Οι ευχές του Βαπτίσματος

Συνεχίζοντας τη δημοσίευση της μελέτης του ιεροδιακόνου Καισάριου (Δημήτριου) Χρόνη για την Ποιμαντική και τελετουργική προσέγγιση του μυστηρίου του Βαπτίσματος (προηγούμενη δημοσίευση:www.pemptousia.gr/?p=89654) παρακολουθούμε τη θεολογική ερμηνεία των ευχών του εισαγωγικού στην Εκκλησία μυστηρίου.

     Η απαραμίλλου φιλολογικού κάλλους και θεολογικού βάθους ευχή του καθαγιασμού του ύδατος [151](«Μέγας εἶ, Κύριε, καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου…[152]») είναι από τα αρχαιότερα και ωραιότερα κείμενα του Ευχολογίου μας. Προβάλλει με αριστοτεχνικό τρόπο την κοσμογονική σημασία του αγίου Βαπτίσματος, «ὡς ἀπαρχῆς τῆς νέας ἐν Χριστῷ καινῆς κτίσεως» διασυνδέοντάς το με την σάρκωση του Λόγου του Θεού και την Θεοφανεία στον Ιορδάνη. Επακολουθεί η επίκληση του αγίου Πνεύματος για τον καθαγιασμό και την μεταστοιχείωση του ύδατος και η απαρίθμηση των δωρεών της χάριτος του Θεού, που θα απολαύσει ο βαπτιζόμενος σ’ αυτό. Η ευχή αυτή μέχρι ενός σημείου είναι η ίδια με την ευχή του μεγάλου αγιασμού των υδάτων των αγίων Θεοφανείων. Η δύναμις των δύο αγιασμών είναι η ίδια. Στο ύδωρ των αγίων Θεοφανείων μετά την άντληση και μετάληψη από τους πιστούς, βαπτιζόταν κατά την παννυχίδα των Φώτων οι κατηχούμενοι. Και σήμερα γίνεται το ίδιο. Κατά την ημέρα δηλαδή των Θεοφανείων, αν συμβεί να υπάρχει βάπτισμα, δεν καθαγιάζεται το νερό, αλλά χύνεται στην κολυμβήθρα μέγας αγιασμός και η ακολουθία αρχίζει από την ευλογία του ελαίου. Αυτό όμως μόνο όπως είπαμε, κατά τα Θεοφάνεια. Κατά τις άλλες ημέρες του έτους αγιάζεται απαραιτήτως το ύδωρ για κάθε βάπτισμα ή για κάθε ομάδα βαπτισμάτων, όταν αυτό γίνεται ομαδικώς.

       Τα μυστήρια κατά την τελετουργική της Ορθοδόξου Εκκλησίας τελειώνουν με δύο ευχές. Η πρώτη είναι η κύρια και καθαγιαστική ευχή και η δεύτερη ευχή κεφαλοκλισίας (προηγείται αυτής το «Εἰρήνη πᾶσι»  «Τάς  κεφαλὰς  ἡμῶν  τῷ Κυρίῳ  κλίνωμεν»), δηλαδή ευχές ευλογίας των παρισταμένων που θα μετάσχουν στο Μυστήριο. Εδώ η δεύτερη ευχή έχει συνδιασθεί με την ευλογία «τοῦ ἐπορκιστοῦ ἐλαίου» ή «ἐλαίου ἀγαλλιάσεως» ή «ἀγαλλιελαίου»[153], («Δέσποτα, Κύριε, ὁ Θεὸς τῶν Πατέρων ἡμῶν, ὁ τοῖς ἐν τῇ κιβωτῷ τοῦ Νῶε περιστερὰν ἀποστείλας, κάρφος ἐλαίας ἔχουσαν ἐπὶ τοῦ στόματος, καταλλαγῆς σύμβολον, σωτηρίας τε τῆς ἀπὸ τοῦ κατακλυσμοῦ, καὶ τὸ τῆς χάριτος μυστήριον δι’ ἐκείνων προτυπώσας· ὁ καὶ τῆς ἐλαίας τὸν καρπὸν εἰς πλήρωσιν τῶν ἁγίων σου Μυστηρίων χορηγήσας, ὁ δι’ αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐν νόμῳ Πνεύματος Ἁγίου πληρώσας καὶ τοὺς ἐν χάριτι τελειῶν· Αὐτὸς εὐλόγησον καὶ τοῦτο τὸ ἔλαιον, τῇ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ καὶ ἐπιφοιτήσει τοῦ Ἁγίου σου Πνεύματος, ὥστε γενέσθαι αὐτὸ χρίσμα ἀφθαρσίας, ὅπλον δικαιοσύνης, ἀνακαινισμὸς ψυχῆς καὶ σώματος, πάσης διαβολικῆς ἐνεργείας ἀποτρόπαιον, εἰς ἀπαλλαγὴν κακῶν, πᾶσι τοῖς χριομένοις αὐτὸ ἐν πίστει, ἢ καὶ μεταλαμβάνουσιν ἐξ αὐτοῦ. Εἰς δόξαν σήν, καὶ τοῦ μονογενοῦς σου Υἱοῦ, καὶ τοῦ παναγίου καὶ ἀγαθοῦ καὶ ζωοποιοῦ σου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων[154]»), το οποίο, όπως και το ύδωρ κατά την  προηγούμενη ευχή, εμφυσάται τρίς και σφραγίζεται από τον ιερέα. Μετά την ευλογία, το έλαιο χύνεται τρείς σταυροειδώς στην κολυμβήθρα, ενώ ο διάκονος (ή ο ιερεύς), εκφωνεί κάθε φορά το «Πρόσχωμεν» και ο λαός απαντά ψάλλοντας τρείς φορές το τριπλό «Ἀλληλούια». Το υπόλοιπο του ελαίου χύνει ο ιερεύς στις σταυρωμένες πάνω από την κολυμβήθρα παλάμες του αναδόχου, για να γίνει μ’ αυτό η χρίση του βαπτιζομένου[155], και εκφωνεί το «Εὐλογητὸς ὁ Θεός, ὁ φωτίζων καὶ ἁγιάζων πάντα ἄνθρωπον,  ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων[156]».

   Ο κατηχούμενος έχει ήδη «ἀποδυθεῖ ὅλα τά ἐνδύματά τοῦ», είς δήλωσιν της αποθέσεως του παλαιού ανθρώπου και γυμνός, όπως γεννήθηκε, προσφέρεται για να τύχει της νέας «ἐν Χριστῷ» γεννήσεως δια του αγίου βαπτίσματος, Ο ιερεύς με το επορκιστό έλαιο, που βρίσκεται στα χέρια του αναδόχου, εμβαπτίζοντας σ’ αυτό το ένα δάκτυλο ή τα δύο, κατά την παλαιότερη πράξη, ή τα τρία, κατά την σύγχρονη πράξη, «χρίει τα καίρια σημεῖα τοῦ σώματος» του μέλλοντος να βαπτισθεί, επιλέγοντας κατάλληλες για το καθένα φράσεις [157](«Εἰς ἴασιν ψυχῆς καὶ σώματος, Εἰς ἀκοὴν πίστεως,

Τοῦ πορεύεσθαι τὰ διαβήματά σου, Αἱ χεῖρές σου ἐποίησάν με, καὶ ἔπλασάν με.[158]») μετά την γενική εισαγωγική ρήση «Χρίεται ὁ δοῦλος (ἡ δούλη) τοῦ Θεοὺ (ὁ ἢ ἡ δεῖνα), ἔλαιον ἀγαλλιάσεως, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος[159]». Ως προς τα χριόμενα μέλη δεν φαίνεται να υπήρχε ποτέ ενιαία πρακτική, όπως και σήμερα δεν υπάρχει. Γενικώς χρίεται σταυροειδώς το μέτωπο, τα αισθητήρια όργανα (αυτιά, στόμα, μύτη), το στήθος, τα χέρια, τα πόδια, και τα «μετάφρενα» (δηλαδή τα νώτα), ενώ ακόμη κρατείται το βρέφος από ένα τρίτο πρόσωπο. Από αυτό παραλαμβάνει ο ιερεύς το παιδί, κρατώντας το με το μέτωπο προς την ανατολή επάνω από την κολυμβήθρα, ενώ ο ανάδοχος χρίει όλο το σώμα του με το επορκιστό έλαιο που απέμεινε στις παλάμες του.

    Έπεται η βάπτιση, η καίρια πράξη της όλης ακολουθίας, Αυτή γίνεται με τρείς καταδύσεις στο αγιασμένο νερό, ενώ σε κάθε μία από αυτές εκφωνούνται ανά ένα τα ονόματα των προσώπων της Αγίας Τριάδος[160]: «Βαπτίζεται ὁ δοῦλος (δούλη) τοῦ Θεού (ὁ ἢ ἡ δεῖνα) εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός (πρώτη κατάδυση και ανάδυση), Ἀμήν· καὶ τοῦ Υἱοῦ (δεύτερη), Ἀμήν· καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (τρίτη)  Ἀμήν[161]».

 [Συνεχίζεται]

[151] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα», εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σελ 212-213.

[152] Βλ. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σελ 69-70.

[153] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα», εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σελ 212 -215.

[154] Βλ. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σελ 72-73.

[155] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα», εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σ. 215.

[156]Βλ. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ. 73.

[157] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα», εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σ 215.

[158] Βλ. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σελ 73-74.

[159] Βλ. οπ. παρ. σ. 73.

[160] Βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, «ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ», τομ. «άγιον Βάπτισμα», εκδ. Ιερά Μητρόπολη Δράμας, Δράμα 1996, σελ 216-217

[161] Βλ., Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, «Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος» εκδ. Αποστολικής Διακονίας, σ. 74.