Pedro Cazas,Ο νέος ελληνικός μύθος μιας εσωτερικής πραγματικότητας

Εργαστήρι δραματοποίησης στο Ίδρυμα Εικαστικών  Τεχνών και Μουσικής Β. και Μ.   Θεοχαράκη

«Ισα – ίσα, κείνο που κάνει στα μάτια μου την τέχνη πολύτιμη, είναι η απόλυτη ελευθερία που έχει να σοφίζεται και να φτιάχνει πράματα που δεν υπήρχαν πριν να τα φτιάξει νέα πράματα κι όλο νέα κι όλο νέα». 

Pedro Kazas

                                                        (Απόσπασμα από την εισαγωγή Pedro Cazas)

Το θρυλικό διήγημα Pedro Cazas γράφτηκε από τον Φώτη Κόντογλου στο Παρίσι το 1918 και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1920 στο Αϊβαλί, με τη φροντίδα του φίλου του Στρατή Δούκα.  Η κυκλοφορία αυτού του έργου επέβαλε αμέσως τον Κόντογλου στους λογοτεχνικούς κύκλους.  «Μια πόρτα ανατολίτικη άνοιξε στη μίζερη, μικρόπνοη κλεισμένου χώρου λογοτεχνία μας και μπήκε μια μεγάλη αναπνοή», έγραψε για το έργο αυτό ο Νίκος Καζαντζάκης.

Ο Οδυσσέας Ελύτης, που σχεδόν ένα αιώνα πριν το διάβασε και το ξεχώρισε, σημειώνει: «τὴν ἀγάπη μου γι᾿ὅ,τι ἀποτελεῖ μία καταφρόνεση τῆς στεγνῆς λογικῆς, μιὰ περιπέτεια τοποθετημένη πέρα ἀπὸ τὰ σύνορα τοῦ φρόνιμου καὶ τοῦ γνώριμου, τὸ κέντρισμα γι᾿ αὐτὸ τὸ παιχνίδι τοῦ῾θαυμαστοῦ᾿ ποὺ λέω νὰ μὴν τὸ σταματήσω ποτέ μου, δὲν μπορῶ νὰ ξεχάσω, μοῦ τό ῾δωσε πρώτη φορὰ ὁ Pedro Kazas τοῦ Κόντογλου, τότε ποὺ μαθητὴς ἀκόμα βυθιζόμουνα μὲ μία παράξενη καὶ ἀλλόκοτη γοητεία στὶς σελίδες του. Σήμερα, ὕστερα ἀπὸ τόσα χρόνια, δὲν παύω νὰ κηρύχνω τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἔχει ὁλόκληρο πιὰ τὸ ἔργο τοῦ Κόντογλου γιὰ τὴ γενιά μας, ἔργο ἀπὸ τὰ λίγα ἐκεῖνα ποὺ ἀφήνουν τὴν ἀπολησμονημένη φωνὴ τῆς Ἀνατολῆς νὰ ξανακουστεῖ καὶ πάλι μ᾿ὅλα τὰ δικαιώματα καὶ νὰ μᾶς θυμίσει ποιὰ μπορεῖ νά ναι ἡ σωστὴ θέση ἑνὸς τόπου ποὺ εἶναι προορισμένος ἀπὸ τὴν ἴδια του τὴν παράδοση νὰ στέκει κυρίαρχα ἀνάμεσα στὰ δυὸ μεγάλα ρεύματα ποὺ τὸ διαπερνᾶνε, νὰ τὰ ζυγιάζει, νὰ τὰ κρίνει, νὰ κρατάει ὅ,τι καλύτερο ἔχουνε, νὰ τὰ συγχωνεύει καὶ τελικὰ νὰ τὰ ξαναδίνει – προσθέτοντας τὸ μεράκι τῆς ψυχῆς του – σὲ μίαν ἀμίμητη καὶ μοναδικὴ σύνθεση».

Με οδηγό την ηθοποιό και θεατρολόγο Ιωάννα Σπανού οργανώνεται στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, ένα εργαστήρι δραματοποίησης του κειμένου, όπου οι συμμετέχοντες καλούνται να μελετήσουν το πεζογράφημα Pedro Cazas, του Φώτη Κόντογλου,  μέσα από τη διαδικασία της δραματοποίησης.  Να σημειωθεί ότι δεν απαιτείται θεατρική γνώση και εμπειρία από τους συμμετέχοντες.

Ιωάννα Σπανού

Ποια είναι η υπόθεση του έργου;

 Είναι αλήθεια πως η αναζήτηση του αυθεντικού στοιχείου στη ελληνική τέχνη έχει ξεπεράσει τη γραφικότητα και έχει καταντήσει κοινοτοπία. Κι όμως! Ένα τρελό ναυτικό παραμύθι έρχεται να θυμίσει την δυναμική της ελληνικής παράδοσης που συνομιλεί με πολλούς αλλά σε λίγους δίνει την καρδιά της. Φώλιασε, λοιπόν, ολόκληρη σε ένα τολμηρό κείμενο ενός νέου που μέσα στη ζάλη του Παρισιού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ταξίδεψε νοερά στο «τραπέζι του διαβόλου» στο Αϊβαλί και έφτιαξε έναν νέο ελληνικό μύθο, όπως ακριβώς ήταν πάντα οι ελληνικοί μύθοι: εξωτικός, γεμάτος περιπέτειες και γνώση, με πίστη στο μυστήριο και στο άγνωστο. Ο «παραδοσιακός» Κόντογλου αποδεικνύει πως η Γκόα και τα νησιά Φαγκούα είναι η πατρίδα ενός νέου Οδυσσέα που «κουβανεί» τον θυμωμένο Ποσειδώνα μέσα στην ίδια του την ψυχή και μέσα από τα πορτουγαλέζικα παραληρήματά του θα μπορέσει να πλησιάσει την προσωπική του Ιθάκη, ένα νησάκι σχεδόν απάτητο από ανθρώπους, έρημο και ταπεινό.

Τι είναι για εσάς ο Pedro Cazas; Για ποιο λόγο επιλέξατε το συγκεκριμένο κείμενο;

Για εμάς ο Pedro Cazas είναι ένα αλληγορικό παραμύθι που μιλά για την μύηση του ανθρώπου στην τραγωδία της ζωής. Το πνεύμα του εμπεριέχει τον παλμό της εποχής μας μ’ ένα προφητικό τρόπο που όμοιό του συναντάμε στον Ντοστογιέφσκι ή και στον Κάφκα. Και έχει παραμείνει ξεχασμένο, σαν να επιθυμεί το ίδιο να φανερωθεί σε ανάλογους καιρούς και να μεταδώσει το μήνυμα: ο άνθρωπος αισθάνεται το ίδιο δέος απέναντι στην ανοιχτή θάλασσα όπως και διασχίζοντας ένας κοιμητήρι. Η περιπέτεια δεν είναι μόνο η αποκάλυψη του έξω κόσμου, αλλά και του έσω. Είμαστε καταραμένοι να γευόμαστε πρόσκαιρες ευλογίες.  Ξέρετε, όταν ακόμη βρισκόμουν στο Λονδίνο και στην Βασιλική Ακαδημία, έψαχνα να βρω κάποιο κείμενο, αντίστοιχο θα μπορούσε να πει κανείς του Ροβισώνα Κρούσου.  Στο King’s College ανακάλυψα το Pedro Cazas του Φώτη Κόντογλου, με γοήτευσε κι έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ μ’ αυτό.

Τι έχει να πει στο σημερινό Έλληνα το κείμενο αυτό;

Σήμερα η χώρα μας ζει την εξέλιξη των αρχαίων κύκλων που διαδραματίζονται αιώνια στον τόπο μας. Ανατέλλουν εποχές επικίνδυνες, δύσκολες και αμφίσημες. Το παραμύθι του Pedro Cazas είναι το αλληγορικό συναξάρι του ανθρώπου που κάτω από το βάρος των αμαρτιών των προγόνων του ονειρεύτηκε τον παράδεισο κι ανακάλυψε με τον πιο πικρό τρόπο πως η κατάκτησή του οδήγησε στην μετατροπή του σε κόλαση. Ο χαμός και η σωτηρία πλησιάζουν απειλητικά, ο αγαπημένος σύντροφος γίνεται ο πανάρχαιος εχθρός. Ο αφανισμός οδηγεί στη φανέρωση ενός άλλου κόσμου. Θα τον αναγνωρίσουμε; 

Να έρθουμε τώρα στο θεατρικό βιωματικό εργαστήριο  δραματοποίησης του Pedro Cazas που θα γίνει στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. Μ . Θεοχαράκη στις 17, 25, 31 Μαρτίου, στις 21 και 28 Απριλίου όπου και θα πραγματοποιηθεί η τελική παρουσίαση του κειμένου στο αμφιθέατρο του Ιδρύματος.

Φώτης Κόντογλου

 Αγάπησα τον Φώτη Κόντογλου, όχι σαν ένα σεβάσμιο πρόγονο που χαρίζει εμπειρία και σοφία με το πλούσιο έργο του, αλλά σαν ένα μάστορα της τέχνης, που είτε ζωγράφιζε, είτε έγραφε, είτε τραβούσε το κουπί στη βαρκούλα απέναντι από τα Μοσχονήσια, ήξερε να φτιάχνει ζηλευτά έργα τέχνης, απλά και τέλεια. Λεηλάτησα τα κείμενά του προσπαθώντας να φτιάξω μια νέα γλώσσα για την παραστατική τέχνη. Η λειτουργικότητα των θεωρητικών του απόψεων είναι εντυπωσιακή. Με οδηγό, λοιπόν, το πνεύμα του και εργαλείο μία σύντομη εκδοχή του Πέδρο Καζάς, θα εργαστούμε με ανθρώπους που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν και να μπουν σε μία θεατρική διαδικασία. Το κέρδος τους θα είναι διπλό: θα γευτούν την δοκιμασία της δραματοποίησης και θα γνωρίσουν ένα μοναδικό κείμενο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ξέρετε, μέσα από αυτήν την διαδικασία, δημιουργείται μια κοινωνία προσώπων, είναι ουσιαστικά η επιστροφή στο κύτταρο του θεάτρου.   Είναι όμως γεγονός, πως ανεκτίμητη είναι η δυνατότητα να ανθίσει σε ένα χώρο όπως το Ίδρυμα Θεοχαράκη μία προσπάθεια αναγνώρισης της θεατρικής εμπειρίας σαν όχημα για την προσωπική μας καλλιέργεια με εργαλείο θαυμαστά κείμενα και εμπνευσμένα έργα ζωγραφικής.