Όλγκα Λόσκι: Το μυστικό της εικόνας

Με αφορμή την ζωή των μοναχών στο μοναστήρι του αγ. Ανδρονίκου, όπου άλλοτε μεγαλούργησε ο περίφημος Αντρέϊ Ρουμπλιώφ (η παράδοση αναφέρει ότι εκεί πέθανε), και την εικόνα που φιλοτεχνεί ο μοναχός Γρηγόριος, η συγγραφέας μας δίνει στιγμιότυπα των πρώτων στιγμών της Οκτωβριανής Επαναστάσεως.

• Όλγκα Λόσκι, «Το μυστικό της εικόνας» (μυθιστόρημα)
• Μετ. Κλ. Νεβέ, Ε. Σιούγγαρη
• Εκδόσεις «Μεταίχμιο», Αθήνα 2011, σελ. 333
• ISBN 978-960-501-234-2

Προκαλεί ιδιαίτερο το γεγονός ότι η συγγραφέας γνωρίζει τις πτυχές της ζωής (ενδεικτικώς σ. 249. σ. 288) των μοναχών που βρίσκονται κοντά στον Γέροντά τους, εν τούτοις «ανίκανοι να πάρουν οποιαδήποτε πρωτοβουλία» (σ. 41). Ο Γέροντας (Μπάτιουσκα) δίνει την ευλογία του στον π. Γρηγόριο να φιλοτεχνήσει την εικόνα της «Καθόδου του Χριστού στον Άδη». Σχετικές αναφορές περί των εικόνων σε πολλά σημεία του βιβλίου δείχνουν ότι η Ο. Λόσκι γνωρίζει ιδιαιτέρως καλά την αισθητική της ορθόδοξης εικονογραφίας.

Παράλληλα με την αναφορά στο μοναστήρι και στην εικονογραφική εργασία του π. Γρηγορίου, η συγγραφέας παρουσιάζει την καθημερινότητα μιας απλής, όχι πλούσιας, ρωσσικής οικογένειας της εποχής της Επαναστάσεως (του 1917). Άλλα μέλη της οικογένειας συντάσσονται με το αντιθρησκευτικό πνεύμα της σοβιετικής ιδεολογίας (ενδεικτικώς σ. 78, σσ. 181-183), ενώ άλλα παραμένουν πιστά στις αρχές της ρωσσικής ευσέβειας (ενδεικτικώς σσ. 73-74). Για την ηρωίδα του μυθιστορήματος, την Ναντιέζντα Ιβάνοβνα, η διάσωση της εικόνας «της Αναστάσεως» του π. Γρηγορίου από την καταστροφική μανία των εργατών του μοναστηριού ισοδυναμεί με την «επάνοδο της ειρήνης, το καλύτερο αύριο» (σ. 297). Έτσι η Λόσκι αποδίδει την σχέση των δύο κόσμων, του παλαιού και του νέου, αυτού που παραμένει πιστός στον Θεό και αυτού που μάχεται την θρησκευτικότητα του ρωσσικού λαού.

Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η σκηνή της λεηλασίας του μοναστηριού από τους λιμώττοντες εργάτες και κυρίως η εκτέλεση των μοναχών από τον σοβιετικό στρατό παρουσιάζονται από την συγγραφέα ως «εμπειρία κολάσεως» (σ. 289).

Ενώ όμως τα κύρια πρόσωπα του έργου καταλήγουν στον θάνατο, η εικόνα συνεχίζει την ζωή της και φθάνει, ύστερα από περιπέτειες, στα χέρια μιας Ρωσσίδας του Παρισιού, της Ντιμοτέλ-Αντόνιοφ, η οποία, αφού την αγοράσει, την δίνει σε μία αγιογράφο για να φροντίσει για τις φθορές της εικόνας σε ορισμένα σημεία (σσ. 326-333).

Σε μία γενικότερη αποτίμηση, το έργο παρουσιάζει ενδιαφέρον, τόσο από την άποψη του ιστορικού υποβάθρου, όσο και από την άποψη της αισθητικής της εικονογραφίας. Ιδιαιτέρως επιτυχής είναι η παράλληλη παρουσίαση εκ μέρους της Ο. Λόσκι της ζωής του μοναστηριού και της ζωής μιας απλής ρωσσικής οικογένειας, που εν τέλει συναντώνται στο σημείο της προσεγγίσεως ή της απορρίψεως της αλήθειας της πίστεως στον Χριστό και στην Εκκλησία.

(Το παρόν κείμενο είχε δημοσιευθεί στην εφημ. Χριστιανική)