Το ιδεώδες του αληθούς

Το παρόν κείμενο του πρίγκηπος Σεργίου Τρουμπετσκόϊ μεταφράζεται για πρώτη φορά στην ελληνική. Είχε περιληφθεί στην μνημειώδη έκδοση υπό την επιγραφή “Προβλήματα ιδεαλισμού”.

 Μετάφραση Δημήτρης Μπαλτάς

7.

Σ’ αυτήν την περίπτωση, όμως, εάν η επιδίωξη της γνώσεως της απόλυτης αλήθειας είναι ριζωμένη στην ίδια την ουσία του γιγνώσκοντος πνεύματός μας, εάν η φιλοσοφία είναι αναγκαία, εάν η αντίληψη είναι αναπόφευκτη, γιατί δεν μπορεί (ενν. η αντίληψη) να επιτύχει τον στόχο της, γιατί δεν μπορεί η φιλοσοφία να είναι ενιαία, όπως η ίδια η αλήθεια, ενιαία υπό την έννοια με την οποία μπορεί να αποδεχθεί κανείς την ενότητα της επιστημονικής γνώσεως; Γιατί η φιλοσοφία, σε αντίθεση με την επιστήμη, διακρίνεται πάντοτε σε πλήθος διδασκαλιών που αντιφάσκουν η μία με την άλλη, και ποιό είναι το νόημα της αντιφάσεως αυτής; Η ισχυρή έλξη κινεί την διάνοιά μας προς τον σκοπό αυτόν, και η κίνηση αυτή σταματά ξαφνικά από ένα αδιόρατο, μοιραίο εμπόδιο. Αυτήν την πάλη εκφράζει καλλιτεχνικά ο Τιούτσεφ στο ποίημά του.

[σ. 493] Τι σημαίνει, λοιπόν, αυτή η τάση για τον ανέφικτο σκοπό, αυτό το ιδεώδες του Αληθούς, το ιδεώδες του απολύτου, το οποίο δεν μπορεί να αρνηθεί η διάνοιά μας αλλά και το οποίο δεν μπορεί να επιτύχει;

8.

Η δημιουργία του ιδεώδους έχει δοθεί στον άνθρωπο, και σ’ αυτήν την επίγνωση βρίσκεται εκείνη η δύναμη που αναπτερώνει την σκέψη του, την σηκώνει στα ύψη. Αυτή, όμως, η ίδια η επίγνωση του δείχνει όλη την διαφορά του ιδεώδους από εκείνο που στην πραγματικότητα κατέχει. Όσο βλέπει αυτήν την διαφορά, δεν χάνει την επίγνωση του ιδεώδους και συνεχίζει να το επιδιώκει. Όμως, εκεί όπου η επίγνωση της διαφοράς χάνεται, εκεί χάνεται και η επίγνωση του ιδεώδους. Τότε την θέση του καταλαμβάνουν αυτές οι πολύμορφες απατηλές αντανακλάσεις κι αυτό που ήταν η μορφή του Αληθούς, γίνεται απατηλό φάντασμα. Εδώ σταματά και η επιδίωξη του Ιδεώδους.

Υπ’ αυτήν την έννοια, η φιλοσοφία δεν είναι «σοφία», δηλαδή ιδεώδες, [σ. 494] αλλά μόνον «αγάπη για την σοφία». Το πιο πολύτιμο στην φιλοσοφία είναι η ίδια η φιλοσοφία, η έλξη προς το Αληθές, η επιδίωξη «να εισχωρήσει κανείς στην διάνοια του Αληθούς», όπως έλεγε ο Βλαδίμηρος Σολοβιώφ. Αυτή η επιδίωξη έχει προκληθεί από την μορφή του καθολικού Αληθούς που εσωτερικά προσιδιάζει στην διάνοιά μας, ως ιδεώδες που κατευθύνει την γνωστική δραστηριότητά της. Και ας μην φθάνει στον ουρανό η «δέσμη νερού της θανάσιμης σκέψης»- σε κάθε σταγόνα της αντανακλάται ο ήλιος, παίζουν και διαθλώνται οι ακτίνες του ουρανού. Σε κάθε αληθινή φιλοσοφία, παρά τις ιδιαιτερότητές της, αντανακλάται η μία ή η άλλη μορφή του Αληθούς και μέσα από το πολυεδρικό πρίσμα της ανθρώπινης διάνοιας το φως του διαθλάται σε πλήθος ακτίνων.

Όμως, η φιλοσοφία δεν ικανοποιείται με μεμονωμένες ακτίνες, αναζητεί το όλον, ακόμη και εκεί όπου εκλαμβάνει ως όλον την μερική αντανάκλαση. Αυτή η επιδίωξη του όλου είναι το ζωτικό νεύρο της φιλοσοφίας, η πηγή των δημιουργικών της συλλήψεων, της πίστεώς της και μαζί του σκεπτικισμού της, της διαρκούς αμφιβολίας της, της διαρκούς κριτικής αυτών που έχει επιτύχει. Εμπνευσμένη από αυτήν την επιδίωξη, η πραγματική φιλοσοφία μας δείχνει το περιορισμένο της πραγματικής γνώσεως. Η δύναμή της εκδηλώνεται και στην δημιουργική δραστηριότητα της αντιλήψεως μέσω της οποίας δημιουργεί τις μορφές του Αληθούς. Αυτή η έλξη προς το Αληθές που αποτελεί την ουσία της φιλοσοφίας, προσδιορίζει την σημασία της όχι μόνον στην εξέλιξη της ανθρώπινης γνώσεως, αλλά και στην εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος εν γένει: [σ. 495] η φιλοσοφία, που είναι ιδεώδης γενεσιουργός δύναμη, είναι συνάμα και μεγαλειώδης απελευθερωτική δύναμη της ανθρωπότητας, η οποία μας βγάζει από τα δεσμά της πνευματικής σκλαβιάς και δείχνει στην ανθρωπότητα τον δρόμο της αληθινής ελευθερίας.

9.

Έτσι προσδιορίζεται η σημασία της φιλοσοφίας και συνάμα οι στόχοι της. Είναι σαφές ότι πρέπει να την μελετάμε στην πραγματικότητά της, στην ιστορία της. Πρέπει να μάθουμε να την κατανοούμε στην δημιουργία της, στην δημιουργική σύνθεση της ανθρωπίνης γνώσεως και των ηθικών φαινομένων, στην κριτική, στην αμφιβολία και στην ίδια την άρνηση. Μέσα από μία τέτοια μελέτη, θα βρούμε και την απάντηση που τίθεται λόγω των αντιφάσεων των διαφόρων διδασκαλιών: Αυτές οι διαφορές και οι αντιφάσεις των μεμονωμένων φιλοσοφικών συστημάτων επιβεβαιώνουν την αλήθεια της ίδιας της φιλοσοφίας. Τότε βεβαιωνόμεθα ότι οι διαφορές και οι  αντιφάσεις δεν είναι τυχαίες και δεν ανάγονται σε απλές ιδιαιτερότητες της ανθρωπίνης δομής ορισμένων στοχαστών, αλλά ότι είναι ριζωμένες στην ίδια την φύση της ανθρώπινης διάνοιας και στην σχέση της με το αντικείμενο της γνώσεως.

Υπάρχουν μερικές γενικές μορφές κοσμοαντιλήψεως, γενικές ιδέες, γενικές αντιθέσεις: ιδεαλισμός και ρεαλισμός, υλισμός και πνευματοκρατία, δυϊσμός και μονισμός, εμπειρισμός και ορθολογισμός, σκεπτικισμός, και άλλες. Όλες αυτές οι κατευθύνσεις της φιλοσοφικής διάνοιας υπάρχουν ανέκαθεν· υπάρχουν, επίσης, μεμονωμένες μορφές εξελίξεως τέτοιων κατευθύνσεων που έχουν γενική σημασία λ.χ. πλατωνισμός, καρτεσιανισμός. Παρά τις ελλείψεις μερικών από αυτά τα σχήματα, παρά την μονόπλευρη θέση τους, αυτές οι κατευθύνσεις έχουν σαφώς αντικειμενικές βάσεις, διότι διατηρούν στην σημασία τους μέσα στον χρόνο, [σ. 496] παρά την εξέλιξη της σκέψεως. Γι’ αυτό και ο σκοπός της επιστημονικής γνώσεως της φιλοσοφίας έγκειται, πρώτα από όλα, στο να κατανοήσει κανείς τις αντικειμενικές βάσεις και την εσωτερική αναγκαιότητα αυτών των κατευθύνσεων. Γι’ αυτό είναι ανεπαρκές το να κατανοήσει κανείς την «μερική Αλήθεια» που εμπεριέχεται σε κάθε ανθρώπινη πλάνη: πρέπει να κατανοήσει κανείς την φιλοσοφία αυτών των συστημάτων και την πραγματική τους σχέση με την Αλήθεια. Πρέπει να τις εξετάσει κανείς όχι από την άποψη της μιας ή της άλλης διδασκαλίας που αποδεχόμεθα ως αληθή, αλλά να επιδιώξει την πιο αντικειμενική κατανόηση, προσπαθώντας να καταλάβει με ποιόν τρόπο οι φιλόσοφοι έβλεπαν την μορφή της καθολικής Αλήθειας, σε όλες τις συλλήψεις της.