Η ελληνόφωνη και η λατινόφωνη ομιλητική παράδοση και το κήρυγμα του Λουθήρου

5 Μαΐου 2017

Α. Η ελληνόφωνη ομιλητική παράδοση

1. Το κήρυγμα του Ιησού και των Αποστόλων
Η ελληνόφωνη ομιλητική παράδοση στηρίζεται στη θεμελιώδη ερμηνευτική αρχή, η Γραφή ερμηνεύεται δια της Γραφής. Το κήρυγμα στη Συναγωγή αναφέρεται σε συγκεκριμένα βιβλικά αναγνώσματα, τα οποία επεξηγούνται με μία σειρά άλλων συναφών χωρίων[1]. Ο Ιησούς ακολούθησε την ίδια μέθοδο, όπως προκύπτει από τις αφηγήσεις των ευαγγελιστών. Είναι γνωστό ότι δεν διασώζεται η εικόνα ενός πλήρους κηρύγματός του, όμως, από όσα αποσπασματικά καταγράφουν οι Ευαγγελιστές, εκείνο που δεσπόζει είναι η επίκληση βιβλικών χωρίων για τη στήριξη της διδασκαλίας.

louthiros

Φωτογραφία: Δημήτρης Ηλιόπουλος

Για παράδειγμα: Το πρώτο κήρυγμα του Ιησού στη Ναζαρέτ (Λκ. 4, 16-23) ερμηνεύει μία περικοπή από τον προφήτη Ησαΐα 61, 1 και εξής: «Καὶ ἦλθεν εἰς Ναζαρέτ, οὗ ἦν τεθραμμένος, καὶ εἰσῆλθεν κατὰ τὸ εἰωθὸς αὐτῷ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων εἰς τὴν συναγωγήν, καὶ ἀνέστη ἀναγνῶναι. καὶ ἐπεδόθη αὐτῷ βιβλίον Ἡσαΐου τοῦ προφήτου, καὶ ἀναπτύξας τὸ βιβλίον εὗρεν τὸν τόπον οὗ ἦν γεγραμμένον· Πνεῦμα Κυρίου ἐπ’ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με ἰάσασθαι τοὺς συντετριμμένους τὴν καρδίαν, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, ἀποστεῖλαι τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει, κηρύξαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτόν. καὶ πτύξας τὸ βιβλίον ἀποδοὺς τῷ ὑπηρέτῃ ἐκάθισε· καὶ πάντων ἐν τῇ συναγωγῇ οἱ ὀφθαλμοὶ ἦσαν ἀτενίζοντες αὐτῷ. ἤρξατο δὲ λέγειν πρὸς αὐτοὺς ὅτι σήμερον πεπλήρωται ἡ γραφὴ αὕτη ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν. καὶ πάντες ἐμαρτύρουν αὐτῷ καὶ ἐθαύμαζον ἐπὶ τοῖς λόγοις τῆς χάριτος τοῖς ἐκπορευομένοις ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ καὶ ἔλεγον· Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς Ἰωσὴφ».

Το αυτό ευαγγελικό χωρίο απεικονίζει την ομιλητική διαδικασία στη Συναγωγή. Ο λαός συναθροίζεται το Σάββατο, τα ιερά κείμενα αναγιγνώσκονται από ειλητάρια που τα φέρνει στον ομιλητή ένας υπηρέτης, ο ομιλητής αναγιγνώσκει την περικοπή όρθιος και την εξηγεί. Το κριτήριο για την επιλογή του συγκεκριμένου αποσπάσματος[2] και εκτενέστερος σχολιασμός του, δηλαδή «οἱ λόγοι τῆς χάριτος οἱ ἐκπορευόμενοι ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ» δεν αναφέρονται. Ο ευαγγελιστής όμως δεν παραλείπει τις αντιδράσεις των ακροατών: «όλοι θαύμαζαν για τα γεμάτα χάρη λόγια του και ρωτούσαν: αυτός δεν είναι ο γιος του Ιωσήφ;»

Ο Ιησούς στο κήρυγμά του ερμηνεύει το χωρίο του Ησαΐα με δύο βιβλικές αναφορές: «…καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς· πάντως ἐρεῖτέ μοι τὴν παραβολὴν ταύτην· ἰατρέ, θεράπευσον σεαυτόν· ὅσα ἠκούσαμεν γενόμενα ἐν τῇ Καπερναοὺμ, ποίησον καὶ ὧδε ἐν τῇ πατρίδι σου. εἶπε δέ· Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ. ἐπ’ ἀληθείας δὲ λέγω ὑμῖν πολλαὶ χῆραι ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις Ἠλίου ἐν τῷ Ἰσραήλ, ὅτε ἐκλείσθη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ ἔτη τρία καὶ μῆνας ἕξ, ὡς ἐγένετο λιμὸς μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, καὶ πρὸς οὐδεμίαν αὐτῶν ἐπέμφθη Ἠλίας εἰ μὴ εἰς Σαρεπτὰ τῆς Σιδωνίας πρὸς γυναῖκα χήραν. καὶ πολλοὶ λεπροὶ ἦσαν ἐπὶ Ἐλισαίου τοῦ προφήτου ἐν τῷ Ἰσραὴλ, καὶ οὐδεὶς αὐτῶν ἐκαθαρίσθη εἰ μὴ Νεεμὰν ὁ Σύρος» (Λκ. 4, 23-27).

Η τεκμηρίωση γίνεται από το παράδειγμα δύο προφητών:
α) του Ηλία (Γ΄ Βασ. 17, 8-16): «καὶ ἐγένετο ῥῆμα κυρίου πρὸς ηλιου ἀνάστηθι καὶ πορεύου εἰς σαρεπτά τῆς σιδωνίας ἰδοὺ ἐντέταλμαι ἐκεῖ γυναικὶ χήρᾳ τοῦ διατρέφειν σε καὶ ἀνέστη καὶ ἐπορεύθη εἰς σαρεπτα εἰς τὸν πυλῶνα τῆς πόλεως καὶ ἰδοὺ ἐκεῖ γυνὴ χήρα συνέλεγεν ξύλα καὶ ἐβόησεν ὀπίσω αὐτῆς Ἠλιού καὶ εἶπεν αὐτῇ λαβὲ δή μοι ὀλίγον ὕδωρ εἰς ἄγγος καὶ πίομαι καὶ ἐπορεύθη λαβεῖν καὶ ἐβόησεν ὀπίσω αὐτῆς ηλιου καὶ εἶπεν λήμψῃ δή μοι ψωμὸν ἄρτου ἐν τῇ χειρί σου καὶ εἶπεν ἡ γυνή ζῇ κύριος ὁ θεός σου …».

β) του Ελισαίου (Β΄ Βασ. 5, 1-14): «καὶ ναϊμάν ὁ ἄρχων τῆς δυνάμεως συρίας ἦν ἀνὴρ μέγας ἐνώπιον τοῦ κυρίου αὐτοῦ καὶ τεθαυμασμένος προσώπῳ ὅτι ἐν αὐτῷ ἔδωκεν κύριος σωτηρίαν συρίᾳ καὶ ὁ ἀνὴρ ἦν δυνατὸς ἰσχύι λελεπρωμένος καὶ κατέβη ναϊμαν καὶ ἐβαπτίσατο ἐν τῷ ιορδάνῃ ἑπτάκις κατὰ τὸ ῥῆμα ελισαιε καὶ ἐπέστρεψεν ἡ σὰρξ αὐτοῦ ὡς σὰρξ παιδαρίου μικροῦ καὶ ἐκαθαρίσθη».

(συνεχίζεται)

 

[1] Για το κήρυγμα στη Συναγωγή βλέπε περισσότερα Hughes Oliphant Old, The Reading and the Preaching of the Scriptures in the Worship of the Christian Church, The Biblical Period, Volume 1, Wiliam B. Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan/Cambridge, U.K. 1998, pp. 94-110.
[2] Στη Συναγωγή εφαρμοζόταν κάθε Σάββατο η lectio continua (συνεχής ανάγνωση) και κατά περίπτωση η lectio selecta (ανάγνωση επιλεγμένων αποσπασμάτων σε ειδικές επετειακές περιπτώσεις).