Λαϊκή ευσέβεια και θεραπεία σε ιαματικές πηγές (2ο Μέρος)

Ωστόσο, στη σκέψη των απλών πιστών τα αγιάσματα είναι ο κατεξοχήν τόπος θεραπείας. Λατρευτικές τελετουργίες και θεραπευτικές πρακτικές, εμπνευσμένες από τη λαϊκή ευσέβεια, συνεχίζουν να πραγματοποιούνται, έχοντας ως σημείο αναφοράς κάποιον ιερό χώρο με το αγίασμα του. Συνήθως στο περίβολο κάποιας εκκλησίας ή κάποιου μοναστηριού υπάρχει και κάποιο αγίασμα, που είναι αφιερωμένο στο Χριστό ή στην Παναγία ή στην Αγία Τριάδα ή στον άγιο που τιμάται εκεί και σε πολλές περιπτώσεις έχει βρεθεί με θαυματουργικό τρόπο, επιβεβαιώνοντας έτσι την αγιαστική του χάρη.

Οι επισκέψεις σε αυτά γίνονται οποιαδήποτε μέρα του χρόνου αλλά μεγαλύτερη προσέλευση παρατηρείται με αφορμή τις γιορτές των αγίων. Οι προσκυνητές, σαν να ακολουθούν ένα είδος τυπικού, προσκυνούν την εικόνα του αγίου και στη συνέχεια επισκέπτονται το αγίασμα, το οποίο πίνουν η αλείφουν με αυτό κάποιο πάσχον μέρος τους σώματος τους. Επίσης, το χρησιμοποιούν και προληπτικά, για προστασία από κάθε ασθένεια και κάθε κακό, ενώ μεταφέρουν τον αγιασμό και στα σπίτια τους ως ευλογία από το ιερό προσκύνημα που επισκέφθηκαν.[24]

Σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιότερων εποχών, η πίστη, η σωματική καθαριότητα και η νηστεία ήταν απαραίτητες προϋποθέσεις για την πόση του αγιασμού η τη νίψη του ασθενή με αυτό, και σε αρκετές περιπτώσεις οι ασθενείς, μόνοι τους η μαζί με τους συνοδούς τους, ακολουθούσαν ένα συγκεκριμένο τυπικό. Πήγαιναν το πρωί νηστικοί στο χώρο του αγιάσματος, παίρνοντας μαζί τους κεριά, θυμίαμα και λάδι για το καντήλι. Εκεί προσεύχονταν, ενώ φρόντιζαν για το άναμμα του καντηλιού, των κεριών και για το κάψιμο του θυμιάματος. Μετά από αυτά ο ασθενής έπινε αγιασμό, νιβόταν με αυτόν και έβαζε καθαρά ρούχα. Οι συνοδοί συνέχιζαν να προσεύχονται παρακαλώντας για τη θεραπεία του ανθρώπου τους και έταζαν στον άγιο του αγιάσματος κεριά, να κάνουν ελεημοσύνες η να θυσιάσουν κάποιο ζώο.[25]

Μέχρι και σήμερα υπάρχει η συνήθεια οι ασθενείς να αφήνουν η να αναρτούν σε δέντρα, θάμνους η βράχους, που συνήθως βρίσκονται κοντά σε αγιάσματα, κάποια λωρίδα η ακόμα και κλωστή από τα ρούχα τους,  τα αποκαλούμενα «τζάτζαλα»[26].  Παλαιότερα, άφηναν στα αγιάσματα ακόμα και τρίχες από τα μαλλιά τους η νύχια για να απαλλαγούν από τις ασθένειες. Αυτή η κίνηση συμβολίζει το δέσιμο η την εγκατάλειψη της ασθένειας, που είναι κάτι κακό, σε τοποθεσίες ακίνδυνες για όλους.[27] Φυσικά δεν έλειπαν και οι μαντείες για την επιλογή του κατάλληλου αγιάσματος που θα θεράπευε συγκεκριμένη ασθένεια. Έτσι με διάφορα σημάδια προσπαθούσαν να αναγνωρίσουν ποιο από όλα είναι το κατάλληλο για τη θεραπεία.[28]

Τα αγιάσματα θεωρούνται κατάλληλα για όλες τις ασθένειες. Το αγιασμένο νερό με τη χάρη της Παναγίας της Τήνου θεράπευσε πολλές ασθένειες προσκυνητών, όπως μαρτυρούν τα θεραπευτικά θαύματα.[29] Επίσης, το αγίασμα του βράχου στην Παναγία τη Βύθανο (Κρήτη), το οποίο αναβλύζει την ώρα της Θείας Λειτουργίας, οι προσκυνητές το χρησιμοποιούν ως φάρμακο για κάθε νόσο αλλά και για φυλαχτό[30], το αγίασμα της μονής Τιμίου Προδρόμου στο Σιδηρόκαστρο Σερρών επίσης θεραπεύει όλες τις παθήσεις, όπως θεωρούν οι πιστοί.[31]

Μερικά αγιάσματα όμως εξειδικεύονται και θεωρούνται αποτελεσματικά για συγκεκριμένες παθήσεις, όπως συνέβαινε και στην αρχαιότητα. Έτσι, το αγίασμα της Παναγίας της Αγιογαλούσας στη Χίο, το οποίο οι πιστοί συλλέγουν από ένα σπήλαιο με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, θεραπεύει ωτορινολαρυγγικά νοσήματα, περιπτώσεις κώφωσης και βραδυγλωσσίας[32], το αγίασμα του Οσίου Δαβίδ στην Εύβοια θεραπεύει εκζέματα και άλλες δερματικές παθήσεις.[33] Στην Κρήτη υπάρχει η Παναγία η Γαλατού, στην οποία, σύμφωνα με την παράδοση, προστρέχει κάθε γυναίκα που ύστερα από τη γέννα δεν της έρχεται γάλα. Με το αγίασμα που τρέχει στη σπηλιά της πλένει το στήθος της και της έρχεται το γάλα.[34] Υπάρχουν και άλλες πηγές, όπως για παράδειγμα στη περιοχή Μάτι Καρδίτσας, που είναι γνωστές για τις θεραπευτικές αλλά και τις αντιβασκάνιες ιδιότητες τους και οι οποίες συνδέονται με κάποιο άγιο.[35]

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι το νερό αδιάκοπα μέσα στους αιώνες, σχετίζεται άμεσα με τη λατρεία και τη θεραπεία. Εύκολα κανείς μπορεί να διακρίνει κάποιες εξωτερικές ομοιότητες στις τελετουργίες και θεραπευτικές πρακτικές, που πραγματοποιούνταν στις ιαματικές πηγές της αρχαιότητας και του χριστιανισμού. Ωστόσο, στην αρχαιότητα το νερό έχει δύναμη αυτό καθεαυτό, προσωποποιείται και ανάγεται σε θεότητα, όπως συνέβη στις περιπτώσεις των ποταμών. Αντίθετα στο χριστιανισμό το νερό δεν θεοποιείται αλλά είναι το μέσο μέσα από το οποίο διοχετεύεται η θεία χάρη, αγιάζεται και τελικά θεραπεύει τις διάφορες ασθένειες, αποκαλύπτοντας στα μάτια των ασθενών το μεγαλείο της Θείας δύναμης.

[24]Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου συγκεκριμένα αντικείμενα (όπως ο αγιασμός, το αγιασμένο λάδι, κάποιο φυλαχτό κ.α.) στέλνονται σε όσους τα έχουν άμεσα ανάγκη η και για μελλοντική προστασία, ενδεικτικά βλ. Θεόδωρου Κ. Τίγκα, Η εικόνα της Μεγαλόχαρης, η ιστορία και τα θαύματα της, χ.ε., Αθήνα 19713, σ. 202-203, 232-233.
[25] Για τη λαϊκή τελετουργία που ακολουθούνταν σε περιπτώσεις ασθενειών σε τοποθεσίες αγιασμάτων, βλ. Ελπινίκης Σταμούλη-Σαράντη, «Από τα αγιάσματα της Θράκης», Θρακικά, τ. 18, εκδ. Θρακικό Κέντρο, Αθήνα 1943, σ. 220-221. Βλ. και Νικολάου Μουτσόπουλου, Τα τζάτζαλα, εκδ. University studio press, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 184.
[26] Για τα «τζάτζαλα» βλ. τη μελέτη του Νικολάου Μουτσόπουλου, Τα τζάτζαλα, εκδ. University studio press, Θεσσαλονίκη 2000.
[27]Βλ. Νικολάου Πολίτη, «Αι ασθένιαι κατά τους μύθους του ελληνικού λαού», Λαογραφικά Σύμμεικτα, τ. Γ , χ.ε., χ.τ., 1931, σ. 72, 97-100. 
[28] Βλ. Ελπινίκης Σταμούλη-Σαράντη, «Από τα αγιάσματα της Θράκης», Θρακικά, τ. 18, εκδ. Θρακικό Κέντρο, Αθήνα 1943, σ. 219-220.
[29] Βλ. Μητροπολίτου Φθιώτιδος Νικολάου, Η Παναγία της Τήνου. Ιστορία και Τέχνη, χ.ε., Αθήνα 20073, σ. 44-45. Για τη χρήση του αγιάσματος σε θεραπευτικό θαύμα, βλ. και του ιδίου, ο.π., σ. 71-72, καθώς επίσης ενδεικτικά βλ. και Θεόδωρου Κ. Τίγκα, Η εικόνα της Μεγαλόχαρης, η ιστορία και τα θαύματα της, χ.ε., Αθήνα 19713, σ. 137, 140, 146, 151, 210.
[30] Βλ. Σοφία Α. Σούλη, Θεραπευτικά αγιάσματα στην Ελλάδα, εκδ. Μύρτος, Αθήνα 2005, σ. 145.
[31] Βλ. ό.π., σ. 95.
[32] Βλ. ό.π., σ. 122.
[33] Βλ. ό.π., σ. 47.
[34] Βλ. Νικολάου Α. Κεφαλληνιάδη, Η λατρεία της Παναγίας στα ελληνικά νησιά, τ. Β , εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1991, σ. 223.
[35]Βλ. Κωνσταντία Καραγιάννη, «Μάτι Καρδίτσας. Τοποθεσία ξεματιάσματος», στο Βάσκανος οφθαλμός. Σύμβολα μαγείας από ιδιωτικές αρχαιολογικές συλλογές, χ.ε., Αθήνα 2010, σ. 43-47.