H απεργία πείνας στις απαρχές του 21ου αιώνα

Μετά από την παρουσίαση της τυπολογίας της εμφάνισης και των νομικών διαστάσεων της Απεργίας Πείνας ως μορφής παθητικής αντίστασης (βλ. https://www.pemptousia.gr /?p=56263), ο κ. Χρυσόστομος Χατζηλάμπρου δίνει ορισμένες από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις χρήσης της στις μέρες μας.

1.4  H απεργία πείνας στις απαρχές του 21ου αιώνα

Στις ημέρες μας, η απεργία πείνας θεωρείται το έσχατο μέσο παθητικής αντίστασης από τους απεργούς, με άμεση και ταχύτατη γνωστοποίηση της πράξης  από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η λογική, ότι η απεργία πείνας είναι αγώνας απελπισμένων, κοινωνιολογικά, κρίνεται λανθασμένη, γιατί θεωρείται ότι έτσι ακυρώνει το πολιτικό περιεχόμενο της πράξης. Η λήψη της απόφασης, υποδηλώνει ότι ο λόγος και τα αιτήματα του απεργού είναι τέτοια, που είναι διατεθειμένος να πεθάνεις γι’ αυτά. Άμεση λογική συνέπεια, αποτελεί ότι αυτά είναι κατά βάση εφικτά και ο αγώνας έχει σκοπό να ασκήσει πολιτική πίεση σε επίπεδο θεσμικό, ενώ ταυτόχρονα αισιοδοξεί να προκαλέσει την (συν)-ταύτιση μεγάλου μέρους του κόσμου με τον απεργό.

Σε μια ερευνητική προσέγγιση του ηλεκτρονικού ειδησεογραφικού τύπου[34] διαφαίνεται ότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία στις μορφές που λαμβάνει στις ημέρες μας η απεργία πείνας και στην κατηγοριοποίηση των αιτημάτων και των κοινωνικών ομάδων που καταφεύγουν σε αυτήν. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις τέτοιου είδους είναι δυνατόν να καταταγούν σε συλλογικές ή καθαρά ατομικές κινήσεις που οργανώνονται και πραγματοποιούνται εντός ή εκτός χώρων κρατήσεις. Οι διεκδικήσεις των απεργών τοποθετούνται στη βάση της ατομικότητας, όταν πρόκειται για την ατομική εκδήλωση έκφρασης παράνομης κράτησης, φυλάκισης, αναγνώρισης ατομικών δικαιωμάτων, αλλά και της κοινωνικότητας, όταν πρόκειται για την διεκδίκηση και αναγνώρισης πολιτικών, οικονομικών δικαιωμάτων και κοινωνικών θεσμών.

Και οι δύο περιπτώσεις κατατάσσονται στην προσπάθεια αναγνώρισης της αξιοπρέπειας και των ελευθεριών του ατόμου. Ειδικότερα, μέσα στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία, περισσότερες απεργιακές κινητοποιήσεις τέτοιου είδους εντοπίζονται σε χώρους κράτησης και σωφρονιστικά καταστήματα με κύρια αιτήματα την εξασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων των κρατουμένων ή την καταγγελία για παράνομη κράτησή τους, αν και δε λείπουν μεμονωμένες περιπτώσεις ατόμων που διαμαρτύρονται εκτός τέτοιων χώρων, αλλά πάντοτε σε δημόσιους χώρους για την πρόκληση της κοινής γνώμης.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ιστορική εξέγερση στη φυλακή Άττικα της Νέας Υόρκης τον Σεπτέμβρη του 1971 με τη μεγάλη απεργία πείνας των κρατουμένων. Στόχος των απεργών, η καταγγελία της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις αρχές. Στον ίδιο χώρο κινείται και η απεργιακή σκέψη του Hugo Pinel[35]. Ο ίδιος μαζί με μια ομάδα κρατουμένων, που βιώνουν συχνά την απομόνωση στο τμήμα SHU, ξεκινούν τριών εβδομάδων απεργία πείνας. Μέσα σε λίγες ημέρες επεκτείνεται σε δεκατρείς φυλακές της Καλιφόρνιας, για να καταγγείλουν και να αντισταθούν στο αμερικάνικο σωφρονιστικό σύστημα. Υπολογίζονται ότι περισσότεροι από έξι χιλιάδες κρατούμενοι συμμετείχαν στην κίνηση αυτή. Τα αιτήματα είναι η βελτίωση των συνθηκών κράτησης, του φαγητού, η κατάργηση της απομόνωσης των φυλακισμένων.

Τριάντα τέσσερα χρόνια αργότερα, δεκάδες κρατούμενοι των Η.Π.Α. στη βάση του Γκουαντάναμο[36](Guantanamo), ξεκινούν απεργία πείνας σε ένδειξη συμπαράστασης σε τρεις συγκρατούμενούς τους, που ήδη αρνούνται να λάβουν τροφή. Οι απεργοί πείνας ανέρχονται στους εβδομήντα οχτώ συνολικά. Η διοίκηση του στρατοπέδου κράτησης του Γκουαντάναμο (Guantanamo) στην προσπάθειά της να περιορίσει τις συνέπειες της κίνησης τρέφει τους απεργούς με αναγκαστική σίτιση. Στην ίδια κατηγορία είναι δυνατή και η ένταξη των απεργιακών κινήσεων της πλειοψηφίας των μελών μιας ομάδας ιθαγενών της φυλής  Μαπούτσε (Μapuches) στη Χιλή, που πραγματοποιεί απεργία πείνας συνολικά ογδόντα δύο ημερών, για να διαμαρτυρηθεί για την άσκηση διώξεων σε βάρος της, με βάση την αντιτρομοκρατική νομοθεσία του πρώην δικτάτορα Augusto José Ramón Pinochet Ugarte, που παραμένει σε ισχύ.

Συλλογική κίνηση διαμαρτυρίας κρατουμένων στις φυλακές εκδηλώνεται και στον ελλαδικό χώρο το 2008. Χαρακτηρίζεται ως η μαζικότερη και πιο συγκροτημένη κινητοποίηση των κρατουμένων στην ελληνική σωφρονιστική – κοινωνική ιστορία. Το αποτέλεσμα που επιφέρει είναι  η ψήφιση του ν. 3727/2008 που προβλέπει κυρίως «εφάπαξ» μέτρα με σκοπό την αποφυλάκιση χιλιάδων κρατουμένων έτσι ώστε να ανακουφιστεί το σύστημα, αλλά και να τερματιστεί η διαμαρτυρία. Εννέα χιλιάδες κρατούμενοι από τους συνολικά δώδεκα χιλιάδες εξακόσιους σε είκοσι έξι από τις τριάντα τρεις φυλακές της χώρας απέχουν από τα συσσίτιά τους.

Περισσότεροι από χίλιοι κρατούμενοι ξεκινούν συμβολικά απεργία πείνας την ημέρα μνήμης θανάτου του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου[37]. Στην κινητοποίηση συμμετέχουν και όλοι οι κρατούμενοι της Δ΄ Πτέρυγας Κορυδαλλού, ενώ ήδη μια εβδομάδα νωρίτερα, αρνούνται να λάβουν τροφή οι ανήλικοι κρατούμενοι από το ειδικό κέντρο κράτησης νέων Βόλου. Ζητούν το φαγητό που δε δέχονται να παραλάβουν, να διατεθεί σε απόρους ή ιδρύματα.

Επίσης πάνω από τετρακόσιοι κρατούμενοι στις Φυλακές Γρεβενών ξεκινούν απεργία πείνας για να καταγγείλουν τις συνθήκες κράτησης και την απόρριψη αιτημάτων τους για άδεια εξόδου, όπως προβλέπεται από το Σωφρονιστικό Κώδικα, με ανεπαρκή αιτιολογία. Με την ίδια αιτιολογία, σαράντα κρατούμενοι από τους διακόσιους σαράντα που κρατούνται συνολικά στη φυλακή Νιγρίτας των Σερρών διαμαρτύρονται για τις συνθήκες κράτησής τους. Συγκεκριμένα, οι κρατούμενοι καταγγέλλουν ελλιπές συσσίτιο, έλλειψης θέρμανσης του κτιρίου, αλλά και έλλειψη ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Σε διαφορετικό πνεύμα κινείται η απεργία πείνας που κατέρχονται δυο κρατούμενες για ποινικά αδικήματα των φυλακών του Ελαιώνα, στη Θήβα. Θεωρούν ότι είναι θύματα ρατσιστικής συμπεριφορά, αφού η Διεύθυνση των φυλακών δεν αναγνωρίζει την επιλογή τους στην σεξουαλικότητα και τους στερεί την ομοερωτική τους σχέση.

Εκτός, όμως, των κρατουμένων του ποινικού και αστικού Κώδικα, συχνές, είναι οι κινητοποιήσεις απεργών πείνας που διαμαρτύρονται, ως πολιτικοί κρατούμενοι για να καταγγείλουν πολιτική δίωξη. Περίπου τριακόσιοι πενήντα κρατούμενοι  Ταλιμπάν (Talimpan) στην φυλακή της Κανταχάρ (Kandahar), στο νότιο τμήμα του Αφγανιστάν, αποφασίζουν και πραγματοποιούν απεργία πείνας. Η ίδια κίνηση σημειώνεται σε εισάριθμους πολιτικούς κρατούμενους και στη φυλακή Σαρπόζα (Sarpoza). Τα κίνητρα τους αναζητούνται στην ένδειξη διαμαρτυρίας για τις κακές συνθήκες κράτησής τους, κακομεταχείριση, εξονυχιστικοί έλεγχοι, έλλειψη ιατρικής περίθαλψης και τροφής, άσκηση φυσικής βίας από τους φύλακες σε βάρος όλων των φυλακισμένων.

Στην προσπάθεια της παλαιστινιακής πολιτικής ηγεσίας για αναγνώριση μονομερώς από τον Ο.Η.Ε. ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους διευρύνεται το κύμα απεργίας πείνας των Παλαιστινίων κρατουμένων στις ισραηλινές φυλακές. Δυο χιλιάδες Παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι των Ισραηλινών φυλακών διεξάγουν απεργία πείνας με αίτημα την αναγνώριση και το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων τους, όπως αυτά ορίζονται από τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις και ειδικότερα τη τέταρτη σύμβαση της Γενεύης[38]. Η ίδια κίνηση, σε ένδειξη συμπαράστασης και αλληλεγγύης στους πολιτικούς κρατούμενους, πραγματοποιείται ταυτόχρονα από ομάδα προσφύγων στον καταυλισμό Duheisha.

Στο Ισραήλ, Παλαιστίνιοι κρατούμενοι ξεκινούν απεργία πείνας, ζητώντας τον τερματισμό της απομόνωσης του Ahmad Saadat, ηγέτη του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP), καθώς και όλων των άλλων Παλαιστινίων πολιτικών κρατουμένων που έχουν μεταφερθεί στην απομόνωση. Διεκδικούν τον τερματισμό της πολιτικής καταστολής και ταπείνωσης των μελών των οικογενειών τους που τους επισκέπτονται στις φυλακές, αλλά και τη συνεχή μεταφορά τους από τη μία φυλακή στην άλλη. Kρατούμενοι της Ισλαμικής Τζιχάντ (Jihad) στις ισραηλινές φυλακές, ξεκινούν απεργία πείνας σε ένδειξη αλληλεγγύης στον ηγέτη της Τζιχάντ (Jihad)  Khader Adnan, ο οποίος αρνείται να δεχτεί τροφή πάνω από σαράντα πέντε ημέρες σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μεταχείρισή του από τις ισραηλινές αρχές της φυλακής και την κράτησή του χωρίς δίκη. Σύμφωνα με εκπρόσωπο του κινήματος των κρατουμένων, περίπου τετρακόσιοι κρατούμενοι της Φατάχ (Fatah) στις φυλακές Ραμόν (Ramon), συμφώνησαν να συμμετάσχουν σε απεργία πείνας.

Επειδή το Στρατοδικείο του Ισραήλ απορρίπτει την έφεση που ασκεί Παλαιστίνιος κρατούμενος, εκείνος πραγματοποιεί απεργία πείνας πενήντα οκτώ ημέρες με επιδείνωση της υγεία τους. Αρνείται τροφή και ιατρική περίθαλψη, διαμαρτυρόμενος για το γεγονός ότι κρατείται στο Ισραήλ χωρίς να έχει δικαστεί. Επίσης σε κίνδυνο τίθεται η ζωή ενός Παλαιστίνιου κρατούμενου, ο οποίος πραγματοποιεί απεργία πείνας για πενήντα πέντε μέρες. Αρνείται να δεχθεί ιατρική περίθαλψη. Διαμαρτύρεται για παράνομη κράτηση στο Ισραήλ χωρίς δικαστική απόφαση. Το ίδιο και ο Παλαιστίνιος Adnan Hunter, μέλος της ίδιας οργάνωσης, που αρνείται τροφή για να καταγγείλει παράνομη  σύλληψή του στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη.

Στην ίδια κατηγορία είναι δυνατή και η ένταξη δεκάδων Κούρδων[39], πολιτικών και κρατούμενων συνείδησης στη Συρία. Επιλέγουν την απεργία πείνας σε ένδειξη συμπαράστασης σε προασπιστές των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που έχουν ξεκινήσει παρόμοια απεργία στις φυλακές της Άντρα (Adra)  κοντά στη Δαμασκό. Οι απεργοί στην Άντρα προχωρούν σε διάβημα για να διεκδικήσουν τον τερματισμό της «καταπίεσης» στη Συρία και την αναγνώριση της γλώσσας τους και των πολιτικών τους δικαιωμάτων. Επίσης στον ίδιο χώρο ογδόντα πολιτικοί κρατούμενοι οι οποίοι ισχυρίζονται ότι δεν έχουν προσαχθεί σε δίκη ούτε τους έχει απαγγελθεί κατηγορίες περί τέλεσης κάποιου αδικήματος αρνούνται να λάβουν τροφή σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Περισσότεροι από ογδόντα πολιτικοί κρατούμενοι πραγματοποιούν απεργία πείνας στο Κάιρο, για να εκφράσουν την αγανάκτησή τους απέναντι στην πολιτική εξουσία της χώρας. Οι περισσότεροι από αυτούς βρίσκονται στη φυλακή Τόρα (Tora). Ορισμένοι καταγγέλλεται ότι παραμένουν έγκλειστοι για σχεδόν είκοσι χρόνια χωρίς καταδικαστική απόφαση.