση του ηθικού Νόμου και της Αγάπης)» [42].

Στον αντίποδα της παραπάνω απόψεως θα παραθέσουμε την άποψη των επικριτών του Οικουμενισμού ότι στην Ορθοδοξία υπάρχει μόνο η αλήθεια τους Ενός και Τριαδικού Θεού. Κατά τον αείμνηστο Αρχιμ. Σπυρίδωνα Μπιλάλη: «Ο Οικουμενισμός, η μεγαλύτερη αίρεση του εικοστού αιώνος, κηρύττουσα τον δογματικό και θρησκευτικό συγκρητισμό και τείνουσα εις εν είδος πανθρησκείας δια της εξισώσεως των χριστιανικών ομολογιών και θρησκειών, αποτελεί την πλέον θανάσιμο απειλή δια την Ορθοδοξία» [43].

Συνεπώς θα αναρωτηθεί κάποιος, πρέπει αντιπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας να συμμετέχουν στις διάφορες Οικουμενικές διοργανώσεις, όπως συνέδρια και διαλόγους η πρέπει να αποφεύγουν κάθε συζήτηση με οποιονδήποτε αιρετικό, σχισματικό η αλλόθρησκο; Η Ορθοδοξία κατέχει την αλήθεια και πρέπει να την παρουσιάζει όποτε οι συνθήκες το επιτρέπουν. Άλλωστε σκοπός της Εκκλησίας είναι να γνωρίσει την αλήθεια σε όλο τον κόσμο, «μαθητεύσατε πάντα τα έθνη» και να προσπαθήσει να επισημάνει τα λάθη στα οποία έχουν υποπέσει οι διάφορες χριστιανικές ομολογίες η να αντικρούσει τα επιχειρήματα των άλλων θρησκειών για το ποιoς είναι ο αληθινός Θεός. Όλα αυτά πρέπει να γίνουν μέσα σε κλίμα αγάπης και όχι μισαλλοδοξίας, διαφυλάσσοντας την ακεραιότητα της ουσίας της Ορθοδοξίας.

Η συμμετοχή των Ορθοδόξων στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών πρέπει να είναι προσεκτική όσον αφορά στα δόγματα και την προσπάθεια αλλοιώσεως της ορθοδόξου Εκκλησιολογίας και Θεολογίας αλλά να δίνει ολόκληρο το είναι της σε θέματα πρακτικού ενδιαφέροντος όπως η συνεργασία των διαφόρων χριστιανικών κοινοτήτων για την αντιμετώπιση πανανθρώπινων κοινωνικών, ηθικών και άλλης υφής προβλημάτων (εκπαιδεύσεως, διεθνών σχέσεων, οικονομίας, εκβιομηχανισμού κ.ο.κ.) [44].

Κατά συνέπεια ούτε η Παγκοσμιοποίηση ούτε ο Οικουμενισμός αποτελούν από μόνα τους απειλή για την Ορθοδοξία. Οι τρόποι χειρισμών των Ορθοδόξων απέναντι σε αυτά βάζουν σε κίνδυνο την Εκκλησία απέναντι σε αυτές τις παγκόσμιες τάσεις η καταφέρνουν να ανοίξουν την Εκκλησία προς τους άλλους χωρίς, όμως να προκαλέσουν τριγμούς στο οικοδόμημά της. Εξάλλου, αφού κεφαλή της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ο Χριστός τίποτα δεν μπορεί να την απειλήσει και «Πύλες Άδου ου κατισχύσουσιν».

[Συνεχίζεται]
 

33. Ε. Θεοδώρου, «Εκκλησιολογικές Διαστάσεις της Ευχαριστιακής Θεολογίας», ΘΕΟΛΟΓΙΑ 80: 4 (2009) 67 (45-75).

34. Α. Γιαννουλάτου,  όπ. π., σ. 264.

35. Αυτόθι. Πρβλ. Anastasios of Albania, «Τhe Global Vision of Proclaiming the Gospel», The Greek Orthodox Theological Review 43 (1998).

36. Γαλ. 3, 28.

 37. http://www.alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=1029 (2012)

38. Αυτόθι.

39. «Η έννοια παγκοσμιοποίηση (globalization, mondialisation) χρησιμοποιείται σήμερα ευρύτατα για να περιγράψει μία παγκόσμια, αρχικά περισσότερο η κυρίως οικονομική διαδικασία σε πλήρη εξέλιξη, η οποία μετεξελίχθηκε ταχύτατα σε ένα πλανητικό δυναμικό πολυδιάστατο φαινόμενο, σε «ένα πολύπλοκο σύνολο διεργασιών» οικονομικών, πολιτισμικών, κοινωνικών, πολιτικών, τεχνολογικών, θρησκευτικών κ.α. Η παγκοσμιοποίηση αγγίζει όλες τις διαστάσεις και τις πτυχές της ζωής μας, από την προσωπική ζωή και την καθημερινότητά μας μέχρι τις παγκόσμιες εξελίξεις. Έτσι «αναμορφώνει βαθύτατα τον τρόπο με τον οποίο ζούμε». Ο Giddens είναι σαφέστατος: «Ζούμε σ  ἕναν κόσμο καθημερινών μετασχηματισμών που επηρεάζουν όλες σχεδόν τις πτυχές της δράσης μας. Είτε για καλό είτε για κακό, έχουμε ριχτεί μέσα σε μια παγκόσμια τάξη που κανένας δεν κατανοεί πλήρως, η οποία όμως μας επηρεάζει όλους»», Κ. Δεληκωσταντή, «Η Εκκλησία και η Παγκοσμιοποίηση», http://www.ec-patr.org/youth/delikonstandis.htm, (12 Ιουνίου 2007). Πρβλ. Α. Γκίντενς, Ο κόσμος των ραγδαίων αλλαγών. Πως επιδρά η παγκοσμιοποίηση στη ζωή μας, μτφρ. Κ.Δ. Γεώργα, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2001, σ. 36.

40. Η. Ρεράκη, «Παγκοσμιοποίηση – Πολυπολιτισμικότητα – Διαφωτισμός -Χριστιανικός λόγος», http://thriskeftika.blogspot.gr/2012/02/blog-post_5656.html (2012)

41. Αυτόθι. 

42. Θ. Λίποβατς, B. Γεωργιάδου, «Θρησκεία, νεωτερικότητα, παγκοσμιοποίηση», http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid= 17209 (2012).

43. Σπ. Μπιλάλη, (αρχιμ.), Ορθοδοξία και Παπισμός, Α’, Αθήναι 1969, σ. 377. 

44. «Τι είναι ο Οικουμενισμός;», http://www.impantokratoros.gr/ti_einai_ oikounmenismos.el.aspx (2012)