Ο θρύλος των Ιωασαφαίων ζωγράφων στα Καυσοκαλύβια

5 Οκτωβρίου 2014

Για την ανάδειξη της Σκήτης των Καυσοκαλυβίων σε καλλιτεχνικό κέντρο, πέραν των περιπτώ­σεων μεμονωμένων ζωγράφων, σημείο αναφοράς αποτελεί ο αγιογραφικός οίκος των Ιωασαφαίων ζωγράφων.

Η ονομασία οφείλεται στον ιδρυτή μοναχό Ιορδάνη Ελεμίνογλου που γεννήθηκε στο Ανδρονίκιο της Καισάρειας της Καππαδοκίας στίς 12 Δεκεμβρίου 1832. Έφθασε στις Καρυές στις 6 Αυγούστου 1848, όπου έγινε μοναχός με το όνο­μα Ιωάσαφ, έμαθε τή ζωγραφική τέχνη και άρχισε να αγιογραφεί το 1859. Ήταν φιλομαθής και γρή­γορα απέκτησε μαθητές, όπως προκύπτει από τιςπροεγγραφές σε καταλόγους συνδρομητών βιβλί­ων από το 1862 εως το 1910[1]. Η συνοδεία εγκαταστάθηκε στο κελλί των Εισοδίων της Θεοτόκου στην Κερασιά της Μεγίστης Λαύρας, όπου ο Ιωά­σαφ πέθανε στις 13 Οκτωβρίου 1880[2].

kausokalibia4

Στις αρχές του 1882 η συνοδεία μετακόμισε στη Σκήτη των Καυσοκαλυβίων και εγκαταστάθηκε στο κελλί του Αγίου Γεωργίου στις 27 Αυγούστου 1887. Μέλη ήταν ο κατά σάρκα αδερφός του Ιωά­σαφ και μετέπειτα μοναχός Ιωάννης και οι μονα­χοί Ακάκιος, Κωνσταντίνος, Αρτέμιος, Θεοδόσιος, Στέφανος και Μιχαήλ. Ο συνολικός αριθμός των μελών της συνοδείας έφθασε τους δεκαεπτά και τα πορτραίτα τους απεικονίζονται σε ομαδικό χα­ρακτικό. Εφάρμοσαν το δυτικότροπο νατουραλι­στικό ζωγραφικό ύφος της εποχής τους με μεγάλη φυσιοκρατική διάθεση και οι εικόνες τους γνώρι­σαν ευρεία αποδοχή σε όλο τον κόσμο, απο την Ευρώπη, τη Νεα Υόρκη και γενικά την Αμερική μέχρι την Αυστραλία.

Εγγραφές στο οικονομικό αρχείο της συνοδείας φανερώνουν παραγωγή άνω των επτά χιλιάδων εικόνων. Ο θρύλος των Ιωασαφαίων ζωγράφων διαδόθηκε ευρέως αποσπώντας τον έπαινο το Οίκουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ του Μεγαλοπρεπούς που συχνά επισκέπτονταν τους εν λόγω ζωγράφους. Ο σουλτάνος Άβδούλ Χαμίτ τί­μησε τους Ιωασαφαίους ζωγράφους με το Χρυσό Μετάλλιο των Ωραίων Τεχνών το 1900 και αργότερα με το παράσημο Μετζητιέ Γ’ Τάξεως[3].

Ευρέως γνωστή από τα έργα των Ιωασαφαίων είναι η εικόνα του Θεού Σαββαώθ[4]. Φορητή εικόνα του αγίου Μιχαήλ του Μαυρουδή που ανήκει στη συλλογή του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης φέρει την έπιγραφή: Έργον Αδελφότητος Ιωασαφαίων. Άθως 1899 (είκ. 4)[5].

Από το εργαστήριό τους προέρχεται πλήθος νε­ότερων εικόνων, όπως του αγίου Γεωργίου στον ομώνυμο ναό στα Λουτρά της Μυτιλήνης[6] και σε άλλους ναούς της Λέσβου.

Οι ζωγράφοι, εφαρμόζοντας καινοτόμες μεθό­δους στις αρχές του 20ου αίώνα, επιδόθηκαν στην τέχνη της φωτογραφίας διατηρώντας ιδιαίτερο εργαστήριο και αποτυπώνοντας οι ίδιοι το κτιριακό συγκρό­τημα και καθημερινές στιγμές από τη λειτουργία του εργαστηρίου ζωγραφικής τους (εικ. 5). Ένας από αυτούς τους φωτογράφους ήταν ο Ιωάσαφ[7].

Η μεγάλη ζήτηση σε εικόνες δημιούργησε προϋποθέσεις μαζικής παραγωγής. Από τους πολ­λούς ζωγράφους στα Καυσοκαλύβια αναφέρουμε ενδεικτικά τον μοναχό Ιωαννίκιο από την Αίγινα στις αρχές του 20ου αιώνα. Εικόνες του κοσμούν ναούς, όπως τον Άγιο Νικόλαο Σύρου, Ευαγγελισμού Πειραιά[8].

 

 

[1]     Ηλιού, «Αγιογράφοι, ζωγράφοι, χαράκτες», 52-53.

[2]     Μοναχός Παύλος Λαυριώτης, «Γέρων Ιωάσαφ ο Καππαδόκης (Β’)», Πρωτάτο 37 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1992), 143-151· Πρω­τάτο 38 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1992), 180-190· ο ίδιος, Ιστορία της Αδελφότητος Ιωασαφαίων του Αγίου Όρους, Αθήνα 1996.· Μ. Ι. Γεδεών, Ο Άθως, Αθήνα (ανατύπωση Ερμής) 21990, 329· Βλάχος, Η χερσόνησος του Αγίου Όρους, 179· Α. Μωραϊτίδης, Με του βορηά τα κύματα, Ταξείδια-περιγραφαί-εντυπώσεις, Μετά πολλών εικόνων, εν Αθήναις 1927, 60-62· Πεντζίκης, Άγιον Όρος, 167· Ιερομόναχος Μάξιμος Καυσοκαλυβίτης, Ιερά Σκήτη Αγίας Τριάδος Καυσοκαλυβίων, Εικονογραφημένος Οδηγός, Προσκυνητάριο, Άγιον Όρος 1995, 37, 74.

[3]     Χατζηιωάννου, Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος, 161-163, 167-168, 182-183· Κ. Δ. Καλοκύρης, Άθως. Θέματα αρχαιολογίας και τέχνης. Επί τη χιλιετηρίδι (963-1963), Αθήναι 1963, 253· Γεωργιάδου-Κούντουρα, Θρησκευτικά θέματα στη νεοελλη­νική ζωγραφική, 28-29· M. Enev,Mount Athos. Zograph Monastery, Σόφια 1994, 120.

[4]     Γ. Α. Σωτηρίου, Το Άγιον Όρος, Ιστορία και Τέχνη, Μετά 40 εικόνων, χάρτου, αρχιτεκτονικών κατόψεων κλπ, εις ιδιαιτέρους πίνακας και εντός του κειμένου, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, εν Αθήναις 1915, 133, εικ. 33· Γ. Σμυρνάκης, Ενθύμιον του Αγίου Όρους, Οδηγός και ιστορικά σημειώματα, Μετά 50 καλλιτεχνικών εικόνων και χάρτου της Χαλκιδικής, Αθήνησι 1904, αρ. 33.

[5]      Δώρα φέροντες: Ημερολόγιο 2012, Δωρεές και δωρητές στις συλλογές του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, Κείμενα-επιμέλεια ύλης Η. Κατσαρίδου, Θεσσαλονίκη 2011, 44.

[6]     Ιάκωβος Γ. Κλεόμβροτος Μητροπολίτης Μυτιλήνης, Mytilena Sacra, τόμος δεύτερος, Ναοί-Κειμήλια (Α-Μ), Θεσσαλονίκη 1974, 267.

[7]     Χατζηιωάννου, Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος, 162· Χεκίμογλου, «Μία συνοπτική αναδρομική παρουσίαση», 19, 62, 69, 76.

[8]     Χατζηιωάννου, Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος, 163.