Οι απαρχές των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων

Μελέτη στο έργο του Ομ. Καθ. Κ. Δεληκωσταντή:  «Τα δικαιώματα του ανθρώπου – Δυτικό ιδεολόγημα ή Οικουμενικό ήθος;»

ΜΕΡΟΣ Α

Η ιδέα των δικαιωμάτων του ανθρώπου

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ

Τα δικαιώματα σήμερα:

Ατομικά, κοινωνικά, οικονομικοπολιτικά, πολιτιστικά, αναφέρονται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια αλλά η θεώρηση της αξιοπρέπειας αυτής επηρεάζεται από το εκάστοτε οικονομικοπολιτικό σύστημα. Όλα τα δικαιώματα του ανθρώπου έχουν ιστορική-περιστασιακή προέλευση και η συγκεκριμένη διατύπωσή τους ποικίλει ανάλογα με το χρονικό πλαίσιο στο οποίο αυτά διατυπώνονται και για αυτό το λόγο οι διακηρύξεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι ανοικτές και μπορούν να συμπληρωθούν εάν αυτό καταστεί ιστορικά αναγκαίο.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ

Διακηρύξεις δικαιωμάτων-σύνολο θεμελιωδών αξιών.

Στις διακηρύξεις δικαιωμάτων ως σύνολο θεμελιωδών αξιών έχουν ενταχθεί όλα τα αιτήματα που θεωρούνται υψίστης σημασίας από τις κοινωνίες με σκοπό την ελεύθερη και αξιοπρεπή συμβίωση σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Όπως αναφέρει ο Schwartländer, αυτό το ιστορικά διαμορφωμένο σύνολο αξιών δεν είναι ένα «κλειστό» σύνολο, αλλά ένα ιστορικό-δυναμικό σύνολο του οποίου οι θεμελιώδεις ιστορικές προϋποθέσεις μπορούν να αλλάξουν σύμφωνα με τις περιστάσεις. Η διεκδίκηση της νομικής κατοχύρωσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποσκοπεί στη διατήρηση του πολυδιάστατου της ανθρώπινης ζωής μέσα στον πλουραλιστικό κόσμο.

«Θεμελιώδεις τομείς» της ανθρώπινης ζωής κατά τον Schwartländer:

α) Ο τομέας της συντήρησης της ζωής ή τομέας της «οικονομικής κοινότητας».

Το δικαίωμα για ζωή, ευτυχία, εργασία όπως και τα περισσότερα από τα κοινωνικά δικαιώματα εξαρτώνται από το στάδιο ανάπτυξης και από τον τρόπο οργάνωσης της οικονομίας, καθώς η ικανοποίηση των αιτημάτων αυτών πραγματοποιείται σε κοινωνικό επίπεδο. Θέματα διεθνούς δικαίου απασχολούν την οικονομική κοινότητα.

β) Ο τομέας του πολιτισμού και της κουλτούρας.

Τα δικαιώματα για παιδεία, πολιτιστικά αγαθά, κοινωνική αναγνώριση, ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας όπως επίσης και το δικαίωμα των λαών για πραγμάτωση του εθνικού πολιτισμού.

γ) Ο τομέας της πολιτικής.

Το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική ζωή, του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, το δικαίωμα στην υπηκοότητα, ίσης μεταχείρισης απέναντι στο νόμο, όπως επίσης το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών, η προστασία των μειονοτήτων και η απαγόρευση των διακρίσεων.

δ) Ο τομέας των ηθικό-προσωπικών κοινοτήτων/γάμου, οικογένειας.

Η ανάγκη κατοχύρωσης νομικά της απαραίτητης οικονομικό-πολιτισμικής βάσης για την ομαλή ανάπτυξη και έκφρασης των κοινωνικών πυρήνων. Ο Schwartläder τονίζει κυρίως σε αυτό το σημείο το δικαίωμα των γονέων στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους και την ανάγκη διασφάλισης των προϋποθέσεων της.

στ) Ο τομέας της πίστης και κοσμοθεωρίας ή της «θρησκευτικής κοινότητας».

Αν και πρόκειται για «προσωπικές» επιλογές, η πραγμάτωσή τους εξαρτάται από την «κοινότητα», τον διάλογο και την ελευθερία της δημόσιας έκφρασης – προϋποθέσεις που οφείλουν να είναι νομικά κατοχυρωμένες καθώς οδηγούν στην αναζήτηση της βαθύτερης νοηματοδότησης της ζωής μας. Εδώ επίσης ανήκουν το δικαίωμα της ελευθερίας της πίστης, η ελευθερία της επιλογής θρησκείας και άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων, το δικαίωμα της θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης, προστασία από ψυχοσωματική βία και καταπίεσης ατόμων λόγω ατομικών θρησκευτικών ή κοσμοθεωρητικών πεποιθήσεων.

Τέλος, με τον ορισμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων ο οποίος θεσπίστηκε με την Οικουμενική Διακήρυξη του 1948 προασπίζεται το πολυδιάστατο της ανθρώπινης ζωής από τάσεις όπως αυτή της απολυτοποίησης της οικονομίας, του ολοκληρωτισμού, τις μεταμοντέρνες απολυτοποιήσεις πολιτισμού, του φονταμενταλισμού και οποιουδήποτε άλλου φαινομένου που τείνει να παραβιάσει την ατομική ελευθερία και αξιοπρέπεια.

ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Κλασσικές διακηρύξεις 1776 και 1789 – Κατανόηση δικαιωμάτων του ανθρώπου ως ατομικών και ως μορφή άμυνας έναντι στις κρατικές παρεμβάσεις.

Σύμφωνα με τον Teilhard de Chardin, η κατοχύρωση της ανθρώπινης ανεξαρτησίας ήταν το κύριο μέλημα των ανθρωπιστών του 18ου αιώνα. Στον 19ο αιώνα, ως «κοινωνικό πρόβλημα» φανερώνεται η λαθεμένη άποψη της σχέσης της ελευθερίας με την ισότητα, κάτι το οποίο οδήγησε σε ακραίο φιλελευθερισμό. Ο ιστορικός χαρακτηρισμός των δικαιωμάτων ως φιλελεύθερων έγκειται ακριβώς στο ότι αυτοσκοπός αυτών των δικαιωμάτων είναι η εξασφάλιση της αφετηριακής ατομικότητας του ατόμου.

Η άποψη του Marx.

Η θεωρία του Marx παρουσιάζει τα δικαιώματα του ανθρώπου των κλασσικών διακηρύξεων ως δικαιώματα ενός «εγωιστικού ατόμου» αποκομμένου από την κοινωνία και πως η θεμελίωση των δικαιωμάτων αυτών προβαίνει σε αποστασιοποίηση του ανθρώπου από τα άλλα άτομα της κοινωνίας. Σχετικά με το «δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας», το δικαίωμα δηλαδή να απολαμβάνει κάποιος αυθαίρετα και χωρίς να κάνει κάποια αναφορά στην κοινωνία, της ιδιοκτησίας του, φέρει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της ελευθερίας του ατόμου ως μέλους της αστικής κοινωνίας, μέσω της «ασφάλειας του εγωισμού» που προσδίδεται με τη θέσπιση αυτή. Ακόμα, κατά τον Marx ο δεσμός που ενώνει τα άτομα είναι η ιδιοτέλεια. Η διατήρηση δηλαδή της ιδιοκτησίας και του εγωισμού τους.

Ο J. Schwartländer πιστεύει πως η διάκριση μεταξύ ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων είναι αυτό που προκάλεσε ιδεολογική σύγκρουση και κατέληξε σε αδιέξοδο, καθώς η ελευθερία μετετράπη σε ασυδοσία και η ισότητα σε ισοπέδωση.

[Συνεχίζεται]