Η Αστρονομία σήμερα

Ενώ οι ερασιτέχνες αστρονόμοι στην Ελλάδα επιτελούν ένα σημαντικότατο έργο και με τα τηλεσκόπιά τους φέρνουν πιο κοντά τον έναστρο ουρανό στο ευρύ κοινό, οι επαγγελματικές προοπτικές των νέων αστρονόμων είναι ζοφερές. Ωστόσο, σε διεθνές επίπεδο, η Αστρονομία προχωρά… 

AstroVox: Ποια είναι η θέση της Αστρονομίας σε επαγγελματικό επίπεδο στην Ελλάδα του 2013; Υπάρχει μέλλον στη χώρα μας για νέα παιδιά που θέλουν να ακολουθήσουν αυτόν τον κλάδο;

Στράτος Θεοδοσίου: Δυστυχώς, τα πράγματα όπως έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι η θέση της Αστρονομίας σε επαγγελματικό επίπεδο στην Ελλάδα του 2013 (και των επόμενων 10 ετών νομίζω) είναι πολύ δύσκολη. Οι θέσεις αστρονόμων λίγες, και τώρα με τις περικοπές ακόμα λιγότερες, επιπλέον η επιστήμη της Αστρονομίας «θέλει δουλειά πολλή». Πιστεύω, λοιπόν, ότι πρέπει στο μέλλον να ασχοληθούν με την επιστήμη μας όσοι πραγματικά, φυσικοί ή μαθηματικοί, αγαπούν με πάθος την Αστρονομία. Είναι δύσκολο να συμβουλεύσεις νέους να ασχοληθούν με αυτή την επιστήμη, γιατί όπως δείχνουν τα πράγματα προσφέρει μετά βεβαιότητος ένα «αβέβαιο» μέλλον.

AstroVox: Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το σημαντικότερο επιστημονικό επίτευγμα των τελευταίων ετών στην αστρονομία και τι μπορούμε να περιμένουμε τα επόμενα χρόνια;

Στράτος Θεοδοσίου: Το σημαντικότερο επιστημονικό επίτευγμα των τελευταίων ετών στην Αστρονομία θεωρώ ότι είναι η έξοδός της στο Διάστημα. Αρχικά κάποιοι μικροί αστρονομικοί δορυφόροι και μετά το Hubble Space Telescope (HST).

Επόμενα σημαντικά βήματα:

1.Το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Νέας Γενιάς NGST (New Generation Space Telescope) ή James Webb Space Telescope (JWST), που θα είναι ο διάδοχος του HST. Θα φέρει κάτοπτρο με διάμετρο 6,5 m, ενώ η διακριτική του ικανότητα θα είναι τουλάχιστον δεκαπλάσια από το HST, επικεντρώνοντας κυρίως στο υπέρυθρο.

2.Το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο φασματικής ανάλυσης –υπερσύγχρονης τεχνολογίας– που κατασκευάζεται από την Κίνα. Στόχος του LAMOST (Large sky Area Multi Object Spectroscopic Telescope) ή Guoshoujing Telescope, που θα εγκατασταθεί στον Σταθμό Xinglong (Hebei) θα είναι η ταυτόχρονη καταγραφή του φάσματος 4.000 ουρανίων σωμάτων.

Ο αστρονόμοι πλέον σχεδιάζουν τα τηλεσκόπια του 21ου αιώνα με ραγδαίους ρυθμούς. Όσοι ενδιαφέρονται για τα μεγαλύτερα κατοπτρικά οπτικά τηλεσκόπια του κόσμου μπορούν να ανατρέξουν στο διαδίκτυο:

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_largest_optical_reflecting_telescopes

AstroVox: Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από την επαφή σας με την ελληνική κοινότητα ερασιτεχνών αστρονόμων;

Στράτος Θεοδοσίου: Πιστεύω ότι οι ερασιτέχνες αστρονόμοι στην Ελλάδα επιτελούν ένα σημαντικότατο έργο και με τα τηλεσκόπιά τους φέρνουν πιο κοντά τον έναστρο ουρανό στο ευρύ κοινό.

Σήμερα πια, μετά τις ηρωικές πρώτες προσπάθειες που τις είχα παρακολουθήσει βήμα βήμα, έχουν οργανωθεί καλά. Υπάρχουν Ενώσεις και Όμιλοι ερασιτεχνών αστρονόμων σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, ενώ γίνονται συνεχώς τα μεγάλα συνέδριά τους με καταπληκτική συμμετοχή. Θυμάμαι πριν χρόνια, το Συνέδριό τους στην Αλεξανδρούπολη, όπου ως προσκεκλημένος ομιλητής, μίλησα σε ένα ακροατήριο 600 ατόμων! Καταπληκτικό, όλοι εκεί να παρακολουθούν μετ’ εμβριθείας. Δεν έχει γίνει αυτό ποτέ σε επαγγελματικό Συνέδριο της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας (ΕΛ.ΑΣ.ΕΤ).

Οι ερασιτέχνες αστρονόμοι στην Ελλάδα, όπως έχω δει, είναι πλέον πολύ ενημερωμένοι, διαβάζουν και γνωρίζουν Αστροφυσική, παρατηρούν και δημοσιεύουν τις παρατηρήσεις και τις επιστημονικές εργασίες τους σε διεθνή περιοδικά, ενώ και οι ίδιοι είναι κατασκευαστές οργάνων. Αργήσαμε σαν χώρα να οργανωθούμε, αλλά είμαστε πια σε καλό επίπεδο. Τιμώ τους ερασιτέχνες αστρονόμους και με τιμούν, αφού τους συνάντησα για άλλη μια φορά στο Astrocamping στη Θάσο (10-15 Ιουλίου 2013).

AstroVox: Θεωρείτε πως πρέπει να επανέλθει το μάθημα της Αστρονομίας υποχρεωτικό στα σχολεία όπως στο παρελθόν ή μπορεί να αναπληρωθεί αυτό το κενό με άλλους τρόπους;

Στράτος Θεοδοσίου: Βεβαίως και θέλω να επανέλθει το μάθημα της Αστρονομίας στα σχολεία μας. Είναι ότι καλύτερο έχουμε να προσφέρουμε στους μαθητές μας. Όχι όμως ως υποχρεωτικό, αλλά ως προαιρετικό. Έτσι θα αντιμετωπίσουμε δύο εγγενή προβλήματα. Το πρώτο: οι καθηγητές που θα το αναλαμβάνουν (φυσικοί ή μαθηματικοί) να το θέλουν οι ίδιοι και πιστέψτε με, υπάρχουν «μανιακοί» του είδους. Το δεύτερο: να το θέλουν οι ίδιοι οι μαθητές και όχι να τους εξαναγκάζουμε. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα έρχονται εκείνοι που πραγματικά αγαπούν την Αστρονομία.

Όσο για τις «παραστάσεις» στο υπουργείο για το θέμα αυτό η Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία (ΕΛ.ΑΣ.ΕΤ.), «περί αλλού τυρβάζει», όχι πως δεν έκανε κάποιες «επιστολές», αλλά αυτά τα πράγματα, κατά την ταπεινή μου γνώμη, θέλουν συνεχή προσπάθεια και πίεση. Μεγαλεπήβολα είναι τα σχέδιά της και ουσία μηδέν. Μαζευόμαστε στα Συνέδρια μας, κάθε δύο χρόνια, κάνουμε τις δημόσιες σχέσεις μας, τα λέμε μεταξύ μας, όλα τα βλέπουμε καλά, ανταλλάσσουμε και τις φιλοφρονήσεις μας και είμαστε όλοι ευχαριστημένοι. Τελικά, διαχώρισα τη θέση μου, και παρότι είμαι ιδρυτικό μέλος της ΕΛ.ΑΣ.ΕΤ. αποχώρησα οικειοθελώς από τις τάξεις της.

Αυτή την περίοδο μαζεύω υλικό, δουλεύω και θα εκδώσω στο μέλλον ένα βιβλίο με τίτλο «Μοσχοφόρος, Κριοφόρος και Ι.Χ.Θ.Υ.Σ.-Οι αστρικές εποχές του Ταύρου, του Κριού και των Ιχθύων». Αυτό θα εμπεριέχει όλη την ιστορία και τη φιλοσοφία της Αστρονομίας από γενέσεως κόσμου μέχρι την αστρική εποχή των Ιχθύων και θα δείχνει πόσο πολύ οι αστερισμοί και η μελέτη τους –μέσω της Αστρονομίας– έχουν επηρεάσει, τα ήθη, τα έθιμά μας, την τέχνη, τη γλυπτική, τη ζωή… Έτσι πείθεις κάποιους για την αναγκαιότητα της Αστρονομίας και φυσικά της Αστροφυσικής που βρίσκεται πάντα στην αιχμή της έρευνας.

Δοξάζω τον Θεό, που εκεί στο Observatoire de Paris, ήδη από το 1990, αποφασίσαμε με τον Μάνο Δανέζη, με το όποιο τίμημα, να εμπλουτίσουμε με πολλά και καλά βιβλία Αστρονομίας, Αστροφυσικής και Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών την ελλιπή Ελληνική Βιβλιογραφία και να δώσουμε τη σωστή γνώση στο ευρύ κοινό με τις πάνω από 250 διαλέξεις μας σε όλες τις πόλεις της πατρίδας μας.

Στην ερώτησή σας αν το κενό αυτό μπορεί να καλυφθεί με άλλους τρόπους… Νομίζω, ότι οι ερασιτέχνες αστρονόμοι επιτελούν ήδη αυτό το έργο. Τιμώ τη δουλειά της ερασιτεχνικής Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος Βόλου, που με το καταπληκτικό περιοδικό της «Ουρανός» και με την Ολυμπιάδα της Αστρονομίας που διοργάνωσε, προσφέρει σε όλη την Ελλάδα τη «σωστή» Αστρονομία. Καταπληκτική η δουλειά όλων των συναδέλφων εκεί. Φυσικά και όλες οι άλλες Ενώσεις και Σύλλογοι δουλεύουν δημιουργικά και διαχέουν την Αστρονομία προς το ευρύ κοινό. Άξιοι!

AstroVox: Παρατηρείτε ποτέ τον ουρανό με τα δικά σας μάτια; Έχετε κάποιο αγαπημένο ουράνιο αντικείμενο και γιατί;

Στράτος Θεοδοσίου: Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την ουσιαστική επαφή του με τη φύση και τον έναστρο ουρανό για να σκεφτεί βαθύτερα, να διαλογιστεί και να αναλογιστεί:

-Ποιός είναι;

-Από πού προέρχεται;

-Πού πάει;

Παρατηρώντας και μελετώντας τον έναστρο ουρανό νιώθεις το «χάδι των αστέρων» και ταυτόχρονα την ευτέλεια της γήινης πραγματικότητας, που είναι πρόδηλη ενώπιον του υπέρτερου Σύμπαντος. Ανοίγοντας το μυαλό σου στο αδύνατο μπορείς να συνειδητοποιήσεις τη συμπαντική αλήθεια και να καταλάβεις ότι τα πάντα, ακόμα και τα αισθήματα, είναι ψευδαισθήσεις… Αυτό ακριβώς αναφέρει ο διάσημος Βρετανός αστροφυσικός Sir Fred Hoyle (1915-2001), λέγοντας χαρακτηριστικά: «Τα αισθήματα είναι ψευδαισθήσεις, δημιουργήματα της συνείδησής μας, του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον Κόσμο».

Το «χάδι των αστέρων» μπορεί κανείς να το «διαβάσει» με ποικίλους τρόπους. Ως μυθοπλασία, «ένα ταξίδι ονειρικό» που είναι πλασμένο από τις μύχιες σκέψεις μας. Σαν μια απρόβλεπτη αστρική αναζήτηση ή μια αναζήτηση του θείου, του μυστηρίου και του ακατάληπτου.

Όσον αφορά την ερώτηση αν έχω κάποιο αγαπημένο ουράνιο αντικείμενο και γιατί; Διαβάστε το στιχούργημα: «Της Γης κληρονομιά» από την ποιητική συλλογή μου «Όλα… σπονδή θεών»:

Λατρεύω τούτη τη γωνιά,

στη γειτονιά των άστρων,

που λάμπει ασταμάτητα,

όπως άλλη καμιά!

 

Φεγγοβολά περίεργα

στο τεθλασμένο φως της

και στέκει έτσι ακίνητη

της Γης κληρονομιά!

 

Το ποίημα αυτό αναφέρεται στον αγαπημένο μου αστερισμό, τον Ωρίωνα, έναν από τους λαμπρότερους και από τους πιο εκτεταμένους αστερισμούς της ουράνιας σφαίρας. Ο Ωρίων, γνωστός ως αστερισμός από την Ιλιάδα του Ομήρου, βρίσκεται μεταξύ των ζωδιακών αστερισμών του Ταύρου και των Διδύμων. Τον εντοπίζουμε πολύ εύκολα, αν κοιτάξουμε στο νότιο τμήμα του ουρανού τον χειμώνα, αλλά και το καλοκαίρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Εκτείνεται πάνω και κάτω από τον ισημερινό, βόρεια του αστερισμού του Λαγωού, ανατολικά του αστερισμού του Μονόκερω και δυτικά του αστερισμού του Ηριδανού. Μου αρέσει ο μύθος του και είναι ο αστερισμός που ξεχωρίζω. Εξάλλου αυτή η γειτονιά των αστέρων «φεγγοβολά περίεργα στο τεθλασμένο φως της» (αν δείτε το σχήμα του αστερισμού θα καταλάβετε τι εννοώ) και αποτελεί –έτσι όπως τη βλέπει και τη θαυμάζει ο γήινος παρατηρητής– μια «κληρονομιά της Γης».

AstroVox: Τι μήνυμα στέλνετε στους ερασιτέχνες αστρονόμους, επισκέπτες του AstroVox;

Στράτος Θεοδοσίου: Όταν η ΕΛ.ΑΣ.ΕΤ. δεν ξέρει ή δεν θέλει να δράσει για την αίγλη της Αστρονομίας… Τι θέλετε και ψάχνετε τώρα σε μια χώρα που καταρρέει…, σε μια εποχή που επιβιώνουν οι μετριότητες και καμαρώνουν πολλοί στα Πανεπιστήμια για τις δήθεν πολλές εργασίες τους, όταν απλώς αλλάζουν τις “perturbations” και εφαρμόζουν τα ίδια και τα ίδια “patrons” σε διαφορετικούς αστέρες. Έρευνα που φαίνεται μεγάλη, αλλά ουσία, ουσιαστική επιστημονική έρευνα, μηδέν. Έχουν όμως υψηλούς δείκτες-h (h-index) και πολλά citations! Δυστυχώς, γι’ αυτούς πρωτοπορία μηδέν… Έτσι, όταν αποχωρούν από την ενεργό δράση ή συνταξιοδοτούνται το όνομά τους δεν φαίνεται πλέον πουθενά. Είναι στα αζήτητα. Κοντολογίς, δεν έχουν προσφέρει τίποτα την επιστήμη μας.

Αγαπημένοι μου ερασιτέχνες αστρονόμοι, αληθινοί εραστές της νύχτας και μελετητές του ουρανού, υπάρχουν ορισμένοι καθηγητές Αστρονομίας που έχουν πραγματικά την «όρεξη» και τη διάθεση να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της Αστρονομίας. Μερικά ονόματα αλφαβητικά: Αυγολούπης Σταύρος, Βάρβογλης Χάρης, Γούδης Χρήστος, Δανέζης Μάνος, Μουσάς Ξενοφών, Νιάρχος Παναγιώτης και Σειραδάκης Γιάννης. Συσπειρωθείτε γύρω τους και μόνο καλά θα έρθουν στην Ελλάδα μέσω της επιστήμης των άστρων.

Παρατήρηση:

Πριν μερικούς μήνες το AstroVox ζήτησε από τον καθηγητή Στράτο Θεοδοσίου να του παραχωρήσει μια συνέντευξη. Με προθυμία ο κ. Θεοδοσίου απάντησε στις ερωτήσεις αναφερόμενος στην προσωπική του πορεία, το επιστημονικό και συγγραφικό του έργο, σε σημαντικά ζητήματα αστρονομίας, αστροφυσικής, κοσμολογίας και -θίγοντας όλα τα κακώς κείμενα- καταγράφει τις προσωπικές απόψεις του για θέματα που χρονίζουν και αναζητούν τη λύση τους τόσο στα Πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα όσο και γενικότερα στην Παιδεία.

Η ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ αναδημοσιεύει τμηματικά τη  συνέντευξη αυτή κατόπιν αδείας του κ. Θεοδοσίου, αλλά και του AstroVox. Ολόκληρη τη συνέντευξη μπορείτε να τη βρείτε εδώ: http://www.astrovox.gr/forum/viewtopic.php?t=19127