Η διαποίκιλση στην ελληνική παραδοσιακή βιολιστική τέχνη

Ο Γιάννης Ζαρίας εκπόνησε την διδακτορική διατριβή με τίτλο «Η διαποίκιλση στην ελληνική παραδοσιακή βιολιστική τέχνη» στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Πρόκειται για μια πρωτότυπη εργασία με την οποία καταγράφει και συστηματοποιεί την ιδιωματική πρακτική της διαποίκιλσης δηλαδή της τέχνης των ποικιλμάτων και μελισμάτων του βιολιού στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Η σπουδαιότητα της εργασίας έγκειται στο γεγονός ότι καταγράφει και αναλύει την βιωματικά καλλιεργημένη πρακτική, αυτή της βιολιστικής ερμηνευτικής τέχνης μέσα από 1000 μουσικά παραδείγματα, ταξινομώντας ταυτόχρονα τα κύρια χαρακτηριστικά των διαφόρων ποικιλτικών ιδιωμάτων του ελλαδικού χώρου.

Πεμπτουσία: Μπορείτε να μας αναπτύξετε το θέμα της εργασίας σας και τη συμβολή της στην βιολιστική τέχνη;

Γιαννης Ζαρίας: Το θέμα της εργασίας μου διαμορφώθηκε μέσα από τη μακρόχρονη δραστηριότητά μου ως ερμηνευτή του βιολιού και το ειδικότερο ενδιαφέρον μου και ενασχόληση με την ελληνική παραδοσιακή μουσική. Προέκυψε, πιο συγκεκριμένα, ως ανάγκη μου να συστηματοποιήσω και να οργανώσω την βιολιστική μου πρακτική, έτσι ώστε να μπορώ να ερμηνεύω όσο το δυνατόν πιο πιστά τις διάφορες ειδικότερες τεχνοτροπίες του είδους.

Επίκεντρο της ερευνητικής εργασίας μου αποτελεί μια ορισμένη από τις ερμηνευτικές πρακτικές της ελληνικής παραδοσιακής βιολιστικής τέχνης, αυτή της διαποίκιλσης, και μάλιστα η επιστημονική θεώρηση τούτης της, κατά κύριο λόγο προφορικά και βιωματικά καλλιεργημένης, πρακτικής.

Ως κύριο μεθοδολογικό εργαλείο επιλέχθηκε η δομική ανάλυση: τα στοιχεία διαποίκιλσης, εδώ, αναλύονται ως προς τη μορφή τους προκειμένου να προσδιοριστούν τα σταθερά συστατικά που σηματοδοτούν τη δομή τους και, συνακόλουθα, να τεκμηριωθεί η ειδολογική τους ιδιαιτερότητα. Με τον τρόπο αυτό, καθίσταται δυνατόν να αναδειχθούν η ομοιογένεια και οι κοινοί μουσικοί κώδικες των στοιχείων αυτών μεταξύ τους, και στη συνέχεια τούτα να ταξινομηθούν ανά οικογένειες / ειδολογικές κατηγορίες.

Μέσω της εν λόγω μελέτης της πολυπλοκότητας και της δυναμικής αντίληψης της μορφής των διαφόρων στοιχείων διαποίκιλσης επιτυγχάνεται, αφενός, η απομυθοποίηση του «χαώδους» της περιπτωσιολογίας των τελευταίων και, αφετέρου, η σύσταση ενός κανόνα όσον αφορά στην ερμηνεία τους. Οριοθετείται, με άλλα λόγια, ένα «εγγραμματοποιημένο» σύστημα ερμηνείας της ελληνικής παραδοσιακής βιολιστικής τεχνοτροπίας –η οποία μέχρι σήμερα διαδίδεται σχεδόν αποκλειστικά μέσω της προφορικής παράδοσης–, βάσει του οποίου ο εκάστοτε ερμηνευτής του οργάνου έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει συνείδηση των μορφολογικών χαρακτηριστικών των τεχνικών που επιλέγει και ενσωματώνει στο παίξιμό του.

Για την επίτευξη του παρόντος έργου διερευνήθηκε ένας αρκετά μεγάλος όγκος σχετικού οπτικοακουστικού υλικού, διαφόρων τεχνοτροπιών του ελλαδικού χώρου. Μέσα από την επεξεργασία του υλικού αυτού προέκυψαν περισσότερα από 1.000 καταγραμμένα μουσικά παραδείγματα, στα οποία αναδεικνύονται αντιπροσωπευτικά στοιχεία της ιδιωματικής πρακτικής της διαποίκιλσης.

Οι εν λόγω καταγραφές μπορούν –και θα ήταν καλύτερο– να μελετηθούν με παράλληλη ακρόαση των αυθεντικών ηχητικών αποσπασμάτων που αντιστοιχούν σε αυτές (περιέχονται στο συνοδευτικό CD). Το πλούσιο Παράρτημα του βιβλίου περιλαμβάνει βιογραφικά και δισκογραφικά στοιχεία περίπου 1.700 ερμηνευτών του ελληνικού παραδοσιακού βιολιού, συλλεγμένα στο πλαίσιο της σχετικής έρευνας, καθώς και συναφές φωτογραφικό υλικό.

Βασικός στόχος του έργου αυτού είναι να τροφοδοτήσει το πεδίο τεχνογνωσίας της ελληνικής παραδοσιακής βιολιστικής ερμηνείας με νέα στοιχεία τα οποία θα συμβάλουν στην ανάδειξη της εκφραστικής ιδιοτυπίας της ελληνικής παραδοσιακής βιολιστικής «γλώσσας». Περαιτέρω επιδίωξή του είναι να αποβεί πρακτικά χρήσιμο σε έναν ευρύτερο κύκλο ανθρώπων οι οποίοι επιθυμούν να εντρυφήσουν τόσο στις ιδιαιτερότητες της παραδοσιακής μουσικής τεχνοτροπίας, γενικότερα, όσο και στον ιδιωματικό τρόπο ερμηνείας αυτής με οποιοδήποτε μουσικό όργανο ή και τη φωνή. Απώτερη, τέλος, φιλοδοξία του είναι η προώθηση της «συνομιλίας» του παραδοσιακού με τους άλλους μουσικούς χώρους.

Σε έναν βιολιστή του κλασικού χώρου, για παράδειγμα, ο οποίος κατά κανόνα δεν είναι εξοικειωμένος με την πρακτική του αυτοσχεδιασμού, η μελέτη της διαποίκιλσης μπορεί να αποτελέσει μέσο και εφαλτήριο για την γενικότερη καλλιέργεια και ανάπτυξη των αυτοσχεδιαστικών του δεξιοτήτων.

Σε έναν βιολιστή του παραδοσιακού χώρου, αντίστοιχα, η δυτικής αφετηρίας επιστημονική θεώρηση της πρακτικής αυτής μπορεί να συμβάλει ως προς την εξοικείωσή του με την ευρωπαϊκή σημειογραφία και, κατά συνέπεια, τη δυτικότροπη τεχνογνωσία του οργάνου.

Ελπίζω και εύχομαι η έκδοση αυτή να αποτελέσει πρόσφορο πεδίο για μια πολυεπίπεδη αξιοποίηση του υλικού το οποίο πραγματεύεται. Η ολοκλήρωσή της πιθανότατα θα ήταν αδύνατη χωρίς την ουσιαστική συμβολή ενός πλήθους επιστημόνων, ερμηνευτών και συλλεκτών του ευρύτερου μουσικού χώρου και, κυρίως, χωρίς την ηθική και έμπρακτη συμπαράσταση των δικών μου αγαπημένων ανθρώπων.

 Π.: Σας ευχαριστούμε

Γ.Ζ.: Ευχαριστώ και εγώ