Διά Χριστόν Σαλότητα και Αγιότητα

Στην πολύ ενδιαφέρουσα σειρά των άρθρων του αρχιμ. Παύλου Παπαδόπουλου για τους διά Χριστόν σαλούς ως ηθικά και ποιμαντικά πρότυπα (προηγούμενο άρθρο: https://www.pemptousia.gr/?p=55832), δημοσιεύουμε σήμερα τη συνέχεια των ετυμολογικών παρατηρήσεων για την προέλευση του όρου «σαλός» και ακολούθως την αναφορά στη συσχέτιση της σαλότητας με την αγιότητα.

Η ίδια λέξη χρησιμοποιούνταν αμετάφραστη στη Ρωσία[1] και αργότερα αντικαταστάθηκε από τη σλαβική λέξη «Pokhab», η οποία σημαίνει άσεμνος, αισχρός, ανήθικος[2]. Τέλος επικράτησε ο ευρύτερος όρος «Υοurodstvo» που μεταφράζεται τρελός, (η λέξη yourod προέρχεται από μια σλαβική ρίζα που σημαίνει αλλότροπος ή παράξενος)[3] «yourodstvo khrista radi» που σημαίνει ότι, η διά Χριστόν μωρία ή μανία, είναι μια μορφή άσκησης που συνίσταται στο ότι αυτός που την εφαρμόζει (ο σαλός) δίνει για την αγάπη του Χριστού την εντύπωση του ανόητου. Η Ρωσική Εκκλησία διατήρησε την παράδοση των διά Χριστόν σαλών με περισσότερο ενθουσιασμό από τους βυζαντινούς. Δεκαέξι Ρώσοι σαλοί είναι αναγνωρισμένοι επίσημα, ενώ λιγότεροι είναι οι Έλληνες σαλοί. Έτσι, έγινε η Ρωσία η χώρα της προτιμήσεως αυτού του τρόπου άσκησης: «Η μανία για την αγάπη του Χριστού ήταν πυκνό φαινόμενο στη Ρωσία, οι σαλοί ήτανε πολυάριθμοι και δημοφιλείς παρά οπουδήποτε αλλού» [4]. Επίσης, ο Νικόλαος Αρσενιέφ στο βιβλίο του «η Ρωσική Ευσέβεια», αναφέρει: «από τους σαλούς, που έζησαν από τον 14^ο αιώνα μέχρι το 17^ο, ανακηρύχτηκαν άγιοι καμιά τριανταριά. Στους αιώνες 18^ο  και 19^ο, ο αριθμός αυτών των Yourodivy, κανονικών αγίων, είναι σχετικώς πολύ μεγάλος»[5].

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο σαλός άνθρωπος είναι μία περίπτωση ψυχικά αρρώστου, δηλ. τρελού, ο οποίος δρα και φέρεται ανισσόροπα, χωρίς λογική και έχοντας χάσει την επαφή με τον τρόπο που σκέπτονται και ενεργούν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του[6]. Αντίθετα, οι διά Χριστόν σαλοί ζουν και συμπεριφέρονται «σαν» να είναι τρελοί, προκειμένου να κερδίσουν τον Χριστό, αλλά και για να αποκρύψουν τις αρετές και τα χαρίσματα που τους έδινε ο Θεός[7].

3. Η έννοια της «Αγιότητος»

Οι άγιοι δεν αποτελούν ξεχωριστή κάστα ανθρώπων, αλλά είναι εκείνοι οι οποίοι ανταποκρίνονται ελεύθερα στο κάλεσμα που ο Χριστός απευθύνει σε όλους, μέσα από το ευαγγελικό κήρυγμα[8]. Όμως, για τους περισσότερους ανθρώπους, άγιος είναι εκείνος που δεν αμαρτάνει, δηλ. ο ηθικός από κάθε άποψη. Επίσης, για κάποιον «χριστιανό», άγιος είναι εκείνος που έχει εσωτερικά βιώματα, ζει πνευματικά, περιέρχεται σε έκσταση και βλέπει πράγματα που δεν τα βλέπουν οι άλλοι, με απλά λόγια ζει υπερφυσικές καταστάσεις και ενεργεί υπερφυσικές πράξεις, δηλ. περιέχει ένα στοιχείο με χροιά μυστικισμού.

Στην ελληνική γραμματεία ο όρος άγιος παράγεται από το ρήμα ἅζεσθαι, που εκφράζει το υποκειμενικό συναίσθημα του ανθρώπου απέναντι στο άγιο[9]. Το ρήμα ἃζομαι στην αρχαία ελληνική θρησκεία έχει τη σημασία της εκδηλώσεως φόβου προς το Θεό[10]. Σε παλαιότερο λεξικό ο όρος αυτός προέρχεται από τη λέξη άγος ή άζω, που έχει την έννοια του καθαρού, ιερού, σεβάσμιου[11].

Στην ελληνιστική εποχή, άγιοι αρχίζουν να χαρακτηρίζονται και οι θεοί της εποχής αυτής (Σέραπις, Ίσις, Βαάλ)[12]. Στην Παλαιά Διαθήκη, συναντούμε την λέξη άγιος στην μετάφραση των Ο΄, ως μετάφραση της εβραϊκής λέξης gadosh ή godesh[13]. Η λέξη αυτή έχει άμεση σχέση με πρόσωπα και πράγματα της λατρείας, όπως Θεός, άνθρωπος, χώρος, χρόνος. Οι άνθρωποι που ονομάζονται άγιοι, είναι εκείνοι που τηρούν τις εντολές του Θεού και αποφεύγουν την αμαρτία (Αβραάμ, Ισαάκ, Προπάτορες)[14]. Στην Καινή Διαθήκη η λέξη άγιος έχει την ίδια έννοια με αυτή της Παλαιάς. Άγιος είναι ο Θεός-Πατήρ, ο Υιός, το άγιο Πνεύμα, η Εκκλησία, τα μέλη της θριαμβεύουσας Εκκλησίας κ.α. Μέχρι και σήμερα, οτιδήποτε σχετίζεται με την θ. λατρεία είναι άγιο (σκεύη, βιβλία)[15].

Κατά τους Πατέρες, το επίθετο άγιος αποδίδεται πρώτιστα στο Θεό, ως ουσία και πηγή αγιότητας, από τον οποίο εξαρτάται κάθε ιερό και άγιο στοιχείο του κόσμου, που ποτέ δεν είναι άγιο από τη φύση του, αλλά πάντα «τῇ μεθέξει». Οι όροι (gadosh, άγιος) υποδηλώνουν μια σχέση ολοκληρωτικής εξαρτήσεως από το Θεό[16]. Επίσης, οι Πατέρες παρατηρούν ότι η τελείωση του ανθρώπου αποτελεί δωρεά του Θεού προς τον άνθρωπο, την οποία οικειοποιείται ο άνθρωπος με την πίστη. Αυτοί οι οποίοι επιθυμούν να γίνουν άγιοι πρέπει να διέλθουν από ορισμένες βαθμίδες πνευματικής προόδου, δηλ. από την καθαρτική σε φωτιστική και τέλος στην μυστική ή τελειοποιό[17], όπου ο άνθρωπος από δούλος o οποίος φοβάται τις τιμωρίες και από μισθωτός που αποβλέπει σε αμοιβές, γίνεται υιός του Θεού, που αγαπά το Θεό και ενώνεται μ’ Αυτόν λόγω αγάπης[18], καθώς ο Θεός «ἀγάπη ἐστί»[19] και η τέλεια αγάπη «ἒξω βάλλει τὸν φόβον, ὅτι ὁ φόβος κόλασιν ἔχει, ὁ δὲ φοβούμενος οὐ τετελείωται ἐν τῇ ἀγάπῃ»[20].

Οι άγιοι με τον αγώνα τους επιδεικνύουν την αμετάκλητη απόφασή τους να κατευθύνουν τη βούλησή τους στον αληθινό της σκοπό, που είναι η ομοίωση προς το θεό. Η απόφαση αυτή ενεργείται με απόλυτη ελευθερία, χωρίς να επιβάλλεται. Από τη στιγμή που υπάρχει η ελεύθερη συγκατάθεση, το έργο το αναλαμβάνει η θ. Χάρη[21].

Παρόλα αυτά, για να φθάσει κανείς στην τελειοποιό κατάσταση της θεώσεως, απαιτείται άσκηση[22]. Ειδικά τα δάκρυα (μετανοίας ή και δοξολογίας) κατέχουν εξέχουσα θέση στη μυστική διδασκαλία των Πατέρων[23]. Πρέπει να τονίσουμε πως η άσκηση δεν στρέφεται ενάντια στη φύση, αλλά αντίθετα αποσκοπεί στην αποδέσμευσή της από την αμαρτία. Με την άσκηση καταπολεμούνται τα πάθη και εκδιώκεται ο διάβολος από το νου. Ο διάβολος πολεμάει τον άνθρωπο από μίσος προς το Θεό, αφού δεν μπορεί να βλάψει το Θεό, στρέφεται εναντίον του ανθρώπου, που είναι η εικόνα του Θεού[24].

Πρέπει όμως να γνωρίζουμε πως η αγιότητα δεν ταυτίζεται με τα επιτεύγματα της ηθικής και της άσκησης, ούτε με υπερφυσικές εμπειρίες οποιασδήποτε μορφής, διότι όλα αυτά μπορεί να τα βρει κανείς και έξω από το χριστιανισμό. Η αγιότητα δίνεται από το Θεό ἐν Ἁγίῳ Πνεῦματι ως μετοχή στην ίδια τη ζωή Του, αφού οι άγιοι δε διαθέτουν δική τους αγιότητα, αλλά μετέχουν σ’ εκείνη του Θεού, η οποία είναι ιδιότητα εκ φύσεώς Του μόνο. Αυτό σημαίνει ότι οι άγιοι δεν είναι πρωτότυπα της αγιότητας, αλλά εικόνες του μόνου Αγίου. Ο ιερός Χρυσόστομος συνδυάζει την αγιότητα με την ορθή πίστη και βίο και συνεχίζει λέγοντας πως δεν είναι άγιοι μόνο αυτοί που κάνουν θαύματα ή εκβάλλουν δαιμόνια, αλλά «πάντες εἰσι»[25]. Ορθός βίος σημαίνει άρνηση της αμαρτίας.