Κοινωνικές συγκρούσεις και διαφωτισμός στην προεπαναστατική Σμύρνη (1788-1820)

22 Οκτωβρίου 2012

Κοραής και Γρηγόριος Ε΄: Κοινωνικές συγκρούσεις και διαφωτισμός στην προεπαναστατική Σμύρνη (1788-1820). 

Συγγραφέας: Γ. Καραμπελιάς

Εναλλακτικές Εκδόσεις 2009, σελ. 197, ISBN 978-960-427-111-5

Η μελέτη αυτή αποτελεί μία συμβολή στις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της ελληνικής κοινότητας της Σμύρνης στα τέλη του 18ου αι. και στις αρχές του 19ου αι. Αλλά στους στόχους της μελέτης εντάσσεται βεβαίως η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Διότι είναι γεγονός ότι από την εποχή του Γ. Κορδάτου μέχρι σήμερα «το δάνειο από τη Γαλλική επανάσταση σχήμα των ταξικών στρατοπέδων και συμμαχιών, καθώς και ένας δυτικόστροφος-μαρξίζοντος επιχρίσματος- προοδευτισμός, αδυνατούν να αποδώσουν την ελληνική προεπαναστατική πραγματικότητα» (σ. 9).

Ο Γ. Καραμπελιάς παρουσιάζει εικόνες από την ζωή της Σμύρνης, ιδιαίτερα την οικονομική (σσ. 14-27), την κοινωνική (σσ. 28-37), την εκπαιδευτική (σσ. 61-83) αλλά και την θρησκευτική (σσ. 83-93). Μέσα από τις σχετικές πηγές και τις μαρτυρίες, ίσως άγνωστες στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, γίνεται φανερό ότι «τα μεσαία αστικά στρώματα και ο λαός είναι έντονα αντιδυτικοί, εξ αιτίας μάλιστα και της ισχυρής παρουσίας Δυτικών, των Λεβαντίνων, στη Σμύρνη και τη Χίο, και πολύ πιο παραδοσιοκεντρικοί» (σ. 148). Αλλά για την σύγχρονη ελληνική, την μαρξιστικής προελεύσεως, ιστοριογραφία, η «αντιδραστική εκκλησία» χρησιμοποιεί τον λαό εναντίον της προόδου, την οποία αναζητούν και Δύση τόσο οι μεγαλέμποροι, όσο οι διαφωτιστές (σσ. 156-160).

Από την ειδική αναφορά στην Σμύρνη ο συγγραφέας μεταβαίνει στην γενικότερη προσέγγιση της επαναστάσεως του 1821 (σσ. 157-163). Αν και συνήθως υποστηρίζεται υπό των ιστορικών μας ότι η επανάσταση του 1821 ήταν αποτέλεσμα των ιδεών του διαφωτισμού, θα πρέπει να λεχθεί ότι η πιθανή επίδραση του διαφωτισμού αναφέρεται περισσότερο στους μορφωμένους στην Δύση λογίους και όχι στους βασικούς συντελεστές της επιτυχίας του 1821, ήτοι στον λαό και στην εκκλησία (βλ. σ. 157 και σ. 161). Συναφώς θα προστεθεί εδώ και η, λιγότερο γνωστή, άποψη του μεγάλου Ρώσσου μυθιστοριογράφου Φ. Ντοστογιέφσκι: «Οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Ανατολής, καταπιεσμένοι και βασανισμένοι, είδανε στο Χριστό και στην πίστη του τη μοναδική παραγοριά τους και στην Εκκηλσία το τελευταίο και μοναδικό υπόλειμμα της εθνικής προσωπικότητάς τους. Κι ήταν η μοναδική κι η τελευταία ελπίδα, η τελευταία σανίδα σωτηρίας ύστερα από το ναυάγιο του πλοίου,·γιατί η Εκκλησία διαφύλαξε αυτούς τους πληθυσμούς ως εθνότητα κι η πίστη στο Χριστό τους εμπόδισε, τουλάχιστον εν μέρει, να συγχωνευθούν με τους νικητές…» (Το Ημερολόγιο ενός συγγραφέα, μετ. Μ. Ζωφράφου, Αθήναι, α.ε., σ. 287).

Σε μία γενική αποτίμηση, η μελέτη του Γ. Καραμπελιά είναι μία κριτική διερεύνηση, επί τη βάσει της αντικειμενικής προσεγγίσεως των πηγών, της ιστορικής πραγματικότητας της Σμύρνης του 18ου και του 19ου αι. Αποτελεί δε και μία απάντηση στους μαρξιστές ιστορικούς μας που θυσιάζουν, ακόμη και σήμερα, την ιστορική αλήθεια στον βωμό της μονομερούς οικονομικής ερμηνείας της ιστορίας και του όψιμου διαφωτισμού.