Η μουσική στο Web Radio της Πεμπτουσίας

Η Μουσική είναι μία από τις επτά τέχνες και πήρε το όνομα της από τις Μούσες της μυθολογίας μας. Σαν τέχνη ήταν υπό την προστασία του Θεού Απόλλωνα και αποτελούσε ενιαία ενότητα με τον χορό και την ποίηση. Έτσι αξιοποιήθηκε και αναπτύχθηκε στο αρχαίο θέατρο, όπου κατά τον Μπρύχερ, και όχι μόνο, βρίσκεται και η αρχή της δραματικής τέχνης.

Σήμερα η κρατούσα άποψη είναι ότι η μουσική είναι η τέχνη εκείνη που εκφράζει ηχητικά τα συναισθήματα, την ψυχική διάθεση, καθώς και το κοινωνικό, το πολιτισμικό, το πολιτικό γίγνεσθαι κάθε εποχής. Η μουσική, ίσως η κυριότερη τέχνη του ανθρωπίνου πνεύματος, είναι αυτή που αγγίζει, μορφοποιεί και επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία, την κοινωνικότητα, το ήθος του ανθρώπου, καθώς αναπτύσσεται ανά τους αιώνες παράλληλα, αλλά και ταυτόχρονα με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Έτσι έχουμε το φαινόμενο ο άνθρωπος με τον λόγο να εκφέρει και να αποδίδει κατανοητά τις σκέψεις, τις γνώσεις και τις απόψεις του ενώ με τη μουσική και το μέτρο να εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμο και τα κάθε λογής συναισθήματα του. Χαρά, θλίψη, αγάπη, έρωτα, πίστη στα θεία, πάθος, οργή και πολλά άλλα.

Η μουσική στην αρχαιότητα

Ελλάδα

Στην αρχαία Ελλάδα η μουσική, που ήταν μονοφωνική και αποτελούσε ένα από τα κυριότερα μέρη της παιδείας, το μέλος ταυτιζόταν απόλυτα με την ποίηση με τρόπο που η μελωδία και ποίηση να αποτελούν ένα ομογενοποιημένο και αδιαίρετο σύνολο, όπου ο ρυθμικός στίχος προσδιόριζε το ρυθμό της μελωδίας και ενσωματώνονταν  σε αυτόν σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην υπάρχει μουσική χωρίς ποίηση και ποίηση χωρίς μουσική. Μια τέτοια μορφή αρχικής έντεχνης μορφής ποίησης-μουσικής συναντάμε στα Ομηρικά έπη. Εκτός από τα έπη που υμνούσαν συνήθως πολεμικά κατορθώματα και δόξες  ηρώων, υπήρχαν διάδορα και διάφορα λαϊκά τραγούδια, όπως ο λίνος, ο θρήνος, ο κώμος, τα παροίνια, καθώς και νανουρίσματα, τραγούδια για τη δουλειά κλπ. Αργότερα έχουμε και άλλα είδη όπως ωδές, παιάνες, ελεγεία, ερωτικά και άλλα που αντίθετα με τα έπη εκφράζουν τον εσωτερικό συναισθηματικό κόσμο του ποιητή.

Τα μουσικά όργανα στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ο αυλός, με διαφορετικές μορφές, η λύρα, η άρπα, η φόρμιξ,  η κιθάρα, αργότερα η ύδραυλις κλπ. Η αρχαιοελληνική μουσική είχε δικό της μουσικό ακουστικό σύστημα σημειογραφίας χωρισμένο σε τρία γένη (στο διατονικό, στο χρωματικό, που είναι και το σπουδαιότερο και στο ανατολικής προέλευσης εναρμόνιο), και η θεωρία του περιελάμβανε τους τρόπους ή αρμονίες, οι οποίοι αποτέλεσαν βάση τόσο για την Βυζαντινή, αλλά και την θρησκευτική και την κλασσική μουσική, και τα μετέπειτα μουσικά ρεύματα όπως η Τζαζ. Οι αρμονίες αυτές ήταν οι πιο κάτω: 1. Μιξολυδική 2. Λυδική 3. Φρυγική 4. Δωρική 5. Υπολυδική 6. Ιωνική ή Ιάς ή Υποφρυγική 7. Αιολική  ή Υποδωρική. Από αυτές Ελληνικές  ήταν οι εξής  τρεις: Η Ιωνική ή Ιάς και κατά τον Πλάτωνα Χαλαρά Ιαστί, η Αιολική και η Δωρική. (Το ίδιο υποστηρίζει και φιλόσοφος και αστρονόμος  Ηρακλείδης από την Ηράκλεια του Πόντου που έζησε από το 388 έως το 310 π.χ. )

Ινδία

Η Ινδία είναι η χώρα με την αρχαιότερη και πλουσιότερη μουσική παράδοση στον κόσμο , ενώ είναι η μουσική με το μεγαλύτερο αριθμό ρυθμών αλλά και τρόπων (μουσικών κλιμάκων). Ειδικά για τη ρυθμική αγωγή μπορούμε να πούμε ότι στηρίζεται στον αυτοσχεδιασμό και είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, ευφάνταστη και πολυσύνθετη και μάλλον αδύνατο να αποδοθεί με ακρίβεια από τη δυτική σημειογραφία. Στην Ινδία έχουν βρεθεί γλυπτικές και ζωγραφικές παραστάσεις που αποδεικνύουν ότι η Ινδική μουσική έχει στενό δεσμό με την θρησκεία και τις κοσμογονικές αντιλήψεις και θεωρίες του γεωγραφικού χώρου.

Όπως στην Αρχαία Ελλάδα έτσι και στην Ινδία η μουσική, ο λόγος και ο χορός είναι ενωμένα και αδιαίρετα και αποτελούσε προνόμιο της άρχουσας τάξης και του Ιερατείου  χωρίς να αποκλείεται και η παράλληλη ύπαρξη μιας αποκλειστικά λαϊκής μουσικής. Ανασκαφές σε διάφορα μέρη της Ινδίας έχουν αποκαλύψει όργανα όπως το φλάουτο και διάφοροι τύποι αυλών, όπως άσκαυλοι, καθώς και έγχορδα, όπως η βίνα (κάτι σαν πρόγονος της κιθάρας) διάφοροι τύποι λαγούτου, η άρπα και κρουστά όπως τύμπανα, ντέφια, κύμβαλα και άλλα. Το μουσικό σύστημα της Ινδικής μουσικής, που ήταν μονοφωνική , όπως και της Αρχαίας Ελλάδας, στηριζόταν σε κλίμακες σχεδόν όμοιες με τις σημερινές διατονικές, με τη διαφορά ότι χρησιμοποιούσε πολύ μικρότερα διαστήματα από δικά μας ημιτόνια. Αυτό συναντάται περισσότερο στα μουσικά ποικίλματα.

Κίνα

Η Κινέζικη παραδοσιακή μουσική τέχνη, που ταυτίζεται με την αυλική μουσική της Κίνας, έχει ιστορία μεγαλύτερη των 4500 χρόνων και αποτελούσε μέρος του κινεζικού φιλοσοφικού συστήματος και εργαλείο για την καλή κρατική διοίκηση. Η Κινεζική μουσική έχει πολλά και πλήρη συστήματα μουσικής σημειογραφίας, (διαφορετικά για την ενόργανη και διαφορετικά για την φωνητική) δεκάδες μουσικά όργανα, είδη και στυλ. Στην Κίνα με βάση την ακουστική καθορίστηκε το τονικό σύστημα που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα καθώς και οι πεντατονικές ανημίτονες και χωρίς προσαγωγέα κλίμακες. Στις κλίμακες αυτές στηρίζεται το πεντατονικό ιδίωμα της Ηπείρου, πολλά λαϊκά τραγούδια της Σκωτίας και της Ιρλανδίας, καθώς και σίγουρα ένα μέρος του Γρηγοριανού μέλους.

Βυζαντινή μουσική

Βυζαντινή μουσική είναι η εξέλιξη και καλλιέργεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής στη  Βυζαντινής Αυτοκρατορία και αρχίζει να εμφανίζεται στα μέσα του 4ου αιώνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία και παγκοίνως παραδεκτό ότι οι βυζαντινές μελωδίες, οι ύμνοι, αλλά και το συνολικό σύστημα της βυζαντινής μουσικής, έχει άρρηκτη σχέση  με το αρχαίο ελληνικό μουσικό σύστημα (θεωρητική βάση κλιμάκων, ρυθμική αγωγή και σχηματισμοί). Να σημειωθεί ότι το σύνολο της μουσικής, που διασώθηκε αφορά στο σύνολο της την  μουσική της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας. Το βυζαντινό μέλος είναι μονοφωνικό, όπως της Αρχαίας Ελλάδας, ελεύθερου χρόνου και μέτρου και αποδίδει μελωδικά  τα εξαίσια  ποιητικά κείμενα της εκκλησίας μας στην Ελληνική γλώσσα. Εξέλιξη της Βυζαντινής μουσικής είναι το Δημοτικό τραγούδι, που αν και σε αντίθεση με τη Βυζαντινή μουσική έχει σταθερό μέτρο.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα στην Ελλάδα η έννοια της διδασκαλίας της μουσικής ήταν συνώνυμη με την Βυζαντινή μουσική. Μεγάλες μορφές της Βυζαντινής μουσικής ανά τους αιώνες ήταν ο Ρωμανός ο Μελωδός τον 6^ο αιώνα, που έγραψε εκπληκτικούς ύμνους και τροπάρια (σε αυτόν αποδίδεται το υπέροχο «Η Παρθένος σήμερον»), ο Ιωάννης Δαμασκηνός ο Ιωάννης Δαμασκηνός (τέλη του 7^ου – μέχρι τα μέσα του 8^ου αιώνα) με κυριότερο έργο την Οκτώηχο, καθώς και σπουδαία θεωρητικά έργα που σχετικά με τον σχηματισμό των ήχων και την σχέση τους με τους αρχαίους Ελληνικούς τρόπους. Επίσης αναφέρουμε τους σπουδαίους υμνογράφους Κοσμά τον μελωδό, τον Θεοφάνη τον Γραπτό, οι αδελφοί Θεόδωρος και Ιωσήφ Στουδίτης τον 9^ο αιώνα, ο Πατριάρχης Φώτιος, ο Λέων ο Σοφός, ο Ιωάννης Κουκουζέλης, ο Πέτρος Πελοποννήσιος και τέλος αναφέρω τους Γρηγόριο Πρωτοψάλτη, Τον Χουρμούζιο τον Χαρτοφύλακα και Χρύσανθο Προύσης που έδωσαν και την τελική μορφή της στη Βυζαντινή σημειογραφία. κλπ.

Μεσαίωνας

Στη διάρκεια του Μεσαίωνα και ειδικά στη Δύση διασώζεται μόνο το Γρηγοριανό μέλος, που είναι ουσιαστικά είναι οι λειτουργικοί ύμνοι της Καθολικής Εκκλησίας και κάποιες λαϊκές μελωδίες. Ονομάζεται Γρηγοριανό από το όνομα του πάπα Γρηγορίου του Μέγα ο οποίος αν΄λαβε την μεταρρύθμιση του Χριστιανικού τραγουδιού από το 590 έως το 604 μχ. Να σημειωθεί ότι τον 11^ο αιώνα κάποιος μοναχός αντιγραφέας χρησιμοποίησε μια παράλληλη γραμμή καθορίζοντας έναν ορισμένο φθόγγο. Στη συνέχεια προστέθηκε δεύτερη γραμμή και έπειτα μια Τρίτη από τον διάσημο θεωρητικό  Γκουίντο ντ’ Αρέτσο. Τον επόμενο αιώνα χρησιμοποιήθηκαν τα κλειδιά και έτσι σιγά σιγά οδηγηθήκαμε στο σημερινό σύστημα μουσικής σημειογραφίας.

Αναγέννηση

Στην περίοδο αυτή και μέχρι το 1600 το σύνολο σχεδόν της διασωθείσας μουσικής είναι λαϊκά τραγούδια. Από τα μέσα του 15^ου αιώνα αρχίζει να αναπτύσσεται θεωρητικά το αρμονικό φαινόμενο και να εξελίσσεται η πολυφωνία από πολλούς συνθέτες όπως ο Παλεστρίνα, Ο Ντι Λάσσο και άλλοι.

Η κλασική μουσική

Η κλασσική μουσική εξελίχθηκε στη Δυτική Ευρώπη. Σε σε μια πορεία αιώνων μετετράπη, από μονοφωνική αρχικά σε άρτια πολυφωνική στη συνέχεια, εκμεταλλευόμενη πλήρως το αρμονικό φαινόμενο και τη θεωρητική του ανάλυση και κατανόηση. Αρχικά η εξάρτηση από τα κατά βάση θρησκευτικά κείμενα ήταν δεδομένη και η ενόργανη μουσική επέδρασε καθοριστικά στην πλήρη απεξάρτηση της. Επίσης εξαιρετικά σημαντική ήταν για την κλασσική μουσική η τελειοποίηση του συστήματος σημειογραφίας καθώς και η επινόηση και τελειοποίηση μιας σειράς από συστήματα μουσικής επεξεργασίας και σύνθεσης όπως η αρμονία, η Αντίστιξη, η Φούγκα κλπ. Με τον όρο κλασική μουσική αναφέρεται ευρύτερα η Δυτικοευρωπαϊκήμουσική καθώς και τα προερχόμενα από αυτήν μουσικά ρεύματα και ιδιώματα και απλώνεται σε μία αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο και συγκεκριμένα από τον μεσαίωνα μέχρι και την σύγχρονη εποχή.

Το σημείωμα αυτό για τη μουσική γίνεται με αφορμή την ενασχόληση μου με το Διαδικτυακό ραδιόφωνο της Πεμπτουσίας, αλλά και εξαιτίας του γεγονός, ότι το ραδιόφωνο αυτό, χωρίς να αφίσταται σε καμιά περίπτωση του εκκλησιαστικού του χαρακτήρα και ύφους ορίστηκε να λειτουργεί με ανοικτό προσανατολισμό και χωρίς καμιά προκατάληψη απέναντι σε όλα τα παραδοσιακά αλλά και τα σύγχρονα μουσικά ρεύματα εντάσσοντάς τα στο πρόγραμμά του.

Μέσα λοιπόν από το ιντερνετικό  ραδιόφωνο της  Πεμπτουσίας ο ακροατής θα έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στο χώρο της μουσικής χωρίς προκαταλήψεις στα είδη της. Και αυτό γιατί κάθε είδος μουσικής εκφράζει τον άνθρωπο, το περιβάλλον, την κοινωνία, που μπορεί κατά περίπτωση να διαφέρουν από τα κατεστημένα και τα κρατούντα, αλλά που δεν μπορούμε να τα αμφισβητήσουμε, να τα αναιρέσουμε ή να τα καταργήσουμε. Εξάλλου δεν υπάρχουν «αμαρτωλά» είδη μουσικής, αλλά «αμαρτωλοί» άνθρωποι και «αμαρτωλές διαθέσεις και αντιλήψεις ανθρώπων», που οδηγούν στη μη σωστή χρήση τους με αποτέλεσμα την δυσαρμονία στην ψυχική κατάσταση του καθενός μας. Για παράδειγμα η κλασική μουσική έχει χρησιμοποιηθεί σε σατανιστικές τελετές. Δεν μπορούμε όμως για αυτόν το λόγο να απορρίψουμε την κλασική μουσική…

Έτσι στο webradio θα ακουστούν όχι μόνο είδη μουσικής του τόπου μας, όπως η βυζαντινή, η παραδοσιακή, η έντεχνη ελληνική, αλλά και μουσικές διαφόρων τάσεων, σχολών, τόπων και παραδόσεων, όπως η κλασική, η Ethnik και τα νεώτερα μουσικά ρεύματα από την Jazz ως το Swing, την Blues, την Soul και την Rock, το New wave, την Punk, την Electro, την Rap, το Hip–hop,την Rnb, την Reggae την  Progressive, την Dubstep, το Nέο κύμα και την Eλληνική ανεξάρτητη σκηνή. Μία εκπομπή που την χαρακτηρίσαμε «ακατάλληλη για ενηλίκους» όχι γιατί μπορούν να την ακούν οι νέοι αλλά και αυτοί που έχουν ανοικτό και νεανικό πνεύμα. Εξάλλου οι στίχοι των τραγουδιών αυτών, που πολλές φορές θα παρουσιάσουμε, θα φανερώνουν την πραγματική ωριμότητα, τη γνησιότητα έκφρασης και αναζήτησης διαχρονικών αξιών.

Αυτό το γεγονός κατά τη γνώμη μου είναι εξ ίσου σημαντικό με την ίδια τη λειτουργία του διαδικτυακού ραδιοφώνου της Πεμπτουσίας, αφού δείχνει πως η Ορθοδοξία όχι μόνο παράγει πολιτισμό αλλά μπορεί να έρθει σε επαφή συναφειακά, χωρίς βέβαια να «συσχηματισθεί με τον αιώνα τούτο», με τη σύγχρονη πραγματικότητα, με την ιστορία του κόσμου διατηρώντας ταυτόχρονα τον εσχατολογικό της χαρακτήρα. Είναι στιγμή που πρέπει να καταλάβουν όλοι οι ιθύνοντες ότι η Ορθοδοξία έχει θέση και άποψη και μπορεί να βρίσκεται στην πρωτοπορία της τεχνολογίας, αλλά και στην πρώτη γραμμή του πολιτιστικού γίγνεσθαι!