Το 1749 ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Σχολή από τον φιλόµουσο προηγούµενο Βατοπεδίου Μελέτιο και τους πατέρες της Μονής με την συμπαράσταση του Οικουµενικού Πατριαρχείου. Στην Αθωνιάδα δίδαξαν σπουδαίοι διδάσκαλοι του Γένους και ανέδειξαν πολλούς ήρωες, λόγιους, αγίους. Στην Σχολή διδασκόταν και συνεχίζονται τα µαθήµατα µέχρι σήµερα βυζαντινής μουσικής, καθ’ όσον η ψαλτική τέχνη ως ένδυµα της υμνογραφικού λόγου είναι στενά συνδεδεµένη µε την υπερχιλιετή αγιορείτικη ιστορία και παράδοση.
Τον 19ο αιώνα κορυφή στην αγιορείτικη ψαλτική αναδεικνύεται ο µαθητής του Χουρµουζίου Χαρτοφύλακος Ιωάσαφ ∆ιονυσιάτης. Έκανε καταγραφές, εξηγήσεις από την παλαιά στη νέα μέθοδο, συνέθεσε πολυελαίους, δοξολογίες, (χειµώνα, θέρους) δοξαστικά εσπερινού, λιτής, Όρθρου, κ.α. Συµµαθητές του ήταν οι Νικόλαος Βατοπεδηνός, και ο Νικόλαος ∆οχειαρίτης. Μελίρρυτα άσµατα μελοποίησε και ο Νεκτάριος Βλάχος, µαθητής των τριών διδασκάλων, πεφηµισµένος για την ηδυφωνία του και την µουσική του εµπειρία (πρωτοψάλτης της Ρουµάνικης Σκήτης του Ι. Προδρόµου στο Αγίον Όρος).
Ανδρέας μοναχός Θεοφιλόπουλος (1915-2004), πηγή:http://athosprosopography.blogspot.gr/
Μέχρι τις ηµέρες µας δρούσε ο εξαίρετος υµνογράφος Γεράσιµος Μικραγιαννανίτης (1905 – 1991) αυτοδίδακτος και σχεδόν αυτοδηµιούργητος, τιµηθείς από το Οικουµενικό Πατριαρχείο µε το οφφίκιον του «Υµνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας». Το υλικό του έργου του 47 ογκώδεις τόµοι (36.000 σελίδες) μέρος του οποίου παραμένει άγνωστο και ανέκδοτο. Πρόσφατα εκδόθηκε και βιβλίο: Ο Υµνογράφος Γεράσιµος Μοναχός Μικραγιαννανίτης και οι ακολουθίες του σε Αγίους της Θεσσαλονίκης από τον Αρχ. Γεώργιο Χρυσοστόμου, μια έκδοση του Οργανισµού Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Πολλοί Αγιορείτες στον 20ο αιώνα διακρίθηκαν ως μουσικοί και μελοποιοί, ως ιεροψάλτες και καθηγητές της βυζαντινής µουσικής. Αναμεσά τους ο Μελέτιος Μοναχός Συκιώτης (εκλεκτός καλλιγράφος, καθηγητή της βυζαντινής μουσικής και αγιογραφίας), οι ∆ανιηλαίοι, οι Θωµάδες, ο Ανδρέας Μοναχός, κατά κόσµον Χαρ. Θεοφιλόπουλος, καθηγητή της βυζαντινής μουσικής, συγγραφέας και µελοποιός, γραµµατέας της Ιεράς Κοινότητος, καθώς και πολλοί άλλοι αφανείς, οι οποίοι είναι άξιοι πολλών επαίνων και βραβείων, «διότι με την επιµελή φιλοπονία τους ετίµησαν και συνεχίζουν να τιµούν το Άγιον Όρος, εµφανίζοντες το «Περιβόλι της Παναγίας» ως πηγήν εµπνεύσεως Καλλιτεχνίας (Καισάριος ∆απόντες).»
Ανάµεσα στις σύγχρονες µορφές αγιορειτών ψαλτών γνωστοί είναι οι ιεροµόναχοι Παντελεήµων Αγιαννανίτης (Κάρτσωνας) και Γαβριήλ Καρυώτης (Μακαβός), ο ιεροδιάκονος ∆ιονύσιος Καρυώτης (Φιρφιρής), και ο µοναχός Ιγνάτιος Βατοπεδινός. Την λαμπρή αυτή παράδοση συνεχίσουν και σήμερα οι μοναχοί Δανιήλ και Γρηγόριος εκ των Δανιηλαίων, ο π. Θωμάς από τη συνοδεία των Θωμάδων, ο π. Αντύπας ο Δοχειαρίτης, ο π. Σπυρίδων ο Αγιαννανίτης, ο μον. Ιάκωβος, Πρωτοψάλτης του ναού του Πρωτάτου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια στα μεγάλα κοινόβια οι πατέρες με ζήλο μαθαίνουν τα ψαλτικά γράμματα και καλλιεργούν την χορωδιακή πρακτική.
Πέρα από τις όποιες γενικές θεωρήσεις το Άγιον Όρος διατήρησε ανά τους αιώνες το δικό του φιλοκαλικό, λιτό και καλογερικό ύφος. Κοινό γνώρισμα κάθε εποχής, όχι μόνο στα περί ψαλτικής θέματα, ήταν η ανάκαμψη και η στασιμότητα. Μετά από κάποια ακµή το Άγιον Όρος σωπαίνει, ησυχάζει και έπειτα άλλη μεγάλη ακµή έρχεται να προστεθεί στην υπερχιλιόχρονη ιστορία του.
Βασίλειος Χάδος
