Εκπαίδευση στη Βιοηθική

Εκπαίδευση στην Βιοηθική:

Ξενάγηση των φοιτητών της ΑΕΑΘ στο κέντρο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής «Ιάκεντρο»

 Τα βιοηθικά ζητήματα καθίστανται για την κοινωνία και για την Εκκλησία μας ολοένα και πιο φλέγοντα. Πολλά από αυτά σε προσωπικό επίπεδο καταλήγουν στο πετραχήλι του πνευματικού. Το γεγονός αυτό καθιστά επιτακτική την ανάγκη βιοηθικής ενημέρωσης των ορθοδόξων κληρικών – πνευματικών. Ένα μεγάλο μέρος της βιοηθικής αποτελείται από γνώση τεχνική, βιολογική και ιατρική, γνώση δηλαδή εξειδικευμένη, διαρκώς μεταβαλλόμενη και εντελώς σύγχρονη, την οποία δεν μπορεί να βρει κάποιος μέσα από τη μελέτη των κλασικών θεολογικών συγγραμμάτων. Πρέπει να ανατρέξει σε ειδικούς επιστημονικούς χώρους, εξειδικευμένα πεδία και την αντίστοιχη και ολοένα εμπλουτιζόμενη βιβλιογραφία.

Η Εκκλησία της Ελλάδος το κατανόησε αυτό από πολύ νωρίς. Πραγματοποίησε στην κατεύθυνση αυτή συνέδρια, σεμινάρια, ημερίδες και εξέδωσε επίσημα κείμενα μέσω της Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής, με πρωτοβουλία του προέδρου της Σεβ. Μητροπολίτου Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου και προβεβλημένων επιστημόνων της ιατρικής, της νομικής, της φιλοσοφίας και της θεολογίας.

Ως συνέχεια αυτού του σκεπτικού η βιοηθική εντάχθηκε ως υποχρεωτικό μάθημα στο πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών των Ανώτατων Εκκλησιαστικών Ακαδημιών, με τέσσερις ώρες υποχρεωτικής παρακολούθησης ανά εβδομάδα κατά το Η΄ εξάμηνο σπουδών. Με σχετική ασφάλεια μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για τα μοναδικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα οποία η βιοηθική διδάσκεται ως αυτόνομο υποχρεωτικό μάθημα σε προπτυχιακό επίπεδο. Σε άλλα ανώτατα ιδρύματα διδάσκεται ως επιλεγόμενο ή ως μεταπτυχιακό μάθημα ή ενταγμένο μέσα στα μαθήματα ηθικής ή ιατρικής δεοντολογίας.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές του Η΄ εξαμήνου της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης (ΑΕΑΘ), με πρωτοβουλία του επ. καθηγητή Χριστιανικής Ηθικής και Βιοηθικής κ. Νικολάου Κόϊου, επισκέφτηκαν το κέντρο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής της Θεσσαλονίκης «Ιάκεντρο», προκειμένου να ενημερωθούν δια ζώσης για το τεχνικό μέρος της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και να υποβάλλουν τα ερωτήματά τους στο επιστημονικό προσωπικό του κέντρου.

Τους φοιτητές υποδέχθηκαν οι υπεύθυνοι μαιευτήρες και καθηγητές του Α.Π.Θ. Μετά την υποδοχή και την εισαγωγική πληροφόρηση, την αναλυτική ενημέρωση των φοιτητών ανέλαβαν οι βιολόγοι-εμβρυολόγοι συνεργάτες του Ιάκεντρου κ. Ευαγγελία Κασάπη και κ. Αχιλλέας Παπαθεοδώρου.

Αρχικά προβλήθηκε ένα φιλμ στο οποίο μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει όλη την διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης, από την φάση της ωοληψίας, μέχρι την τεχνητή γονιμοποίηση, την προεμφυτευτική διάγνωση και εν τέλει την εμφύτευση. Οι δύο τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που χρησιμοποιούνται – σχεδόν αποκλειστικά πλέον – είναι η IVF (in vitro fertilization = γονιμοποίηση εν τρυβλίω) και η ICSI (μικροσωματική γονιμοποίηση). Η πρώτη εφαρμόζεται συνήθως όταν το πρόβλημα της υπογονιμότητας αφορά την πλευρά της γυναίκας και η δεύτερη κυρίως όταν υπάρχει πρόβλημα στην ποιότητα του σπέρματος.

Μετά από την τηλεοπτική αυτή ενημέρωση οι φοιτητές έθεσαν  ερωτήματα σχετικά με τις ενδείξεις και τα αίτια της υπογονιμότητας, τους πιθανούς σωματικούς και ψυχολογικούς κινδύνους της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τα ποσοστά επιτυχίας και το κόστος. Η συζήτηση επεκτάθηκε και σε ζητήματα ηθικής φύσεως όπως ο δανεισμός ωαρίων, σπέρματος ή εμβρύων, η κρυοσυντήρηση των πλεοναζόντων εμβρύων και η απόρριψη των εμβρύων με διαγνωσμένες γενετικές ανωμαλίες μέσω της προεμφυτευτικής διάγνωσης.

Επισημάνθηκε στους ιατρικούς επιστήμονες ότι για την ορθόδοξη θεολογία η αρχή του ανθρώπου υπάρχει εξ «άκρας συλλήψεως» η οποία, σύμφωνα με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα, ταυτίζεται με τη γονιμοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι κάθε απόρριψη εμβρύου, έστω και στο προεμφυτευτικό στάδιο ισούται ηθικά με άμβλωση, δηλαδή με εμβρυοκτονία.

Οι συνεργάτες του «Ιάκεντρου» απάντησαν ότι με τις τελευταίες τεχνικές και επιστημονικές εξελίξεις αυξήθηκαν δραστικά τα ποσοστά εμφύτευσης σε σχέση με το παρελθόν και μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό και η ανάγκη για πλεονάζοντα έμβρυα. Στόχος είναι, εξήγησαν, να φτάσουμε στο σημείο να εμφυτεύουμε μόνο ένα έμβρυο και να επιτυγχάνεται η εγκυμοσύνη.

Σχετικά με την προεμφυτευτική διάγνωση, δήλωσαν ότι απορρίπτονται εκείνα τα έμβρυα τα οποία παρουσιάζουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες οι οποίες τους στερούν κάθε πιθανότητα επιβίωσης και υγιούς εγκυμοσύνης. Πρόκειται για έμβρυα τα οποία ούτως ή άλλως θα τα απέρριπτε ο ίδιος ο οργανισμός, πράγμα που γίνεται πολύ συχνά στη φύση. Η μοναδική εξαίρεση στις χρωμοσωμικές ανωμαλίες, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε εγκυμοσύνη και τοκετό είναι η τρισωμία του χρωμοσώματος 21, η οποία προκαλεί το γνωστό σύνδρομο Down.

Σε ερώτηση των φοιτητών αν τα έμβρυα με αυτήν την ανωμαλία εμφυτεύονται, μας απάντησαν ότι κανένα ζευγάρι δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο, οπότε απορρίπτονται. Το γεγονός αυτό βέβαια δημιουργεί πρόσθετο προβληματισμό για την ορθόδοξη βιοηθική.

Στη συνέχεια οι φοιτητές, μοιρασμένοι σε δύο ομάδες των έξι ατόμων η καθεμία, επισκέφθηκαν όλους τους χώρους στους οποίους διενεργείται η εξωσωματική γονιμοποίηση: τις αίθουσες ωοληψίας, σπερμοληψίας και εμβρυομεταφοράς, το χώρο ελέγχου της ποιότητας του σπέρματος μέσω του μικροσκοπίου, τους κλιβάνους κρυοσυντήρησης σπέρματος, ωαρίων και εμβρύων, τον χώρο όπου λαμβάνει χώρα η IVF, η μικροσωματική γονιμοποίηση και η προεμφυτευτική διάγνωση. Καθ’ όλη την διάρκεια της ξενάγησης είχαν την ευκαιρία να υποβάλλουν ερωτήσεις τεχνικής, διαδικαστικής, νομικής και ηθικής φύσεως, αναφορικά με όλα τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Σε ένα άλλο σημείο που επικεντρώθηκε το ενδιαφέρον των φοιτητών της ΑΕΑΘ ήταν το κατά πόσο στρεσογόνος είναι  όλη αυτή η διαδικασία, η οποία ουσιαστικά υποκαθιστά την συζυγική ερωτική σχέση με την εργαστηριακή παρέμβαση. Οι ειδικοί απάντησαν ότι υπάρχει σαφώς μεγάλη ψυχολογική πίεση, η οποία πολλές φορές εξελίσσεται και σε ένταση μεταξύ του ζεύγους. Αιτία είναι τόσο οι βιολογικοί, όσο και οι κοινωνικοί παράγοντες που διαμορφώνουν αντιλήψεις  και νοοτροπίες. Μεγάλο ρόλο βέβαια παίζουν και η προσωπικότητα και το ήθος του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Γενικά μπορεί να ειπωθεί πως κάθε ζευγάρι που προσέρχεται για ιατρική υποβοήθηση στην αναπαραγωγή είναι και μία μοναδική περίπτωση και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Στο σημείο αυτό οι φοιτητές της ΑΕΑΘ σχολίασαν ότι υπάρχει μεγάλο πεδίο δράσης από πλευράς της ποιμαίνουσας Εκκλησίας προς τα ζεύγη εκείνα τα οποία θα ζητήσουν την γνώμη της προτού προσέλθουν στα ιατρικά κέντρα. Επίσης διαπιστώθηκε ότι η διαμόρφωση και διακόσμηση όλων των χώρων, καθώς και η ήρεμη και φιλική συμπεριφορά του προσωπικού συντελούν σημαντικά στην άμβλυνση της ψυχολογικής πίεσης.

Τέλος, αφού ευχαρίστησαν την διεύθυνση και το προσωπικό του «Ιάκεντρου», δώρισαν ως ένα ελάχιστο δείγμα ευχαριστίας την επετηρίδα της Ακαδημίας, αφιερωμένη στον Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο κυρό Χριστόδουλο, ο οποίος ήταν από τους πρώτους στον χώρο της Εκκλησίας που αντιλήφθηκε την σημασία της βιοηθικής επιμόρφωσης του ορθόδοξου κλήρου.