Διά βίου εκπαίδευση: κίνητρα και εμπόδια στη συμμετοχή ενηλίκων

Σε μια εποχή έντονων πολιτικών και οικονομικών ανακατατάξεων, με εμφανή τα σημάδια της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στο εργατικό δυναμικό της χώρας μας, είναι φανερή η ανάγκη εκπαίδευσης, του ενήλικου πληθυσμού ώστε να αποκτά συνεχώς νέες δεξιότητες.

Ας μην κουράσουμε λοιπόν τους αναγνώστες παραθέτοντας επιχειρήματα για την χρησιμότητα του εγχειρήματος, αλλά ας προχωρήσουμε ένα βήμα παραπάνω, για να εξετάσουμε πώς επιχειρείται στην πράξη η δια βίου εκπαίδευση στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, καθώς και ποιος είναι ο σχεδιασμός για το εγγύς μέλλον.

Οι προτάσεις και τα συμπεράσματά μας βασίζονται στις θεματικές ενότητες της έρευνας για τα «Κίνητρα και εμπόδια για τη συμμετοχή των ενηλίκων στη δια βίου εκπαίδευση»

Ο σχεδιασμός της έρευνας ξεκίνησε το 2008 και η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 2012. Βασικός της σκοπός, ήταν η διερεύνηση του βαθμού συμμετοχής των ενηλίκων – και ειδικότερα των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα, των ανέργων και των αυτοαπασχολούμενων – σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες μη τυπικής εκπαίδευσης, καθώς επίσης και η διερεύνηση των κινήτρων και των εμποδίων που προωθούν ή δυσχεραίνουν τη συμμετοχή τους.

Η διεξαγωγή της έρευνας και η έκδοση των αποτελεσμάτων της έγινε από το ΙΝΕ ΓΣΕΕ και το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ στο πλαίσιο των ακόλουθων προγραμμάτων: «Προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης για το ανθρώπινο δυναμικό του ιδιωτικού τομέα» και «Προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης για το ανθρώπινο δυναμικό της μικρής επιχείρησης». Τα προγράμματα αυτά εντάσσονται στους «Άξονες Προτεραιότητες 7, 8 και 9» και υλοποιούνται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΚΤ) και εθνικών πόρων. Επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας είναι ο Θανάσης Καραλής, Αναπληρωτής Καθηγητής Δια Βίου Μάθησης και Εκπαίδευσης Ενηλίκων του Πανεπιστημίου Πατρών. Το σχεδιασμό της δειγματοληψίας, τη συλλογή και την ανάλυση των ποσοτικών δεδομένων ανέλαβε η εταιρεία κοινής γνώμης MARK AE.

Τα αποτελέσματα που σχολιάζουμε έχουν δημοσιευτεί στην τετραμηνιαία έκδοση της Επιστημονικής Ένωσης Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Τεύχος 30 (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2013)

1. Συμμετοχή και αντιλήψεις των ενηλίκων σχετικά με τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων:

Το ποσοστό συμμετοχής των ενηλίκων στη δια βίου εκπαίδευση εξακολουθεί να κινείται χαμηλά στη χώρα μας σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ωστόσο σε ποσοστό 68,1%, οι συμμετέχοντες δηλώνουν ότι επιθυμούν να συμμετάσχουν σε προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους. Όσοι δηλώνουν επαρκές οικογενειακό εισόδημα παρακολούθησαν κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σχετικό με το επάγγελμά τους σε ποσοστό διπλάσιο σχεδόν, από αυτούς που δηλώνουν ανεπαρκές οικογενειακό εισόδημα (20,1% έναντι 10,9%).

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν πως όσοι έχουν οικονομικούς πόρους επενδύουν με μεγαλύτερη συχνότητα στην επανεκπαίδευσή τους.

Επιπλέον ένα σημαντικό στοιχείο που επισημαίνεται από την έρευνα, είναι ότι όσο υψηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο των συμμετεχόντων στην έρευνα, τόσο περισσότερο δείχνουν πίστη στις αρχές της δια βίου μάθησης.

Τα σημαντικότερα κίνητρα για τη συμμετοχή σε προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων είναι τα εξής:

1. «για να είμαι περισσότερο αποδοτικός/ή στην εργασία μου» (41,7%)
2. «για να αυξήσω τις οικονομικές μου απολαβές» (39,5%)
3. «γιατί μου αρέσει να μαθαίνω καινούργια πράγματα» (31,3%)

2. Εμπόδια συμμετοχής σε προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων και τρόποι αντιμετώπισής τους

• κόστος συμμετοχής (54,5%)
• έλλειψη χρόνου λόγω εργασιακών υποχρεώσεων (23,8%)
• λόγω φροντίδας των παιδιών τους (17,8%)
• έλλειψη πληροφόρησης και ενημέρωσης για τα εκπαιδευτικά προγράμματα (16,6%)
• δυσκολία μετακίνησης στον τόπο διεξαγωγής των προγραμμάτων (16,6%)

Οι απόφοιτοι κατώτερης και μέσης εκπαίδευσης αναφέρουν ως εμπόδιο και τη μη χορήγηση βεβαίωσης παρακολούθησης, καθώς και το γεγονός ότι το περιεχόμενο των προγραμμάτων δεν εναρμονίζεται με τα τυπικά και ουσιαστικά τους προσόντα.

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα θεωρούν ότι οι ακόλουθοι παράγοντες θα τους διευκόλυναν για την παρακολούθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων: βελτίωση του μισθού τους (39,3%), περισσότερη πληροφόρηση για τα προγράμματα που υλοποιούνται (27,3%), υλοποίηση προγραμμάτων εξ αποστάσεων εκπαίδευσης (26,9%), αναγνώριση προσόντων που αποκτώνται με τη συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα (23,4%), διευκολύνσεις από την εργασία (23,3%), καλύτερη ποιότητα υλοποίησης των προγραμμάτων (17,2%), υπηρεσίες απασχόλησης παιδιών κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων (9,9%).

Θεωρώ πως ιδιαίτερη βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο ότι τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης δεν αναγνωρίζονται με κάποια μοριοδότηση ως μη τυπική εκπαίδευση. Αυτό έχει σαν συνέπεια τα χορηγούμενα πιστοποιητικά να έχουν χαμηλή έως ανύπαρκτη αξία στα μάτια των συμμετεχόντων, -ιδιαίτερα του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου- που δεν βλέπουν την αξία ή έστω την αναγκαιότητα για επανεκπαίδευση.

3. Προτάσεις

Η δια βίου εκπαίδευση θα πρέπει να καταστεί προτεραιότητα του πολιτικού σχεδιασμού, προκειμένου να αποτελέσει απάντηση στην ανεργία που μαστίζει τη χώρα μας. Επιπλέον θα πρέπει να συνδεθεί άμεσα και με την απασχόληση μέσω στοχευμένων δράσεων που θα εξασφαλίζουν την πρόσληψη εκπαιδευομένων, εφόσον ολοκληρώσουν με επιτυχία την εκπαίδευσή τους.

Τα Προγράμματα Δια Βίου Εκπαίδευσης Ενηλίκων, χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εμείς οφείλουμε να τα εκμεταλλευτούμε προς όφελος των χιλιάδων ανέργων. Επιπλέον δεν θα πρέπει να τα δυναμιτίζουμε, θέτοντας κριτήρια αποκλεισμού σε επιχειρήσεις που επιθυμούν να προσλάβουν προσωπικό, με τη δικαιολογία της μη συμμετοχής σε προηγούμενο πρόγραμμα, προκειμένου να μη μπορούν να προσλάβουν με το τρέχον!

Όσον αφορά στην ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση για τους ήδη εργαζόμενους, πρέπει να απαιτείται από την πολιτεία η πλήρης αξιοποίηση του πόρου 0,45 του ΟΑΕΔ που παρακρατείται από τις εργοδοτικές εισφορές για την εκπαίδευση των εργαζομένων. Αντί αυτού μειώθηκε το ποσοστό του 100% του 0,45 όπως ήταν όλα τα προηγούμενα χρόνια σε 80% το 2012 και 70% το 2013. Το 2014 τι έχουμε να περιμένουμε; Δεν ξέρουμε, θα το μάθουμε όταν βγει η καινούργια εγκύκλιος του ΟΑΕΔ, τον Μάρτιο ίσως… Μέχρι τότε δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση που να καλύπτεται από αυτόν τον πόρο, τον οποίο ωστόσο ο ΟΑΕΔ συνεχίζει να τον εισπράττει κανονικά. Μάλλον θεωρούν πως η κατάρτιση μπορεί να περιμένει!

Ωστόσο, η έρευνα έδειξε ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτώμενους θεωρούν ότι ο ρόλος της εκπαίδευσης ενηλίκων είναι σημαντικός και ότι η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελεί διέξοδο στην τρέχουσα περίοδο. Αρκετοί μάλιστα από αυτούς έχουν υψηλές προσδοκίες, αλλά και υψηλές απαιτήσεις από την εκπαίδευση ενηλίκων.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως αν η ενεργή συμμετοχή των ενηλίκων σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης συντελεί σημαντικά στην απασχόληση και στην καταπολέμηση της ανεργίας, τότε η πολιτεία θα πρέπει να συνδράμει με δύο άμεσα και ανέξοδα μέτρα: α) στην αναγνώριση της μη τυπικής εκπαίδευσης με ένα θεσμοθετημένο σύστημα μοριοδότησης. β) στην θέσπιση ετήσιας υποχρεωτικής επιμόρφωσης για όλους τους εργαζόμενους που θα αποτελεί την «προίκα» τους και θα τους ακολουθεί μέσα από το προσωπικό τους επαγγελματικό portfolio σε όλη την επαγγελματική τους πορεία.