Le mythe de Saint-Pétersbourg

Το βιβλίο του γνωστού Ιταλού σλαβολόγου Ettore Lo Gatto (1890-1983) είναι μία παρουσίαση της Αγίας Πετρουπόλεως με βάση τις διαστάσεις της (εθνικές, κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές) στην ρωσσική λογοτεχνία του 19^ου και του 20^ου αι.

• Εttore Lo Gatto
• «Le mythe de Saint-Pétersbourg»
• Histoire-Légende-Poésie, trad. Chr. Ginoux
• Éditions de l’ aube, Paris 2012, σελ. 429

Από την εποχή του μοναχού Φιλοθέου η Μόσχα είχε χαρακτηρισθεί ως «Τρίτη Ρώμη» (σσ. 14-15). Αυτός ο μύθος έδωσε την θέση του σ’ ένα δεύτερο μύθο, περί του λεγομένου «ανοιχτού παραθύρου προς την Ευρώπη» (σ. 72), ορατό σύμβολο του οποίου αποτέλεσε η ίδια η Πετρούπολη. Πρόκειται για τις μεταρρυθμίσεις του Μ. Πέτρου οι οποίες οδήγησαν στην δυτικοποίηση της ρωσσικής ζωής. Παράλληλα η Πετρούπολη χαρακτηρίστηκε επίσης ως η «Παλμύρα του Βορρά» λόγω της πολιτιστικής, οικονομικής και εμπορικής αναπτύξεώς της (σ. 111 και σ. 135).

Φυσικά ο συγγραφέας παρακολουθεί την παράλληλη πορεία της Μόσχας και της Πετρουπόλεως (κεφ. 7) ως «κέντρο ανταγωνισμού μεταξύ των σλαβόφιλων και των δυτικόφιλων» (σσ. 230-231), ο οποίος ως γνωστόν διήρκεσε όλον σχεδόν τον 19ο αι.

Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου (σσ. 171-387) είναι μία περιδιάβαση στους Ρώσσους λογοτέχνες του 19ου και του 20ου αι. (από τον Πούσκιν ως τον Μαντελστάμ) με αφορμή τις προσεγγίσεις τους στο θέμα «Πετρούπολη». Σε πολλά σημεία του βιβλίου ο Lo Gatto σχολιάζει την γνωστή –και κάπως παράδοξη- ρήση του Νικολάϊ Γκόγκολ (1809-1852) ότι «η Μόσχα είναι αναγκαία στην Ρωσσία· η Ρωσσία είναι αναγκαία στην Πετρούπολη» (λ.χ. σ. 199).

Η Πετρούπολη είναι μία σειρά από σύμβολα: του ρομαντισμού (σ. 217), της αναπτύξεως που έφερε η εκβιομηχάνιση της αγροτικής χώρας (σ. 282), της γραφειοκρατίας (σ. 292) αλλά και της καθημερινότητας των (φτωχών και ασήμαντων) ανθρώπων η οποία αναδεικνύεται μέσα από τα έργα του Γκόγκολ και του Ντοστογιέφσκι (1821-1881).

Αν και ο συγγραφέας συμπεραίνει ότι «το σύμβολο όπως και ο μύθος έχουν μέσα στην ιστορία μικρότερη αξία από τα γεγονότα που τους γεννούν» (σ. 400), είμαι της γνώμης ότι και ο μύθος εμπεριέχει μέρη της αλήθειας, ιδιαιτέρως μάλιστα όταν πρόκειται για την ιστορία της Ρωσσίας, η οποία σημαδεύτηκε πάντοτε από κρίσιμες αλλαγές (πβ. σ. 395).

Είναι βέβαιο ότι το βιβλίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο από λογοτεχνικής όσο και από ιστορικής πλευράς.