Τεκμήρια Πολιτισμού του Ποντιακού Ελληνισμού

Ο Πόντος είχε μεγάλη παράδοση στα γράμματα και τις τέχνες από την αρχαιότητα ως τον ξερριζωμό. Θα αναφέρουμε κάποια χαρακτηριστικά πολιτισμικά τεκμήρια που μαρτυρούν το ένδοξο παρελθόν του Ποντιακού Ελληνισμού.

Η Παιδεία είναι ένας δείκτης πολιτισμού στην οποία διακρίθηκαν οι Πόντιοι με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και την παροχή μόρφωσης υψηλού επιπέδου.

Κατά τους πρώτους χρόνους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) η καλλιέργεια των γραμμάτων γινόταν στα Μοναστήρια του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, της Παναγίας Σουμελά, του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, γιατί αυτά βρίσκονταν σε απόκεντρα μέρη και δεν έφτανε ως εκεί η βία της αφόρητης τυραννίας των βαρβάρων.

Μοναδικό κέντρο παιδείας ήδη από τον 17ο αιώνα ήταν το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, που ίδρυσε το 1682 ο λόγιος Σεβαστός Κυμινήτης και το οποίο στεγάστηκε στην αρχή στο μετόχι της μονής Παναγίας Σουμελά, αργότερα στην ενορία του Αγίου Γεωργίου, στο σπίτι του Ηλία Κανδήλογλου, στο οποίο δίδαξε και ο ίδιος από το 1778 ως το 1784, και από τις αρχές του 19ου αιώνα στην ενορία του Αγίου Γρηγορίου, απέναντι από τη Μητρόπολη, σε μετόχι της Μονής Περιστερεώτα.

Το 1902 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες για την στεγασή του, σύμφωνα με τα σχέδια του Τραπεζούντιου αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Κακουλίδη, με όλους τους κανόνες υγιεινής και παιδαγωγικής, όπως αναφέρει στο βιβλίο του “ Περιήγησις εις τον Πόντον”, ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, που επισκέφτηκε την Τραπεζούντα το 1903.

Το κτίριο του Φροντιστηρίου βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, είναι τετραώροφο, έχει 36 αίθουσες στους 3 ορόφους και στο ισόγειο κλειστό γυμναστήριο. Κτίστηκε από πέτρα και λευκό μάρμαρο και δαπανήθηκαν 12.000 χρυσές λίρες Τουρκίας και επί πλέον 1.000 λίρες για τον εξοπλισμό του.

Τα χρήματα αυτά συγκεντρώθηκαν από όλους τους εύπορους Τραπεζούντιους, καθώς και από ομογενείς συμπατριώτες από την Ρωσία και τον Καύκασο. Στο Φροντιστήριο λειτουργούσαν: α) τετρατάξιο κεντρικό δημοτικό σχολείο β) τριτάξιο σχολαρχείο και γ) τετρατάξιο γυμνάσιο.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι και άλλες πόλεις του Πόντου είχαν σημαντική πνευματική κίνηση.

Στην Σαμσούντα δέσποζε ο ναός της Αγίας Τριάδος, που στις τέσσερεις γωνίες του περιβόλου του είχαν ιδρυθεί 4 διδακτήρια της Κοινότητας, που σώζονται ως σήμερα.

Στα Κοτύωρα,  ξακουστή ήταν η Αστική Σχολή,  η Καρυπίδειος Σχολή, Πολυκάρπειο Παρθεναγωγείο.

Ο ναός της Αγίας Σοφίας, έχει τρεις εισόδους, βόρεια, δυτική και νότια, αυτή είναι η βόρεια είσοδος

H μεγάλη βυζαντινή παράδοση των Ποντίων δεν εξαντλείται στα μεγάλα μοναστήρια που προαναφέραμε, του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, της Παναγίας Σουμελά, του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα αλλά και σε βυζαντινούς ναούς.

Ο ναός του πολιούχου της Τραπεζούντας Αγίου Ευγενίου

Από τους βυζαντινούς ναούς χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους εξής:

α) Η Παναγία (Θεοτόκος) Χρυσοκέφαλος, που κτίστηκε επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, αλλά ανακαινίστηκε την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών και (μετά την έξοδο των Ποντίων μετατράπηκε σε τζαμί (Μπουγιούκ Τζαμί)

β) Ο ναός του πολιούχου της Τραπεζούντας Αγίου Ευγενίου, που κτίστηκε από τον Ιωάννη Β΄ Μεγάλο Κομνηνό

γ) Ο ναός της Αγίας Σοφίας προς τα δυτικά των εξωτείχων κτισμένος σε παράλιο λόφο

δ) Ο ναός της Αγίας Άννας, που ιδρύθηκε τον 6ο-7ο αιώνα και ανακαινίστηκε από το Βασίλειο Α΄ το Μακεδόνα στα χρόνια 884-885

ε) Ο ναός του Αγ. Φιλίππου, κτήτορας του οποίου ήταν η θυγατέρα του Αλεξίου Γ΄, Άννα.

Η αναφορά μας σε χαρακτηριστικά τεκμήρια και δείκτες πολιτισμού όπως τα εκπαιδευτήρια και οι βυζαντινοί ναοί,  είναι μια  ενδεικτική παρουσίαση της μακραίωνης παράδοσης του Ποντιακού Ελληνισμού.

Βασίλειος Χάδος