Ευθανασία: ατομικό δικαίωμα ή πνευματικό αδιέξοδο;

Σε μία δημοσίευση στις 10-01-2014 έγκυρης εφημερίδας πληροφορούμαστε ότι σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκεκριμένα στο Βέλγιο, η Γερουσία αποφάνθηκε να επεκταθεί το δικαίωμα επιλογής της ευθανασίας και σε ανήλικους οι οποίοι πάσχουν από ανίατη ασθένεια στο τελευταίο στάδιο. Έως τώρα η ευθανασία ήταν νόμιμη στο Βέλγιο από το 2002 μόνο για τους ενήλικες. Οι ασθενείς που θα επέλεγαν την ευθανασία πρέπει να ήταν τουλάχιστον 18 ετών, και να έχουν διατυπώσει σαφώς, εκουσίως και επανειλημμένως το αίτημα να πεθάνουν. Μόνον αν ο ασθενής έπασχε από ανίατη ασθένεια, διατηρούσε σώας τας φρένας, θα μπορούσε να γίνει δεκτό το αίτημά του. Οι δύο άλλες ευρωπαϊκές χώρες που επέτρεψαν την ευθανασία είναι η Δανία και η Ολλανδία. Στην Ολλανδία επιτρέπεται να διενεργείται μέχρι την ηλικία των 12 ετών.

Στις 13-02-2014 το κοινοβούλιο του Βελγίου ψήφισε το νομοσχέδιο για δικαίωμα στην παιδική ευθανασία ανεξαρτήτως ηλικίας  με 86 ψήφους υπέρ, 44 κατά και 12 αποχές. Οι εισηγητές αυτού του μέτρου υποστηρίζουν ότι «αποτελεί ύστατη κίνηση ανθρωπισμού». Και ότι «το σκανδαλώδες δεν είναι ότι εκχωρούμε στα παιδιά το δικαίωμα να τελειώσουν τη ζωή τους όπως αυτά επιθυμούν, αλλά ότι υπάρχουν ανήλικοι που θα πεθάνουν τόσο νέοι!»

Στον αντίποδα, μία από εκείνους που τόλμησαν και καταψήφισαν αυτό το μέτρο η γερουσιαστής των Χριστιανοδημοκρατών Ελς βαν Χουφ αναρωτιέται:

«Στην αρχή, το προτεινόμενο νομοσχέδιο περιελάμβανε τα νοητικώς καθυστερημένα παιδιά, μετά οι υποστηρικτές της ευθανασίας έβαλαν μέσα ακόμη και τα παιδιά που πάσχουν από ανορεξία ή τα παιδιά που απλώς βαριούνται να ζουν. Πόσες ακόμη κατηγορίες ανηλίκων θα συμπεριλάβουν;», και δηλώνει τον φόβο της ότι η διαδικασία αυτή γίνεται ελαφρά τη καρδία. Έφερε μάλιστα ως παράδειγμα μία προβεβλημένη περίπτωση ευθανασίας, που συγκλόνισε το Βέλγιο στις αρχές του 2013: ζεύγος πανομοιότυπων διδύμων, που γεννήθηκαν κωφοί, ζήτησαν και έκαναν ευθανασία επειδή έμαθαν ότι θα έχαναν και το φως τους και δεν άντεχαν στη σκέψη ότι δεν θα μπορούσαν πλέον να επικοινωνήσουν μεταξύ τους.

Αυτή είναι η μία όψη της σύγχρονης πραγματικότητας, που σίγουρα προβληματίζει όλους μας και οδηγεί την σκέψη του μέσου ανθρώπου σε διάφορους συλλογισμούς.

Αξίζει ωστόσο να δει κανείς μία άλλη εκδοχή της ζωής, σύγχρονη και αυτή της οποίας ο ανθρωπισμός ξεκινά από διαφορετική βάση. Ένα πενηντάλεπτο ντοκυμαντέρ που προβάλλεται στο διαδίκτυο με τον τίτλο «Το Φρούριο» μας διηγείται ότι κάπου στα νότια σύνορα της Ρωσίας, μόλις 7 χιλιόμετρα από την Ρουμανία υπάρχει η Ι. Μ. της Αναλήψεως θεμελιωμένη από τον ηγούμενο π. Μιχαήλ και τέσσερις μοναχούς το 1994.

Στο μοναστήρι λειτουργεί και ορφανοτροφείο. Η εικόνα που παρουσιάζουν τα ορφανά παιδιά δεν είναι εκείνη της εγκατάλειψης και της μιζέριας. Βλέποντας κανείς τα πρόσωπα και την εμφάνισή τους θεωρεί ότι πρόκειται για παιδιά πλούσιων και πολυάσχολων γονέων που τα εμπιστεύτηκαν προσωρινά σε σίγουρα χέρια. Και δεν είναι όλες οι περιπτώσεις των παιδιών εύκολες και ευχάριστες.

Ο Λαυρέντιος ένα μωρό με διαγνωσμένη την ασθένεια του AIDS επειδή δεν επιτρέπεται να μείνει στο ορφανοτροφείο μαζί με τα άλλα παιδιά, ζει μέσα στη μονή, παίζει και κινείται ανάμεσα στους μοναχούς οι οποίοι τον αγκαλιάζουν άφοβα και τον έχουν συνεχώς μαζί τους, ακόμη και στην Θεία Λατρεία. Ένα άλλο μικρό κορίτσι με επιληπτικές κρίσεις έχει ανάγκη από στοργή. Το καλομαθαίνουν και της φέρονται πολύ προσεκτικά ώστε να είναι ήρεμη και χαρούμενη. Την θεωρούν ευλογία και όχι πρόβλημα. Ο ίδιος ο ηγούμενος Μιχαήλ αφιερώνει πολύ από τον χρόνο του μαζί της. Ο μικρός Στόπα (ρωσικό χαϊδευτικό του «Στέφανος») είναι γεννημένος χωρίς χέρια και με πολύ σοβαρό πρόβλημα στα πόδια. Πλήθος κόσμου συγκινημένο τον ακούει να εύχεται στον ηγούμενο Μιχαήλ τα χρόνια πολλά για τα γενέθλιά του. Και προς το τέλος της ταινίας με ωριμότητα μεγάλου ανθρώπου και σταθερή φωνή να λέει: «Έκλαιγα τότε γιατί δεν είχα χέρια. Και είπα στον εαυτό μου: Μην κλαις! Να χαίρεσαι γιατί έχεις ζωή!». Αποκορύφωμα ο Μικρός Γκλεντ, εκ γενετής κωφός, τυφλός και άλαλος. Ο αφηγητής σχολιάζει ότι έχει νιώσει πόνο για δέκα ενήλικες άνδρες μαζί. Επικοινωνεί μόνο με την αφή μέσα από στιγμές συγκλονιστικής τρυφερότητας. Αρκεί ένα άγγιγμα για να νιώσει αν ένας άνθρωπος είναι καλός ή όχι. Ο Γκλεντ είναι το αγόρι – καρδιά. Στο πρόσωπό του η αίσθηση και το βίωμα υπερβαίνουν την εκλογικευμένη προσέγγιση των ανθρώπινων σχέσεων και της ζωής.

Παιδιά μικρά, ορφανά, εγκαταλελειμμένα, ανάπηρα που ζουν τον πόνο ως τις τελευταίες τους δυνάμεις. Πίνουν το πικρό ποτήρι μέχρι και την τελευταία σταγόνα. Όμως ο πόνος εδώ δεν οδηγεί σε σκέψεις ευθανασίας αλλά σε περισσότερο ενδιαφέρον, σε ανάλωση προσωπικού χρόνου, μεγαλύτερη αγάπη, εντατικότερη προσοχή και θερμότερη προσευχή. Δεν υπάρχει πουθενά χώρος για φόβο, αλαζονεία ή απέχθεια προς την αναπηρία. Λέει ο π. Μιχαήλ: «Ένιωσα τον πόνο του ορφανού και του ανάπηρου μέσα στην χάρη του Θεού.» Στον χώρο της Χάριτος ο πόνος μεταβάλλεται από αιτία απόγνωσης σε άνοιγμα διαστάσεων και σε πλατυσμό της ύπαρξης.

Μέρος Β’

Ανακύπτει όμως ένα εύλογο και συνάμα βασανιστικό ερώτημα:

Είναι κακοί και ανάλγητοι εκείνοι οι άνθρωποι στο Βέλγιο που ψήφισαν υπέρ του δικαιώματος στην ευθανασία και μάλιστα των ανηλίκων; Μάλλον όχι, σύμφωνα με τις δημόσιες τοποθετήσεις τους. Η βάση της αιτιολόγησης της επιλογής τους είναι η συμπόνια και η συμπάθεια προς εκείνα τα μέλη της κοινωνίας με ανίατη ασθένεια. Δεν μπορούν να βλέπουν τους συνανθρώπους τους να ταλαιπωρούνται. Δεν αντέχουν τόσο σωματικό και ψυχικό πόνο μαζεμένο. Δεν υπάρχει κατ’ αυτούς λόγος να παρατείνεται ένα μαρτύριο για μία ζωή χωρίς την παραμικρή ελπίδα για ποιότητα, όπου ο άνθρωπος να μπορεί να αναπτύξει το σύνολο των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων του, να δεχθεί την αναγνώριση, να απολαύσει την αμοιβή και ό,τι άλλο προσδιορίζεται συνήθως ως χαρά της ζωής.

Κάθε τι έξω από το παραπάνω πλαίσιο – κοσμοείδωλο είναι χωρίς νόημα, α-νόητο, ανεπίστροφος εκτροχιασμός, αδιέξοδο όπου ένας εκούσιος και ανώδυνος θάνατος προβάλει ως έσχατη και αξιοπρεπής λύση. Εδώ η συμπόνια και η συμπάθεια περισσότερο καταλήγουν να τυραννούν τον ανθρώπινο ψυχισμό παρά να καλλιεργούν τις δι-ανθρώπινες σχέσεις. Η αγάπη γίνεται βάσανο και ο πλησίον από επιθυμητό πρόσωπο μεταβάλλεται σε βάρος που θέλουν αξιοπρεπώς να απαλλαγούν από αυτό. Η κοινή λογική και το κοινό αίσθημα σε συνδυασμό με την εμπειρία της ζωής, εκείνης της ζωής για την οποία τόσα πολλά θυσίασαν και τόσο κόπο κατέβαλαν οι δυτικές κοινωνίες για να την εξασφαλίσουν, επιτακτικά προβάλει τον θάνατο μέσω της ευθανασίας ως δικαίωμα.

Από την άλλη πλευρά εκεί, επτά χιλιόμετρα από τα ρουμανικά σύνορα στον ρωσικό νότο, αντιμετωπίζουν με συμπόνια και οίκτο όχι την αναπηρία του σώματος την οποία δέχονται ως ευλογία όπως είδαμε, αλλά την αναπηρία του πνεύματος. Λέει ο ηγούμενος Μιχαήλ: «Ο κόσμος δεν είναι κακός, αλλά βρίσκεται σε λήθαργο. Ο Θεός μας βοηθά όλους, αλλά δεν το καταβαίνουμε πάντα». Όταν τον ρωτούν τι μέλλον βλέπει για τα παιδιά που περιθάλπει όταν ο ίδιος έχει τρία εμφράγματα, απαντά: «Θα είναι για πάντα παιδιά μου. Έχω σταθερή ελπίδα στον Θεό για τα πάντα. Ο Θεός υποχρεούται να τα προσέξει.» Και αναφέρει πλήθος περιστατικών όπου ο ίδιος έβλεπε ζωντανά την χάρη του Θεού στην καθημερινότητα. Τότε εκεί που φαίνεται ότι έρχεται το τέλος, έρχεται ο ίδιος ο Θεός.

Σε μερικές περιπτώσεις, όπως του μικρού Λαυρέντιου, του νηπίου με το AIDS, γίνονται ακόμη και θαύματα. Μεγάλη Παρασκευή μέσα στην θλίψη και την κατάνυξη της ημέρας ανακοινώθηκε ότι θεραπεύτηκε από την ανίατη νόσο. Αλλά το μεγαλύτερο θαύμα δεν είναι αυτό. Είναι η μετοχή στην κοινωνία και την αγάπη του Θεού. Μία αγάπη απλόχερη, βέβαιη, χωρίς αδιέξοδο και απόγνωση. Μία αγάπη που δεν είναι απλά αίσθημα, αλλά πρόσωπο – Υπόσταση. Που ενώ δεν είναι εκ του κόσμου τούτου σαρκώνεται, σταυρώνεται, ανασταίνεται και σώζει τον κόσμο τούτο.

Η νέα νοηματοδότηση του πόνου και του θανάτου συντελείται με το μυστήριο της ενανθρωπήσεως, του Σταυρού και της Αναστάσεως του Χριστού. Τελικά με την εκούσια αποδοχή του σταυρικού μαρτυρίου και του θανάτου ο Χριστός διδάσκει μία νέα, επιθετική στάση απέναντι στον πόνο και τον θάνατο. Ο πόνος δεν παύει απλώς να είναι μέγεθος χωρίς νόημα που οδηγεί στον όλεθρο, αλλά αναλαμβάνεται εκούσια. Ο Χριστός δεν αποφεύγει να πιει το πικρό ποτήριο του πόνου μέχρι και την τελευταία σταγόνα. Αρνούμενος ακόμη και την παραμικρή δόση αναισθητικού επάνω στον Σταυρό. Ο πόνος τον οποίον έζησε και αισθάνθηκε συνιστά την άκρα ταπείνωση της ανθρώπινης φύσης. Ταπείνωση και ευτελισμό σε τόσο βάθος που έφτασε μέχρι τον θάνατο. Επειδή όμως ανέλαβε ο ίδιος τις συνέπειες της αμαρτίας, τον πόνο και τον θάνατο χωρίς να φέρει το αίτιό τους, την αμαρτία, ο θάνατος δεν μπόρεσε να τον κρατήσει γιατί δεν είχε το δικαίωμα και αναστήθηκε δίκαια. Η ανάσταση του Χριστού δεν είναι μία νίκη εναντίον του θανάτου η οποία επιτυγχάνεται αποκλειστικά μέσω της θεϊκής του δυνάμεως. Συνιστά και μία δίκαιη απαίτηση της ανθρώπινης ύπαρξης να απελευθερωθεί από τα δεσμά του θανάτου, αφού δεν μετέχει στο αίτιο του θανάτου, την αμαρτία.

Στο πρόσωπο του Χριστού θεμελιώνει η χριστιανική πίστη την στάση της απέναντι στον πόνο. Το παράδειγμα του Χριστού καταδεικνύει ότι ο πόνος δεν είναι α-νόητος.  Αν ο άνθρωπος κατανοήσει τον πόνο, όχι μόνο τον δικό του αλλά και τον πόνο του «άλλου», ως συμμετοχή στον Σταυρό του Χριστού, του δίνει νόημα και τον μεταβάλλει από συμφορά σε μέσο αγιασμού. Έτσι μόνον ο πόνος υπερβαίνεται. Η άποψη αυτή δικαιολογεί την ορθόδοξη θεώρηση του πόνου όχι ως μέσου εξιλεωτικού απέναντι στον Θεό για τις αμαρτίες μας, αλλά ως μέσου παιδαγωγικού που ωριμάζει πνευματικά τον άνθρωπο. Η ορθόδοξη στάση ζωής δεν εισηγείται καμίας μορφής οδυνισμό  ή μαζοχισμό. Αντίθετα είναι στάση θάρρους και ανδρείας που ξεπερνά ακόμη και τα όρια της ανθρώπινης φύσης.

Η ιστορία της εκκλησίας είναι γεμάτη με παραδείγματα μαρτύρων που αποδέχθηκαν τον θάνατο με χαρά. Εξάλλου ακόμη και στις μέρες μας υπάρχουν πιστοί άνθρωποι, ασκητές συνήθως, όπως ο ηγούμενος Μιχαήλ που είδαν την σωματική ασθένεια ως επίσκεψη του Θεού. Ουδέποτε κανείς από αυτούς διανοήθηκε να θέσει τέρμα στη ζωή του ή στη ζωή κάποιου αδελφού για να αποφύγει τους πόνους, κινούμενος ακόμη και από συμπόνια. Η ίδια η άσκηση, η οποία αποτελεί την βάση της πνευματικής ζωής συνιστά μία μορφή εκούσιας αποδοχής του πόνου μέσω του αυτοπεριορισμού των φυσικών σωματικών απαιτήσεων των οποίων ο κορεσμός οδηγεί σε ηδονές και πάθη αμαρτωλά.

Η καθαρή και γαλήνια καρδιά, η απελευθερωμένη από τα πάθη μπορεί να διακρίνει την ευτυχία ακόμη και εκεί που υπάρχει πόνος και αρρώστια. Δεν εμποδίζεται να ευτυχήσει και να διδάξει την ευτυχία ακόμη και μέσα σε μία κοινωνία τόσο άρρωστη και τόσο αδιέξοδα πονεμένη που καταντά να θεωρεί ως έσχατο καταφύγιό της, αυτό που φοβάται περισσότερο από όλα: τον θάνατο.

Από την άλλη μεριά η Μονή της Αναλήψεως στον ρωσικό νότο στέκεται πραγματικά φρούριο απέναντι σε τέτοιες απέλπιδες σκέψεις και δίνει φως και ζωή. Όχι μόνο στα ορφανά και ανάπηρα παιδιά που περιθάλπει, αλλά και στην ορφανή από Θεό και ανάπηρη από αίσθηση Πνεύματος σύγχρονη κοινωνία. Μέσα από τα μάτια του Ηγουμένου Μιχαήλ, των πατέρων, των ορφανών και των αναπήρων παιδιών η ευθανασία που τελικά εισηγούνται συμπονετικά οι Βέλγοι πολιτικοί ποτέ δεν θα θεωρηθεί δικαίωμα, αλλά μόνον αδιέξοδο.

Πηγές:

Εφημερίδα το Βήμα, «Διχάζει τους Βέλγους η ευθανασία και σε ανηλίκους:Οι γερουσιαστές ενέκριναν τη σχετική πρόταση με ψήφους 50 υπέρ έναντι 17», 10/01/2014.

http://www.enet.gr/?i=news-room.el&id=415335

Ντοκυμαντέρ «Το Φρούριο»: http://www.youtube.com/watch?v=igYtqVKY090

Γεωργίου Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική ΙΙ, Θεσσαλονίκη 2009.

Νικολάου Κόϊου, Βιοηθική: Συνοδικά κείμενα των Ορθοδόξων Εκκλησιών για θέματα Βιοηθικής, Αθήνα 2007.