Νικολάϊ Τσερνισέφσκι: 150 χρόνια «Τι να κάνουμε;»
8 Φεβρουαρίου 2013Αναφορά στο «Τι να κάνουμε;» του Νικολάϊ Τσερνισέφσκι, με αφορμή την συμπλήρωση 150 ετών από την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος.
Ο Νικολάϊ Τσερνισέφσκι (1828-1889)* έγραψε και εξέδωσε, υπό δύσκολες συνθήκες, το 1863 το μυθιστόρημα «Τι να κάνουμε;» με σαφείς πολιτικές προεκτάσεις. Παρά ορισμένες επιφυλάξεις του Γ. Πλεχάνωφ (1856-1918), το μυθιστόρημα άσκησε επίδραση στις γενιές των Ρώσσων επαναστατών της δεκαετίας του 1860 και του 1870, ενώ συγχρόνως μπορεί να θεωρηθεί ότι περιέχει ζητήματα στα οποία αργότερα ο Λένιν (1870-1924) ακολούθησε την ίδια γραμμή (τουλάχιστον θεωρητικά).
Οι αναφορές στην σημερινή παρουσίαση του μυθιστορήματος παραπέμπουν στην γαλλική μετάφραση του σημαντικού αυτού έργου (trad. D. Sesemann, Editions des Syrtes, Paris 2000), που είναι πιο προσιτή στο αναγνωστικό κοινό, ελλείψει μιας ελληνικής μεταφράσεως.
Ζητήματα όπως η σύγκρουση της Βέρας με την μητέρα της (ενδεικτικώς βλ. σ. 33, σ. 41, σ. 43, 147-149), το ανυπότακτο της ηρωίδας αυτής που εκδηλώνεται προς όλα σχεδόν τα πρόσωπα του μυθιστορήματος (ενδεικτικώς βλ. σ. 111, σσ. 246-250), η έννοια της προόδου της κοινωνίας (σ. 210) αλλά και της ατομικής ευτυχίας (σ. 257) και οπωσδήποτε η αναφορά στο «Κρυστάλλινο παλάτι» (σ. 310) που έχει ερμηνευθεί ως η οικοδόμηση του επίγειου παραδείσου του σοσιαλισμού είλκυσαν το ενδιαφέρον των επαναστατικών τάξεων στήν Ρωσσία. Μάλιστα φαίνεται ότι με τα ζητήματα αυτά ο συγγραφέας ανοίγεται διαλεκτικά προς την δυτική πολιτική σκέψη της εποχής εκείνης. Στο σημείο αυτό θα προστεθεί η σύγκριση που κάνει ο σ. μεταξύ του ρωσσικού και του γαλλικού λαού: «Είμαστε ένας έξυπνος λαός … Είσαι μία σκλάβα, ενώ η Γαλλίδα είναι ελεύθερη. Η Γαλλίδα μάχεται. Πέφτει, αλλά μάχεται» (σ. 41).
Τέλος, θα σημειωθεί ότι η αινιγματική παρουσία του Ραχμέτωφ, οι «ψυχολογικές προσεγγίσεις» του με τις οποίες άλλοτε συμφωνεί και άλλοτε διαφωνεί η Βέρα Παύλοβνα, και το ασκητικό ήθος του (σσ. 234-257) σκιαγραφούν ίσως τον ίδιο τον Τσερνισέφσκι.
Πρόκειται λοιπόν για έργο-σταθμό στην πολιτική σκέψη της Ρωσσίας που εξεδόθη προτού να εμφανισθούν και να επιβληθούν οι μπολεσβίκοι στην ιστορική σκηνή. Είναι βέβαιο ότι οι επιδράσεις του μυθιστορήματος υπήρξαν καθοριστικές. Σήμερα δε, μπορεί να αναγνωσθεί από ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, με ιστορικά και πολιτικά ενδιαφέροντα.
*Ο Νικολάι Γαβρίλοβιτς Τσερνισέφσκι (Николай Гаврилович Чернышевский) ήταν Ρώσσος φιλόσοφος, κριτικός και συγγραφέας. Ήταν ο εμψυχωτής του δημοκρατικού επαναστατικού κινήματος στην Ρωσσία και ένας από τους προδρόμους των Ρώσσων σοσιαλδημοκρατών. Αγωνίστηκε κατά της τσαρικής απολυταρχίας. Το 1864 εξορίστηκε στην Σιβηρία, όπου έμεινε μέχρι το 1883. Ως φιλόσοφος επηρεάστηκε από τους αριστερούς χεγκελιανούς και τους ουτοπιστές σοσιαλιστές, ενώ άσκησε κριτική στον ιδεαλισμό του Καντ, του Χέγκελ. Έγραψε τα λογοτεχνικά έργα «Τι να κάνουμε;», «Πρόδρομος» κ.α., μελέτες για τον Γκόγκολ και τον Πούσκιν. Από τα φιλοσοφικά άργα θα αναφερθούν οι «Αισθητικές σχέσεις της τέχνης και της πραγματικότητας» (1855), που είχε μεταφρασθεί παλαιότερα στην ελληνική, η «Κριτική των φιλοσοφικών προκαταλήψεων ενάντια στην ιδιοκτησία των κοινοτήτων» (1858) και «Η ανθρωπολογική αρχή στην φιλοσοφία» (1860).