«Εξομολογητική»: Νέο βιβλίο για το μυστήριο της Μετανοίας

13 Αυγούστου 2013

Κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως της Ι. Αρχιεπισκοπής Αθηνών ο εξαιρετικά ενδιαφέρων τόμος: «Εξομολογητική. Το μυστήριο της Μετανοίας στην Ποιμαντική Θεολογία», σε επιμέλεια του Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ψυχιάτρου π. Αδαμαντίου Αυγουστίδη και με Πρόλογο του Μακ. Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου.

DSC02633

Όπως είναι γνωστό, το «Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως», ανάμεσα στις υπόλοιπες δράσεις του για την ενίσχυση των ιερέων στην άσκηση του ποιμαντικού τους έργου, ενέταξε και ένα ειδικά διαμορφωμένο πρόγραμμα για την Εξομολογητική. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, 12 από τους πιο έγκριτους και έμπειρους ιερείς της Ι. Αρχιεπισκοπής ανέλαβαν το συντονισμό και τη διοργάνωση μηνιαίων συνάξεων πνευματικών και υποψήφιων πνευματικών, με σκοπό την ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων σχετικά με το μυστήριο της Ι. Εξομολόγησης. Παράλληλα, θεσπίστηκε και η ετήσια διοργάνωση δύο Ημερίδων για περαιτέρω εμβάθυνση και διάλογο.

Καρπός όλης αυτή της προσπάθειας, που υλοποιήθηκε μέσα στην τριετία 2010-2012, υπήρξε το ανά χείρας βιβλίο. Καθώς, μάλιστα, η σχετική βιβλιογραφία είναι μάλλον φτωχή, αυτό καθίσταται ως ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα και πολύτιμο βοήθημα για λαϊκούς και κληρικούς, σχετικά με την προσέλευση στο ιερό αυτό μυστήριο.

Όπως σημειώνει και ο Μακαριώτατος στο Προλογικό του Σημείωμα, η πολυπλοκότητα των σχέσεων που χαρακτηρίζει το σημερινό πολιτισμό καθιστά ιδιαίτερα λεπτή τη διακονία του συγκεκριμένου μυστηρίου. Η αυθεντική του λειτουργία, επιπλέον, προσβάλλεται από πλήθος νοσηρών νοοτροπιών που έχουν παρεισφρήσει στον εκκλησιαστικό χώρο (δικανισμός, αποϊεροποίηση, δημιουργία κλειστών ομάδων, ψυχολογικοποίηση κ.ά.). Θα είναι χρήσιμο, λοιπόν, εκτός από την απαραίτητη προσωπική εμπειρία που οφείλει να έχει ένας πνευματικός, να υπάρξει και μία μετάγγιση γνώσεων και εμπειριών από πρόσωπα που διακονούν στο μυστήριο της μετανοίας χρόνους ικανούς.

Το έργο είναι αλήθεια πως συνδυάζει τον αναγκαίο βιωματικό χαρακτήρα που συνοδεύει το μυστήριο με την εμβρίθεια των θεωρητικών γνώσεων που έχει αποκομίσει η χριστιανική παράδοση σχετικά με την εκκλησιολογικά και πνευματικά δόκιμη διακονία του, όπως τονίζει ο επιμελητής του τόμου. Επιπλέον, ανταποκρίνεται επιτυχώς, κατά την ταπεινή μας γνώμη, τόσο στην αγωνία των διακόνων του μυστηρίου όσο και στη διάθεση θεραπείας των στρεβλώσεων και των παρανοήσεων που το απειλούν. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, πιστεύουμε ότι εκπληρώνει τον κεντρικό σκοπό της έκδοσής του, που είναι η χρηστική αξία, πλαισιωμένη από την παροχή των κατάλληλων θεολογικών γνώσεων για την ουσία και τη σημασία της Εξομολόγησης στη ζωή της Εκκλησίας.

* * *

Το έργο διαρθρώνεται σε τέσσερα συνολικά μέρη. Στο πρώτο μέρος εξετάζεται η θέση του Μυστηρίου στην εκκλησιαστική παράδοση. Ο καθ. της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών π. Νικόλαος Ιωαννίδης εξετάζει ειδικότερα την ιστορική ανάπτυξη του Μυστηρίου και τις σχετικές απόψεις των Πατέρων της Εκκλησίας. Εξηγεί την αναγωγή του στον ίδιο τον Ιησού Χριστό, τις συναφείς παλαιοδιαθηκικές πρακτικές, την υπέρβαση της νομικής θεώρησης που εξασφαλίζει η εκκλησιαστική άφεση της αμαρτίας και τη γενικότερη διαδρομή των αντιλήψεων περί μετανοίας στην πατερική γραμματεία.

Ακολούθως, ο καθ. της ίδιας σχολής, αρχιμ. Γρηγόριος Παπαθωμάς μελετά τους τρόπους εφαρμογής των Ιερών Κανόνων στο Μυστήριο της Εξομολογήσεως. Με βάση το συστηματικό αλλά και αφαιρετικό πνεύμα της κανονικής μας παράδοσης, επισημαίνει την κειμενική και εκδοτική σύγχυση που συνόδευσε τη χρήση των κανόνων ιδιαίτερα κατά τους νεότερους χρόνους, και τα παρεμφερή ερωτήματα για την αυθεντικότητα ορισμένων από τους κανόνες που περιλαμβάνονται στο «Πηδάλιον». Παρουσιάζει, ακόμη, την εκκλησιαστική βάση των αρχών της ακρίβειας και της οικονομίας, αλλά και τις δυτικές παρανοήσεις για τη χρήση τους. Τέλος, καταδεικνύει τις στρεβλώσεις που μπορεί να προξενήσει η νομική θεώρηση και χρήση των επιτιμίων.

Στο δεύτερο μέρος, εξετάζεται η θέση του Μυστηρίου στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο Σεβ. Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης κ. Παύλος, ειδικότερα, τονίζει τον βαθιά εκκλησιολογικό του χαρακτήρα και τον κίνδυνο που δημιουργείται από τις σχέσεις εξάρτησης μεταξύ εξομολογητή και εξομολογούμενου, οι οποίες ενδέχεται να αναπτυχθούν. Αναδεικνύει το βάθος της συγχώρεσης, της ελευθερίας και της προσήνειας, αλλά και την εκτροπή της ανακριτικής πρακτικής.

Από την πλευρά του, ο Προηγούμενος της Ι.Μ. Ιβήρων, αρχιμ. Βασίλειος (Γοντικάκης), προβάλλει ως πρωταρχική την ανάγκη της ορθής κατανόησης του Μυστηρίου και επιμένει στην αγαπητική προσέγγισή του από τον Εξομολόγο-ιερέα. Αντιλαμβάνεται, επίσης, τη σχέση του πνευματικού πατρός με τα τεκνία του ως ένα κοινό αγώνα, στον οποίο πρέπει να λαμβάνονται οπωσδήποτε υπόψη οι εξωτερικές περιστάσεις.

Το τρίτο μέρος διαλαμβάνεται των σχέσεων μεταξύ Εξομολόγησης και ψυχικής υγείας. Ο θεολόγος και νομικός π. Αντώνιος Πινακούλας, αρχικά, εξετάζει το ζήτημα της ενοχής μέσα από τη βιβλικο-πατερική παράδοση, αλλά και στη σύγχρονη εκκλησιαστική πράξη. Μέσα από την πραγμάτευση αυτή τυπολογούνται οι αντίστοιχες στάσεις των πιστών, ενώ ακόμη αναδεικνύονται τρόποι κατάλληλης διαχείρισης των επιμέρους περιπτώσεων από τους πνευματικούς. Εξετάζεται ακόμη ο ρόλος των λογισμών και των παθών στην πνευματική ζωή.

Ακολούθως, ο π. Αδαμάντιος Αυγουστίδης προχωρά σε μία συσχέτιση της Ι. Εξομόλογησης με τις ψυχικές διαταραχές, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στο σωματικό χαρακτήρα των τελευταίων. Στη συμβολή του διαγράφονται τα όρια μεταξύ ψυχοθεραπευτή και εξομολόγου, αναφέρεται το ζήτημα της εμπλοκής που δημιουργείται από τη χρήση κοινής ορολογίας μεταξύ των δύο χώρων και οι εκατέρωθεν υπερβάσεις και αλληλο-υπονομεύσεις, και επισημαίνεται η ευκολία απόδοσης ψυχικών νοσημάτων σε δαιμονοκρατία.

Το τέταρτο και τελευταίο μέρος μελετά τις ποιμαντικές διαστάσεις της Ι. Εξομολόγησης. Ο Καθηγούμενος της Ι.Μ. Σαγματά, αρχιμ. Νεκτάριος Αντωνόπουλος, καταθέτει μία τυπολογία όσων προσέρχονται στο Μυστήριο, καθώς και τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία εξομολογητικής συνείδησης, στοιχείου απαραίτητου για την αυθεντική τέλεσή του. Η τυπολογία στηρίζεται στην προσωπική εμπειρία του Καθηγουμένου, καθώς ελλείπουν οι αντίστοιχες βιβλιογραφικές αναφορές και καλύπτει με αρκετά αναλυτικό τρόπο τις διαθέσεις των εξομολογουμένων πιστών. Από την πλευρά του, καταδεικνύει επίσης τους κινδύνους μετατροπής του πνευματικού σε ένα είδος καθοδηγητή-«γκουρού» και της τελειοθηρίας των πνευματικών τέκνων, ενώ ασχολείται και με το ζήτημα των πρακτικών οδηγών εξομολόγησης, που κυκλοφορούν με τη μορφή φυλλαδίων.

Ο καθ. της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, ολοκληρώνει τις μελέτες του τόμου παρουσιάζοντας τα θεολογικο-ποιμαντικά δεδομένα των εκκλησιαστικών αρχών της ακρίβειας και της οικονομίας. Μέσα από τα βιβλικά ερείσματά τους, την πατερική ανάδειξή τους, τα συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα των επιμέρους εφαρμογών τους, αλλά και της ιεροκανονικής διαχείρισής τους, παρατίθεται τόσο η κεφαλαιώδης σημασία τους, όσο και η αναγκαιότητα διασφάλισης της αυθεντικής εφαρμογής τους στη σύγχρονη ποιμαντική πράξη.