Ο Κύκλος των Φαραγγιών

Μια διαδρομή Πολιτισμού, Παράδοσης, Φυσικού Κάλλους,

Κρητικών Γεύσεων & Φιλοξενίας στην ενδοχώρα του Νομού Χανίων

«Ο Κύκλος των Φαραγγιών» είναι ένα Σχέδιο Συλλογικής Δράσης και Συνεργασίας της Περιφέρειας Κρήτης, του Δήμου Πλατανιά, του Δήμου Καντάνου – Σελίνου, των Φορέων Πολιτισμού και των κατοίκων των χωριών για την ανάπτυξη της ενδοχώρας. Το Σχέδιο περιλαμβάνει περισσότερους από 40 οικισμούς στα 17 χωριά της ενδοχώρας του Νομού Χανίων: Ανώσκελη, Καρρές, Μοθιανά, Επισκοπή, Βασιλόπουλο, Άστρικας, Ρόκα, Κρύα Βρύση, Πανέθημος, Δελιανά, Μεσαύλια, Φλώρια, Σπίνα, Παλαιά Ρούματα, Κακόπετρος, Ζυμπραγού και Δρομόνερο που συγκροτούν ένα Κύκλο Φυσικής Διαδρομής με ιστορική, πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική συνέχεια.

Το Σχέδιο έχει στόχο την ανάδειξη του Πολιτισμού, της Παράδοσης, του Φυσικού Κάλλους, της Διατροφής και της Φιλοξενίας στην πιο αυθεντική τους μορφή και περιλαμβάνει Μνημεία Πολιτισμού (Βυζαντινά, Ενετικά, Οθωμανικά, Σύγχρονα), Μνημεία Φυσικού Κάλλους (Φαράγγια, Μονοπάτια, Μνημειακά Δέντρα & Πάρκα), Σύγχρονους Φορείς Πολιτισμού (Τοπικοί Πολιτιστικοί Σύλλογοι, Συνεταιρισμοί, Λαϊκή Βιβλιοθήκη, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης), Παραγωγικά Κέντρα Τοπικών Προϊόντων (Ελαιουργείο, Οινοποιείο, Τυροκομείο, Ρακοκάζανο, Εργαστήρι Μελιού) και Σημεία Διαμονής, Αναψυχής & Εστίασης.

Σκοπός του Σχεδίου είναι τόσο η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της ενδοχώρας όσο και η άμεση επαφή των κατοίκων της με τα σύγχρονα πολιτιστικά ρεύματα, τα προγράμματα και τις τεχνολογίες γνώσης και μάθησης μαζί με την προβολή του γηγενούς, αυθεντικού πολιτισμού της υπαίθρου, με ουσιαστική συνέπεια την οικονομική αναθέρμανση της ενδοχώρας και τελικό στόχο τόσο τη διατήρηση του έμψυχου υλικού της στις προγονικές του εστίες όσο και τη βελτίωση του επιπέδου της καθημερινής του ζωής.

Όλοι οι επισκέψιμοι χώροι και στα 17 χωριά της ενδοχώρας θα είναι ανοικτοί από 11.00 το πρωί έως 21.00 το βράδυ τις τέσσερις Κυριακές του Νοέμβρη (4, 11, 18 & 25 Νοεμβρίου 2012) προσκαλώντας επισκέπτες και φίλους να γνωρίσουν το αυθεντικό πρόσωπο της κρητικής φιλοξενίας και του γηγενούς πολιτισμού.

Στο πλαίσιο του Σχεδίου Συνεργασίας, Πολιτισμού & Ανάπτυξης «Ο Κύκλος των Φαραγγιών», η «Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων» και το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Ελαιουργείον» παρουσιάζουν από τη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2012 στο πλαίσιο των δράσεων του «Ευρωπαϊκού Προγράμματος Παγκόσμιας Εκπαίδευσης» τη Διαδραστική – Εκπαιδευτική Έκθεση «Ο Κόσμος στο Καλάθι των Αγορών μας» στο κτίριο του πρώην Δημοτικού Σχολείου Καρρών Κολυμπαρίου που έπειτα από 30 χρόνια “σιωπής” ανοίγει ξανά τις πόρτες του στα παιδιά πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Για την ενημέρωση των δασκάλων και των καθηγητών που επιθυμούν οι μαθητές τους να λάβουν μέρος στη Διαδραστική – Εκπαιδευτική Έκθεση «Ο Κόσμος στο Καλάθι των Αγορών μας», θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 17 Νοεμβρίου 2012, στο «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Ελαιουργείον» του Δρομονέρου, προπαρασκευαστικό εκπαιδευτικό σεμινάριο.

Την Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2012 το Κτήμα «κατά Μάρκον» σε συνεργασία με το «Ελαιοτριβείο Δημητριάδη» και το «Καφενείο Κάμερες» των Παλαιών Ρουμάτων οργανώνουν παρουσίαση των τοπικών προϊόντων του χωριού στον αύλιο χώρο της Έπαυλης Renier. Θα δοκιμαστούν τα κρασιά της νέας εσοδείας του Κτήματος «κατά Μάρκον», θα εγκαινιαστεί η καινούρια ελαιοκομική περίοδος με φρέσκο λάδι από το «Ελαιοτριβείο Δημητριάδη», θα λειτουργήσει το παραδοσιακό κρητικό ρακοκάζανο προσφέροντας ζεστή τσικουδιά και τα κάστανα θα έχουν την “τιμητική” τους. Το μέλι, τα καρύδια, τα ξερά σύκα, τα τυριά, οι βρώσιμες ελιές, τα παξιμάδια και το ρακόμελο θα είναι το επιστέγασμα της ξακουστής ρουμαθιανής φιλοξενίας. Συνάμα θα γίνει παρουσίαση της ιστορίας της Βενετσιάνικης Έπαυλης Renier και θα είναι επισκέψιμη η εικαστική εγκατάσταση «Μυστικός Δείπνος» του Andrei Filippov στο πρώην Δημοτικό Σχολείο Παλαιών Ρουμάτων και η ομαδική εικαστική έκθεση «Γραφή & Ανάγνωση» στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Παλαιών Ρουμάτων.

Το Σχέδιο Συνεργασίας, Πολιτισμού & Ανάπτυξης «Ο Κύκλος των Φαραγγιών» θα κλείσει εορταστικά την Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2012 στο Οινοποιείο του «Κτήματος Λουπάκη» ολοκληρώνοντας συνάμα την παρουσίαση της ομαδικής εικαστικής έκθεσης «Βακχικά ΙΙΙ» που φιλοξενείται στην Αίθουσα Γευσιγνωσίας και στα Κελάρια του Οινοποιείου. Θα γίνει σύντομος απολογισμός των δράσεων του προγράμματος «ΧΑΝIaRT 2012 – Εικαστικές Διαδρομές στο Νομό Χανίων» και παρουσίαση των σχεδίων για την ανάπτυξη του νέου προγράμματος «ΧΑΝIaRT 2013 – Εικαστικές Διαδρομές στο Νομό Χανίων» που θα παρουσιαστεί σε όλη την επικράτεια του Νομού Χανίων, με περισσότερες από 30 εικαστικές εκθέσεις, από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο 2013. Στην κορφή του λόφου «Γρά-Λυγιά» (οροθέσιο ανάμεσα στα χωριά Ανώσκελη και Καρρές) με θέα το Κρητικό Πέλαγος και τα Λευκά Όρη, θα δοκιμαστούν τα κρασιά νέας εσοδείας του «Κτήματος Λουπάκη» και θα κορυφωθεί η γιορτή με το παραδοσιακό κρητικό ρακοκάζανο που θα στάζει φρέσκια, ζεστή τσικουδιά για όλους…

Ο Δήμος Πλατανιά σε συνεργασία με την 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να μείνει ανοιχτός και επισκέψιμος τις Κυριακές του Νοεμβρίου 2012, στο πλαίσιο δράσης του Σχεδίου Συνεργασίας, Πολιτισμού & Ανάπτυξης «Ο Κύκλος των Φαραγγιών», ο κυκλοτερής Ιερός Ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ του 6ου αιώνα μ.Χ στο χωριό Επισκοπή Κισσάμου, ο επονομαζόμενος «Ροτόντα», από τις 11.00 το πρωί έως τη δύση του ήλιου (περίπου 6.00 το βράδυ). Επεξηγηματικά φυλλάδια στα ελληνικά και στα αγγλικά θα δίνουν την δυνατότητα στους επισκέπτες να γνωρίσουν την υψηλή τέχνη των αγιογραφιών, των ψηφιδωτών, της αρχιτεκτονικής και της πολυκύμαντης ιστορίας του σημαντικότερου βυζαντινού μνημείου της Κρήτης.

Ναός Αρχάγγελου Μιχαήλ (Ροτόντα Επισκοπής Κισσάμου)

Ο Ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ της Επισκοπής Κισάμου (Ροτόντα) είναι το σημαντικότερο Βυζαντινό Μνημείο της Κρήτης. Αποτελείται από ένα σύμπλεγμα κτιρίων με κεντρικό πυρήνα το Βυζαντινό κυκλοτερή Ιερό Ναό του 6ου μ.Χ. αιώνα.

Ο εκκλησιαστικός ρυθμός Ροτόντα είναι ένας σπάνιος τύπος Ναού στην Ορθοδοξία. Δημιουργήθηκε με βάση τα κτίσματα των Μαυσωλείων, των κυκλικών τάφων που κτίζονταν προς τιμήν διαπρεπών ανδρών κατά τα ρωμαϊκά και πρώτα βυζαντινά χρόνια. Ο Ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ λόγω της κυκλικής κάτοψής του ονομάστηκε Ροτόντα μαζί με όλο το κτιριακό σύμπλεγμα της Επισκοπής. Είναι ο μοναδικός Ναός της Κρήτης σε σχήμα κυκλικό και μαζί με τη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης (Άγιος Γεώργιος) είναι οι δύο πιό καλοδιατηρημένοι από τους τρείς που υπάρχουν σε ολόκληρα τα Βαλκάνια (ο τρίτος σώζεται σε επίπεδο θεμελίων στο Conjun της Πρώην Γιουγκοσλαβίας).

Πιθανότατα ο Ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ της Επισκοπής θεμελιώθηκε στα ερείπια παλαιότερου Ειδωλολατρικού Ναού όπως φαίνεται από τα λείψανα Αρχαίου Βωμού που βρίσκονται έξω από την κυρία είσοδο, στον αυλόγυρο του σημερινού κτίσματος, ή ακόμα ίσως να κτίστηκε εκεί με αφορμή το μαρτύριο κάποιου Χριστιανού Αγίου. Επειδή η Ροτόντα Επισκοπής οικοδομήθηκε σε σημείο προσεκτικά επιλεγμένο έτσι ώστε να μην είναι εμφανής από απόσταση, αρκετοί ιστορικοί υποθέτουν πως κτίστηκε κατά την ρωμαϊκή εποχή των χριστιανικών διωγμών, τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Γενικά σήμερα είναι αποδεκτό από τους περισσότερους αρχαιολόγους και ιστορικούς πως ο Ναός αποπερατώθηκε το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα (πιθανότατα επί βασιλείας Αυτοκράτορος Ιουστινιανού, 527-565 μ.Χ.) και πως το Χριστιανικό Νεκροταφείο που ανακαλύφθηκε γύρω του είχε δημιουργηθεί τον 8ο μ.Χ. αιώνα. Τα περιμετρικά κτίσματα γύρω από το Ναό που αποτελούν βοηθητικούς χώρους, τμήμα μοναστηριού ή τμήμα της Επισκοπής που είχε Έδρα το Ναό είναι μεταγενέστερων οικοδομικών φάσεων και διαφορετικών εποχών.

Ο Ναός έχει κυκλική εσωτερική κάτοψη και αναπτύσσεται καθ΄ ύψος ωσάν κύλινδρος που στέφεται με μαστοειδή τρούλο εσωτερικά και καταλήγει εξωτερικά σε βαθμιδωτό τρούλο κλιμακωτής ανάπτυξης. Έχει εξαιρετικά ψηφιδωτά δάπεδα με διάκοσμο από φολίδες, κληματίδες, κισσόφυλλα, ψάρια και πλαίσιο από τεμνόμενα ημικύκλια. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι αγιογραφίες που διασώζονται αποσπασματικά σε τέσσερα ή πέντε διαδοχικά στρώματα. Από αυτά το αρχικό στρώμα με την παράσταση της Ανάληψης του Χριστού και των Αγίων στα στηθάρια του τρούλου, του Ευαγγελιστή Ματθαίου στο νάρθηκα, του Αγίου Γεωργίου με τον αφιερωτή και του Αρχαγγέλου στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης του ιερού, χρονολογούνται κατά τον 7ο αιώνα. Εκτεταμένα τμήματα από το τρίτο στρώμα αγιογράφησης που εντάσσονται στη Μεσοβυζαντινή Περίοδο σώζονται στο Ναό. Πρόκειται για έργα υψηλότατου επιπέδου, που δείχνουν την επικράτηση της Κομνήνειας Τέχνης στην Κρήτη και αποδεικνύουν τις στενές καλλιτεχνικές διασυνδέσεις της Κρήτης με το κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Συνάμα πρόσφατα αποκαλύφθηκαν εκτεταμένα τμήματα τοιχογραφιών από την περίοδο της Εικονομαχίας (726-843 μ.Χ.). Τα τελευταία χρόνια γίνονται συστηματικά έργα συντήρησης και αποκατάστασης του Μνημείου από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Μπροστά από κόγχη στον ανατολικό τοίχο υπάρχει η κτιστή Αγία Τράπεζα της Προθέσεως. Στο ψηφιδωτό δάπεδο του νότιου τμήματος είναι ενσωματωμένη μια σταυρική κολυμβήθρα και μια ακόμη μεγαλύτερη μονολιθική λαξευμένη σταυρική κολυμβήθρα, που υπάρχει σήμερα στο νάρθηκα φαίνεται ότι ήταν αρχικά τοποθετημένη στο κέντρο του κυκλικού χώρου του Ναού.

Κατά τη Δεύτερη Βυζαντινή περίοδο της Κρήτης (961-1204 μ.Χ.) ο Ναός ξεκίνησε να χρησιμοποιείται ως Καθεδρικός της Επισκοπής Κισάμου, η οποία μεταφέρθηκε στην ενδοχώρα και έδωσε το όνομά της στο γειτονικό χωριό: Επισκοπή. Ο Ιταλός αρχαιολόγος και περιηγητής Guseppe Gerola το 1905 επισκέφθηκε την Κρήτη και περιέγραψε μεταξύ άλλων και τμήματα από τη Ροτόντα της Επισκοπής τα οποία μέχρι σήμερα δεν έχουν υποστεί καμία αλλοίωση σε σχέση με τις περιγραφές του.

Η Ροτόντα της Επισκοπής υπήρξε προπύργιο των απελευθερωτικών αγώνων της Κρήτης ενάντια στον Οθωμανικό ζυγό. Αποτέλεσμα τούτης της δράσης ήταν ο απαγχονισμός των μελών της Φιλικής Εταιρίας, Επισκόπου Κισάμου & Σελίνου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη και Ιεροδιακόνου Καλλίνικου Βεροιέα, από το αιωνόβιο πλατάνι στην Πλατεία Σπλάντζια των Χανίων, με διαταγή του Τούρκου Διοικητή Χανίων Σερίφ Πασά στις 19 Μαΐου 1821, εορτή της Αναλήψεως του Χριστού.

Ο Γάλλος Πρόξενος Χανίων, αυτόπτης μάρτυρας του μαρτυρίου, διέσωσε στις σημειώσεις του Αρχείου του Γαλλικού Προξενείου Χανίων ότι ο Επίσκοπος Μελχισεδέκ τις τελευταίες στιγμές της ζωής του εφώναξε: «Φάτε θεριά τις σάρκες μου μα το Πνεύμα μου που παραδίδω σήμερα στον Πλάστη μου δεν μπορείτε να μου το βλάψετε».

Στις 21 Σεπτεμβρίου 2000 το Οικουμενικό Πατριαρχείο με Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη κατάταξε στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τους Ιερομάρτυρες & Εθνομάρτυρες Επίσκοπο Μελχισεδέκ και Διάκονο Καλλίνικο.

Palazzo & Villa Renier

Η αριστοκρατική και πλούσια βενετσιάνικη οικογένεια Renier κατά την παραμονή της στην Κρήτη (1210 – 1645) δημιούργησε δύο εξαιρετικού ενδιαφέροντος κτίσματα, το Palazzo Renier μέσα στην οχυρωμένη πόλη των Χανίων και τη Villa Renier στην ενδοχώρα του Νομού Χανίων, στα σημερινά Παλαιά Ρούματα. Τμήματα και των δύο κτισμάτων είναι ακόμα και σήμερα αναγνωρίσιμα.

Το Παρεκκλήσι της Παναγίας των Renier είναι το πιο καλοδιατηρημένο τμήμα του Palazzo της οικογένειας, βρίσκεται στη σημερινή οδό Μόσχων στην Παλιά Πόλη των Χανίων και είναι ενσωματωμένο στα κτίσματα που κάποτε αποτελούσαν το Palazzο Renier. Είναι ένα μικρό εντυπωσιακό οξυκόρυφο κτίσμα με είσοδο από τον βορά και χαρακτηριστικό στρογγυλό φανό πάνω από την είσοδό του. Αναπτύσσεται κατά μήκος του άξονα βοράς-νότος και στον ανατολικό του τοίχο υπάρχει στο πάχος της τοιχοποιίας χαρακτηριστικό υστερογοτθικό τρίλοβο τυφλό αψίδωμα. Την οξυκόρυφη καμάρα της στέγης στηρίζουν λίθινες κυλινδρικές νευρώσεις που οι βάσεις τους αιωρούνται μυστηριακά στο ύψος του διαζώματος. Στο εσωτερικό του διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών και εσοχές που συνέδεαν το παρεκκλήσι με τα εσωτερικά διαμερίσματα του Παλατιού των Renier. Το Παρεκκλήσι πιθανότατα κτίστηκε τον 15ο αιώνα και έγιναν στην διαρρύθμισή του ουσιαστικές αρχιτεκτονικές τροποποιήσεις στις αρχές του 17ου αιώνα χωρίς να χάσει την αυτοτέλειά του και τη λατρευτική του ιδιότητα σε αντίθεση με το υπόλοιπο Μέγαρο της οικογένεια Renier που με τις αλλεπάλληλες τροποποιήσεις που δέχτηκε στο πέρασμα των πέντε αιώνων από την δημιουργία του έχασε την αρχιτεκτονική του συνέχεια και αλλοιώθηκε ο χαρακτήρας του.

Η οικογένεια Renier εκτός από το ευρύχωρο Παλάτι με το Παρεκκλήσι που διέθετε μέσα στα όρια της οχυρωμένης πόλης των Χανίων είχε στην ιδιοκτησία της μια εντυπωσιακή Έπαυλη (Villa) στην ενδοχώρα του σημερινού νομού Χανίων, εκεί που σήμερα βρίσκεται το χωριό Παλαιά Ρούματα. Η Έπαυλη διέθετε χώρους υποδοχής, κοιτώνες, αποθήκες, στάβλους, πατητήρια, δεξαμενές, μύλο, φάμπρικα και προστατευόταν από ψηλό τοίχο με εντυπωσιακή κεντρική είσοδο. Ακόμα και σήμερα διατηρείται το επιβλητικό ισόγειο της Έπαυλης με τις διαδοχικές πέτρινες καμάρες και το εγχάρακτο στην πέτρα, πάνω από την είσοδο του πρώτου ορόφου, οικόσημο της οικογένειας Renier.

Μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Οθωμανούς (1645) και τον διωγμό των Ενετών από την Κρήτη, ένα τμήμα της οικογένειας Renier επέστρεψε στη Βενετία αλλά και ένα μεγάλο τμήμα της παρέμεινε στο νησί και ενσωματώθηκε στον τοπικό χριστιανικό κοινωνικό ιστό. Απόγονοι τούτης της οικογένειας φέρουν ακόμα και σήμερα το όνομα Ρενιέρης.

H Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Πολιτισμού «Ελαιουργείον» δημιουργήθηκε με σκοπό να σώσει από την ερήμωση και τον αφανισμό το Παλιό Ελαιουργείο του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζυμπραγού στο Νομό Χανίων της Κρήτης. Στόχος της είναι να στεγάσει στους χώρους του εκδηλώσεις πολιτισμού, μετατρέποντάς το σε έναν τόπο μνήμης και ένα πεδίο δράσεων στην ενδοχώρα του νησιού.

Το κτήριο του Παλιού Ελαιουργείου αποτελείται από τον κεντρικό οικοδομικό πυρήνα που κατασκευάστηκε με λιθοδομή τη δεκαετία του 1920 και από πτέρυγες – δορυφόρους κατασκευασμένες σε διαδοχικές οικοδομικές φάσεις ως τη δεκαετία του 1970. Το 1980 σταμάτησε η λειτουργία του ως λιοτρίβι και αφέθηκε να καταρρέει γοργά. Κατά την ανασυγκρότησή του στόχος ήταν η διατήρηση των πρωταρχικών υλικών του κτηρίου με τον αυθεντικό τεχνολογικό του εξοπλισμό με όσο το δυνατόν λιγότερες παρεμβάσεις. Ο μηχανικός εξοπλισμός του ελαιοτριβείου είναι Ελληνικής Κατασκευής(!) από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και διατηρήθηκε σαν σημείο μνήμης και αναφοράς των αρχικών λειτουργιών του χώρου.

Σήμερα το «Ελαιουργείον – Εργοστάσιο Τέχνης» είναι ένας πολυδιάστατος πολιτιστικός οργανισμός. Απαρτίζεται από την «Πινακοθήκη Εικαστικών Τεχνών» που στόχο της έχει τη διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και την παρουσίαση περιοδικών εικαστικών εκθέσεων, και το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης» που σκοπός του είναι η διαφύλαξη, η παρουσίαση και η ανάδειξη των μόνιμων συλλογών του «Ελαιουργείου» και η προώθηση μαζί με τη μελέτη των διαδραστικών επαφών της Σύγχρονης Τέχνης με τον Άνθρωπο.

Το παλιό λιοτρίβι που αναγεννήθηκε σε «Εργοστάσιο Τέχνης», βρίσκεται στο χωριό Δρομόνερο, 33 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης των Χανίων, πάνω στον οδικό άξονα που οδηγεί στο γραφικό ψαροχώρι του Λιβυκού Πελάγους με τις δυο παραλίες: την Παλαιόχωρα.

Κατερίνα Χουζούρη