Τέχνη & Θεολογία, από τα κείμενα του αρχιμ. Βασίλειου Γοντικάκη (4ο Μέρος)

Αυτοί ˙ οι αληθινοί καλλιτέχνες ˙ που δεν παρατηρούν, δε διανοούνται, δεν ανήκουν στη θεολογία των ακαδημαϊκών συζητήσεων[1] και των φιλοσοφικών απόψεων[2] ˙ αυτοί που μετέχουν σε μυσταγωγία θεία[3], πάσχουν τα θεία[4], ζουν τη «βιούμενη λειτουργικώς θεολογία»[5] ˙ αυτοί μαρτυρούν. Ομολογούν με την τέχνη τους τα όσα ο Θεός τους αξίωσε. Όσα τους κατέστησε φανερά. Γι’ αυτό και σημειώνει ο γέροντας: «Εδώ βρισκόμαστε σε άλλο επίπεδο παιδείας, πολιτιστικά και πνευματικά. Βρισκόμαστε σε χώρο υψηλής τέχνης(σε αρχιτεκτονική, εικονογραφία, μέλος, ποίηση, πεζό λόγο) που είναι καρπός και αφορμή πνευματικής ωριμότητας.»[6] Είναι απόσταγμα της καρδιάς[7]. Ξεχείλισμα αγιοπνευματικό. Απαύγασμα ζωής καινής και χάριτος[8].

Και τότε, με την εμπειρία του ακτίστου, ως «ανεωγμένη θύρα της Αληθείας»[9] ελευθερώνεται. Τότε ο καλλιτέχνης, ο αγιογράφος, το ζωντανό μέλος της Εκκλησίας, ο άγιος, «τρέφεται απ’ όλους : θεολόγους υμνωδούς, απλούς πιστούς»[10], δανείζεται κι αφομοιώνει απ’ όλους όσα θέλει[11]. « Παίρνει ποιήματα του Βερίτη και μιλά επαινετικά. Ενώ βλέπει τι είναι ο κόσμος και η κοσμικότητα που βασανίζει τον άνθρωπο, δε διστάζει να πάρει λαϊκά τραγούδια και να τα σχολιάσει με τον δικό του άγιο τρόπο. Ενώ ξέρει τι είναι ο αρχαιοελληνικός παγανισμός, επισκεπτόμενος το μουσείο, διακρίνει στον καλλιτέχνη που έφτιαξε το άγαλμα του Δία στοιχεία πνευματικής γνησιότητος και δε φοβάται να τα σχολιάσει θετικά.»[12] Δε φοβάται κι αξιοποιεί τα πάντα[13].

Είναι όμως σκεύος εκλογής. Δοχείο της χάριτος. Κατά χάριν, όμοιος Χριστού. Και μέσω χειρών και νοός οσίων, αγιάζεται κι ό,τι ποτίζεται με την παρουσία τους τη χαριτωμένη ˙ τα στασίδια που προσευχήθηκαν, οι πλάκες των ναών που λείαναν,[14] κι αυτές ακόμη οι εικόνες που τους απεικονίζουν[15]. Κι είναι τελικά η θεία ενέργεια, που γεννά τα ιερά σκεύη και συντηρεί ό,τι σήμερα μπορούμε να εκθέτουμε ως κειμήλιο[16]. Είναι τελικά ο ίδιος ο Χριστός που ενεργεί τα πάντα[17] ˙ όταν χαράσσουμε «το εκτύπωμα του Θεανθρώπου»[18], όταν κτίζουμε τους ναούς και τα μοναστήρια, όταν συνθέτουμε τα τροπάρια και μελωδούμε τους ύμνους ˙ όταν ζούμε[19] (θα λέγαμε, ουκέτι ημείς, μα εν ημίν Χριστός).

Έτσι, δε μιλάμε για έργα τέχνης κάποιου τεχνίτη[20], «ποιηθέντα δια θελήματος ανθρώπου»[21], αλλά για εικόνες, ναούς και σκεύη, αχειροποίητα ˙ θεότευκτα ˙ θεόδμητα[22]. Έργα που ακτινοβολούν χάρη που παρηγορεί, φωτίζει, εμπνέει[23] κι απ’ των εικόνων ακόμη τα πολλά αντίγραφα(!)[24]. Χάρη που ξεπερνά την αίσθηση και τη γνώση[25]. Έργα που ακτινοβολούν της Εκκλησίας το κάλλος το ουράνιο ˙ το αχειροποίητο[26] ˙ κάλλος που δεν είναι κατηγορία αισθητική αλλά χάρισμα πνευματικό[27].