Αμοργός: Η Παναγία των Σκαλών (Γ΄)
13 Φεβρουαρίου 2013Η Μονή ανακαινίσθηκε εκ βάθρων το 17ο αιώνα. Αρχικά η είσοδος της Μονής είχε ξύλινη σκάλα και κινητή, ώστε να μπορεί να ανασυρθεί σε περίπτωση κινδύνου. Το 1476 σε ένα βραβείο η Μονή χαρακτηρίζεται ως Μονή των Σκαλών[8]. Σήμερα η σκάλα της Μονής είναι πέτρινη αλλά η πόρτα της εισόδου της συνεχίζει να κλειδώνει μόνο από τη μέσα πλευρά. Έτσι πάντα κάποιος μοναχός μένει στο μοναστήρι ως παρέα της Παναγίας. Το 14ο αιώνα και εξής οι Μοναχοί προσπαθούσαν να προστατέψουν τους εαυτούς τους και τους θησαυρούς της Μονής από οποιονδήποτε που ήθελε να βεβηλώσει το μοναστήρι και να καπηλευτεί τα μεγάλης αξίας, ιστορικής και υλικής, κειμήλια του. Για το λόγο αυτό στην είσοδο του Μοναστηριού υπήρχαν ρόπαλα σαν του Ηρακλή. Ο Τουρνεφόρ τονίζει ότι και μόνο όπως ήταν χτισμένο το μοναστήρι ήταν ασφαλές, αφού μόνο από την είσοδο του μπορούσε κάποιος να έχει πρόσβαση.
Η Μονή ήταν πλούσια σε αρχαία ευαγγέλια σε περγαμηνές, σε αρχαίους κώδικες και σε σιγίλια. Πολλά όμως από αυτά κλάπηκαν από αρχαιοκάπηλους, όπως συνέβηκε και το 1933. Δυστυχώς πολλά άλλα ιστορικά τεκμήρια της Μονής χάθηκαν από την αδιαφορία των Μοναχών, οι οποίοι, όπως τονίζει ο Αντώνης Μηλιαράκης[9], «ουδόλως μεριμνώντες περί εικόνος και ιστορίας και παραδόσεων». Άλλα πάλι τεκμήρια της παλαιότητας της Μονής χάθηκαν από τη φθορά του χρόνου, τις ανακαινίσεις, τις διάφορες επιδιορθώσεις της Μονής αλλά και από το συνεχές ασβέστωμα των τοίχων της Μονής. Έτσι το οικόσημο του τοπάρχη της Νάξου Γουλιέλμου Α τοῦ Σανούδου του 1309 που υπήρχε στους τοίχους της Μονής σύμφωνα με την μαρτυρία του Buchon, δεν αναφέρεται στο έργο του Μηλιαράκη. Το οικόσημο είναι ένα λιοντάρι όρθιο που κρατούσε στα μπροστινά του πόδια μία σημαία με το έμβλημα της οικογένειας των Σανούδων. Πιθανόν είχε καταστραφεί, όπως και το πλακόστρωτο δάπεδο του ναού με τα μαρμάρινα ανάγλυφα οικόσημα των Σανούδων καταστράφηκαν μετά την αντικατάσταση του δαπέδου το 1896 από τον Ιωάννη Σόχο.
Στην εκκλησία, στο Καθολικό της Μονής μπορεί κανείς να δει τις δύο ενεπίγραφες εικόνες της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, τη σμίλη του πρωτομάστορα και το εξαπτέρυγο στο οποίο αναφέρεται ότι η Μονή ανακαινίσθηκε από τον Αλέξιο τον Κομνηνό το 1088. Την εικόνα της Παναγίας στο τέμπλο εκτός από Χοζοβιώτισσα οι μοναχοί την αποκαλούν Κτητόρισσα η Παναγία η Μαυρομάτα, ενώ τη μικρή εικόνα της Παναγίας της Χοβιώτισσας, που ήρθε από τα Χόζοβα της έχουν δώσει την επωνυμία Ταξιδιώτισσα.
Η Μονή γνώρισε ένδοξες μέρες όχι μόνο κατά τα χρόνια του αυτοκράτορα Αλεξίου, αλλά και το 1202 όταν η Αμοργός περνάει στην κυριαρχία των Φράγκων. Τότε η Αμοργός γίνεται κτήση των Αδελφών Ανδρέα και Ιερεμία Γκύζη, «υπό τας σημαίας του Βενετού Μάρκου Σανούδου, του ιδρυτού του Δουκάτου της Νάξου». Το 1220 ο αυτοκράτορας της Νικαίας, Ιωάννης Γ Δοῦκας Βατατζής διώχνει τους Φράγκους. Το 1269 στο νησί κυριαρχεί ο Ιερεμίας Γκίζης και αργότερα ο διάδοχός του ο Ζαννάκης Α Γκίζης. Το 1309 η οικογένεια του Γουλιέλμου Σανούδου έχει στα χέρια της την εξουσία του νησιού. Οι Ενετοί προστατεύουν το μοναστήρι, το οποίο αποκτά αίγλη και οικονομική ευρωστία. Οι μοναχοί του έχουν τη δυνατότητα να παραγγέλουν εικόνες για το ναό και τα μετόχια του Μονατηριού σε μεγάλα Κρητικά εργαστήρια[10]. Αν και το νησί έμεινε πολλά χρόνια κάτω από την κατοχή των Φράγκων, οι μοναχοί κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες, ώστε να μην προσηλυτιστούν στο ρωμαιοκαθολικισμό οι Αμοργίνοι. Έτσι οι μοναχοί κατάφεραν και αναδείχθηκαν ως οι θεματοφύλακες και οι υπερασπιστές της ορθής πίστης.
Η Μονή κατά την Τουρκική κατοχή 1537-1824, παρά τις λεηλασίες της, γνώρισε καλές μέρες. «Αυτό πιστοποιείται όχι μόνον από τα πατριαρχικά γράμματα, τα σιγίλια, που αναγνωρίζουν και ανανεώνουν τα προνόμιά της»[11] αλλά και από τα σωζόμενα χειρόγραφα, τα εκκλησιαστικά σκευη, τις εικόνες τα άμφια, τα ξυλόγλυπτα τέμπλα και από πολλούς άλλους θησαυρούς της Μονής. Και στην περίοδο αυτή οι μοναχοί συνέβαλαν στο μη εξισλαμισμό των κατοίκων της Αμοργού. Η μεγάλη περιουσία του Μοναστηριού τόσο στην Αμοργό αλλά και σε πολλά άλλα νησιά του Αιγαίου χρησιμοποιούνταν για την εξαγορά της θρησκευτικής ελευθερίας των Αμοργιανών από τον εκάστοτε Τούρκο Πασά της περιοχής. Το 1829 η Μονή δίνει χρήματα και ιδρύεται το πρώτο σχολείο, το Γυμνάσιο Αμοργού, στην ελευθερωμένη Ελλάδα. Στα νεότερα χρόνια η Μονή διέθεσε κτήματά της για να φτιαχτούν σπίτια μετά το σεισμό του 1952, για να χρησιμοποιηθούν ως βοσκοτόπια όπως το νησί της Νικουριάς. Το 2009 παραχωρείται από τη Μονή οικόπεδο στην περιοχή του Γιαλού για να φτιαχτούν γήπεδα καλαθοσφαίρισης και ποδοσφαίρου και καινούρια σύγχρονα σχολεία. Με τον τρόπο αυτό οι Μοναχοί της Μονής έκαναν και κάνουν πράξη το κήρυγμα της αγάπης του Χριστού.
Μέσα στην εκκλησία είναι κρεμασμένο ένα ασημένιο καντήλι σε σχήμα τουρκικού φεσιού, χωρίς όμως βάση. Λέγεται ότι το καιρό της Τουρκοκρατίας κάποιος Τούρκος κινδύνεψε να πνιγεί στη θάλασσα κοντά στην Αμοργό. Όταν είδε το Μοναστήρι επικαλέσθηκε την Παναγία, τη μάνα των Χριστιανών να τον σώσει και εκείνος υποσχέθηκε να φέρει στη χάρη της ένα καντήλι ασημένιο στο σχήμα και στο μέγεθος του φεσιού του. Σώθηκε. Επειδή, όμως, ως φανατικός μουσουλμάνος και μισώντας τους χριστιανούς μέσα στο μυαλό του συνέβελε σχέδιο αφανισμού του Μοναστηριού και των μοναχών του. Έφτιαξε ένα καντήλι στη βάση του οποίου έβαλε μπαρούτι με σκοπό να ανατινάξει το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας. Η Παναγία, όμως, έκανε το θαύμα της. Επέτρεψε στην είσοδο της Μονής να φύγει η βάση του καντηλιού και να σκοτωθεί μόνο ο αγνώμων Τούρκος. Έτσι σώθηκε και το μοναστήρι και οι μοναχοί του.
Η Μονή έχει πολλά τάματα στο σκευοφυλάκιο της, μαρτυρία αδιαμφισβήτητη ότι οι Έλληνες σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, αλλά κυρίως οι Αμοργίνοι επικαλούνται συχνά τη βοήθεια της Χοζοβιώτισσας, την οποία Εκείνη τους την παρέχει σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής τους. Η Παναγία των Αμοργίνων ακούει τα αιτήματα των πιστών, τους δίνει ελπίδα, παρηγοριά. Τους ανακουφίζει τον πόνο τους και τους βοηθάει να μη λυγίσουν αλλά να αντιμετωπίσουν ευκολότερα κάθε δυσκολία τους.
Η Μονή ευτύχησε στα νεότερα χρόνια να έχει αμοργιανό ηγούμενο τον νυν Σεβασμιώτατο Θήρας και Αμοργού και νήσων κ.κ. Επιφάνιο Αρτέμη, ο οποίος υπηρέτησε άξια τη χάρη Της πολλά χρόνια και όταν εκλέχθηκε Επίσκοπος άφησε στη θέση του ως ηγούμενο έναν σπουδαίο αμοργιανό μοναχό τον πανοσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη π. Σπυρίδωνα Δεναξά. Αυτός μαζί με τον άλλο μοναχό τον πανοσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη π. Φιλάρετο Θηραίο φροντίζουν τη Μονή. Αλλά και ένας άλλος εξίσου σημαντικός, Αμοργιανός διάκονος του Θεού, ο πρωτοπρεσβύτερος Θωμάς Συνοδινός[12], φρόντιζε και φροντίζει για τη Μονή με οποιονδήποτε τρόπο μπορεί.
Το καλοκαίρι, που συρρέουν πολλοί επισκέπτες στη Μονή, πολλοί λαϊκοί από τα γύρω χωριά προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη Μονή· ξεναγούν τους επισκέπτες, τους φιλοξενούν στο αρχονταρίκι της Μονής, προσφέροντάς τους λουκούμι και ψημένο ρακόμελο. Το ίδιο συμβαίνει και στη γιορτή του Μοναστηριού στις 21 Νοεμβρίου. Μόνο τότε οι προσκυνητές δεν γεύονται μόνο το λουκούμι αλλά και μαγειρεμένο μπακαλιάρο, φασόλια, φάβα, σαλάτες, παστέλια, αμοργιανό κρασί και ζυμωτό ψωμί.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η Παναγία η Χοζοβιώτισσα από ψηλά στο βράχο της Αμοργού αγναντεύει το Αιγαίο Πέλαγος και πρεσβεύει στον Κύριο Ιησού Χριστό να εισακούει τις προσευχές μας και να μας δίνει ο,τι είναι καλό για τη σωτηρία της ψυχής μας. Η Παναγία μας, όποιο προσωνύμιο και εάν έχει είναι μία, όμως σε κάθε τόπο, το τοπικό προσωνύμιό της δίνει την αίσθηση της μεγαλύτερης οικειότητας στους κατοίκους του εκάστοτε τόπου. Η Παναγία η Χοζοβιώτισσα ως Αμοργιανή κατέχει τη σπουδαιότερη θέση στην καρδιά των Αμοργἰνων, όπου αυτοί και εάν βρίσκονται. Την επικαλούνται σε κάθε ευτυχισμένη η δύσκολη στιγμή της ζωής τους. Αυτή είναι εκεί για να τους ακούσει και να τους βοηθήσει. Είθε η χάρη Της να είναι πάντοτε κοντά σε όσους την έχουν ανάγκη.
