Χορός-Ήθος-Άγραφοι Κανόνες

Έχουν κατά καιρούς δοθεί ερμηνείες από περισσότερο ή λιγότερο ειδικούς για τις διάφορες «προεκτάσεις» που έχει ο παραδοσιακός χορός πέρα από τα καθαρά μουσικοχορευτικό καλλιτεχνικό μέρος του.

Επανειλημμένα έχει ακουστεί και έχει γραφτεί ότι ο χορός είναι η εξωτερίκευση ενός βαθιά κρυμμένου ψυχικού κόσμου και εκδήλωση μίας κρυφής αλλά γνήσιας κοινωνικότητας σε όλες τις διαστάσεις. Γι αυτό άλλωστε βλέπουμε να έχουμε χορούς του γάμου, των γεωτροκτηνοτροφικών εργασιών της προετοιμασίας για τον πόλεμο, ιεροτελεστικού, πένθιμους, σκωπτικούς, και άλλους.

‘‘Σκιαθίτισσαι χορεύουσαι τὴν Καμάραν ’’ δια χειρός Κωνσταντίνου Κουτούμπα

Έχει όμως παραγκωνιστεί μια άλλη διάσταση του χορού των χορευτών η οποία περνά απαρατήρητη συνήθως από τους καταγραφείς της χορευτικής μας παράδοσης. Κι όμως έχει δημιουργήσει άγραφους κανόνες οι οποίοι τηρούνται με σεβασμό, που φτάνει πολλές φορές τα όρια ακραίας αυστηρότητας, σε όσα μέρη η μουσικοχορευτική μας παράδοση βιώνεται αυθεντικά χωρίς να έχει αλλοιωθεί.

Αυτή η διάσταση χάριν της οποίας γίνεται ο παρών λόγος είναι το ήθος του χορευτή. Και λέγοντας ήθος εννοούμε η συνολική στάση του από τη στιγμή που «θα ανάψει» το γλέντι, μέχρι να έρθει η ώρα να φύγουν τα όργανα για τα σπίτια τους. Μην περιμένει κανείς να έχει πάει σε κανένα ιδιαίτερο σχολείο ο χορευτής που κρύβει ένα τέτοιο ήθος και τηρεί με «ευλάβεια» αυτή τη σειρά τω άγραφων νόμων που θα αναφερθούν παρακάτω. Μοναδικό «σχολείο» για αυτόν είναι η συμμετοχή στα γλέντια της πλατείες του χωριού από «τα γεννοφάσκια» του και ο συγχρωτισμός του με τους μεγαλύτερους στην ηλικία, από τους οποίους μαζί με τους χορούς μαθαίνεται και το ήθος. Ίσως (για να γίνουμε και λίγο κακοί) αυτό είναι ένας από τους λόγους που ευθύνονται στο να μη συναντά κανείς και τόσο συχνά αυτό το χορευτικό ήθος στα μέλη των χορευτικών συγκροτημάτων και ομάδων, τα οποία είναι μεγαλωμένα μακριά από την παραδοσιακή μορφή της οικογένειας.

Ποιοι είναι τώρα οι άγραφοι κανόνες οι οποίοι οριοθετούν ό,τι ως εδώ ονομάσαμε ήθος του χορευτή; Χωρίς να φιλοδοξούμε να εξαντλήσουμε ένα, κατά τη γνώμη μας, τόσο βαθύ θέμα θα προσπαθήσουμε να παραθέσουμε ορισμένους από εκείνους, που κατόπιν προσωπικής μας πείρας, παρατήρησης και συζήτησης με «παλιούς» χορευτές θεωρήσαμε αντιπροσωπευτικότερους.

Ο σεβασμός στους μεγαλύτερους και παλιότερους χορευτές αλλά και σε όλους τους άλλους είναι ο πρώτος κανόνας και είναι αυτός που τυγχάνει ευρύτερης αποδοχής στο πανελλήνιο παραδοσιακό μουσικοχορευτικό χώρο. Ο σεβασμός αυτός επιδεικνύεται με συγκεκριμένες πράξεις όπως: «Ποτέ ένας χορευτής δε μπαίνει μπροστά στο χορό που «σέρνει» ένας παλιός αλλά ακόμη και ένας νέος χορευτής». Αυτό στα περισσότερα μέρη δηλώνει προσβολή μεγάλη και έχει γίνει επανειλημμένα αιτία παρεξηγήσεων με ανεπιθύμητα αποτελέσματα που μπορούν να χαλάσουν το κέφι του γλεντιού.

Μία ακόμη χαρακτηριστική εκδήλωση σεβασμού είναι ότι σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, ιδιαίτερα της Βόρειας, όταν χορεύουν συγκεντρωμένοι μαζί οι μεγαλύτεροι στην ηλικία, ειδικά οι γέροντες, οι νεότεροι ποτέ δε «χαλάν» το χορό με το να «πιάνονται» ανάμεσά τους. «Πιάνονται» στο τέλος ή τις περισσότερες φορές συμμετέχουν στο χορό των γερόντων από έξω με εκδηλώσεις ενθουσιασμού όπως σφυρίγματα, κραυγές και χειροκροτήματα περιμένοντας να τελειώσει ο χορός. Σαφής ένδειξη σεβασμού στις αναμνήσεις των γερόντων που «σέρνει» ο χορός τους μαζί του.

Είναι επίσης γνωστό ότι ένας χορός που γίνεται παραγγελιά από συγκεκριμένο πρόσωπο έχει ιδιαίτερη σημασία εκφράζοντας ένα μέρος του ψυχικού κόσμου, αναμνήσεις, βιώματα, μεράκια ή ακόμα εξυπηρετώντας κάποιον αφανή σκοπό (πχ να εντυπωσιάσει και να τραβήξει την προσοχή της κοπέλας για την οποία τρέφει κρυφά αισθήματα και πόθο). Είναι σύνηθες στα διάφορα μέρη ένας χορευτής να έχει κάποια συγκεκριμένη προτίμηση σε ένα χορό που τον χαρακτηρίζει, πράγμα το οποίο οι οργανοπαίχτες το ξέρουν και όταν έρθει η σειρά του για χορό, δεν περιμένουν καν την παραγγελία του.

 Ένα άλλο στοιχείο του χορευτικού ήθους που έχει άμεση σχέση και με το καλλιτεχνικό μέρος του χορού, είναι ο τρόπος με τον οποίο κάποιος εκτελεί τις χορευτικές του κινήσεις. Ο καλός παραδοσιακός χορευτής, ξέρει να συνδυάζει τον εντυπωσιασμό των άλλων με τη σεμνότητα του ύφους του, τη λεβεντιά και την απλότητα, τη γρηγοράδα και την ευλυγισία με τον αυτοπεριορισμό. Ίσως όλα αυτά είναι ακόμα μία έκφραση των χαριέστερων αρετών του Ελληνικού πνεύματος του μέτρου και της σύνθεσης.

Η αξιοπρεπής-«κιμπάρικη» όπως πολλοί θα λέγανε συμπεριφορά προς τους οργανοπαίκτες είναι ένα ακόμα άγραφος κανόνας του χορού πάνω στο γλέντι. Όταν ο χορευτή εκφράσει μία προσωπική προτίμηση για τον ίδιο ή κάποιο άλλο προσφιλές του πρόσωπο, πάντοτε αμείβει τα όργανα για την παραγγελιά του. Η φροντίδα εξάλλου του να μη λείψει από τους οργανοπαίχτες ο μεζές και το απαραίτητο πιοτό που τους κρατά ψηλά το κέφι, είναι κάτι που ποτέ δεν ξεχνά εκείνος που ξέρει να εκτιμά το ρόλο των οργανοπαικτών.

Με όσα μέχρι εδώ είπαμε δεν πιστεύουμε ότι σε καμία περίπτωση εξαντλούμε, έστω και στο ελάχιστο, ένα τόσο βαθύ και πολύπλοκο θέμα. Αν καταφέραμε να δώσουμε «εναύσματα» για την περαιτέρω σκέψη και προβληματισμό του καθενός από μας, θεωρούμε ότι ο σκοπός μας εκπληρώθηκε. Είναι μεγάλη υπόθεση και κέρδος, να αναλογιστεί ο καθένας μας τον προσωπικό του τρόπο με τον οποίο κινείται κει τοποθετείται απέναντι στο θαυμαστό αυτό γίγνεσθαι «πολλών καρδιών συναχθέντων επί το αυτό». Σε αυτό το καθολικό σκίρτημα που διαπερνά τα κύτταρα της ελληνικής παραδοσιακή ύπαρξης και υποστασιάζεται στα πρόσωπα των χορευτών.

Είναι επίσης μεγάλη υπόθεση η διαφύλαξη της αυθεντικότητας του χορού όπως είναι γραμμένος στο ιερό βιβλίο της ελληνικής παράδοσης. Όχι μόνο βέβαια του «φαινότυποι» του -των βημάτων και των κινήσεων- αλλά και του «γονοτύπου» που τον διαιωνίζει : του ήθους και του χαρακτήρα που ενσαρκώνει.

Χορός λοιπόν για όλους μαζί και για τον καθένα από ξεχωριστά. Χορό σας προσφέρει και η Χορευτική Ομάδα Φοιτητικών Εστιών Θεσσαλονίκης, που όλα τα μέλη της, όπως και όσοι συμμετέχουν με την παρουσία τους στις εκδηλώσεις αυτές, ζουν το χορό «στο πετσί τους».

Πηγή: 30 Χρόνια φεστιβάλ παραδοσιακών χορών & μουσικής, Επετειακό Έντυπο ΧΟΦΕΘ.