Το κάστρο του Εγκέλαδου

Τὸν περασμένο Σεπτέμβριο, συντάσσοντας κατάλογο των λιμένων και των σκαλωμάτων της Χαλκιδικής κατά τους Μέσους Χρόνους, αντί για χάρτες χρησιμοποίησα την φωτογραφία της Χαλκιδικής του Γκούγκλ-Έρθ, λήψεως 28ης Μαρτίου 2012. Περιδιάβηκα λοιπὸν άνετα τα 600 χιλιόμετρα της ακτογραμμής, μεγενθύνοντας την φωτογραφία όπου είθελα περισσότερες λεπτομέρειες. Είδα πράματα και θάματα, γιατί η 28η Μαρτίου του 2012 ήταν πολύ καθαρή ημέρα και η θάλασσα ήταν κάλμα. Δεν θα σάς κουράσω απαριθμώντας και περιγράφοντας θέσεις πολλές, αλλὰ θα περιορισθώ σε μία θέση της Κασσάνδρας: στα Λουτρὰ της Αγίας Παρασκευής, τα οποία επεσκέφθηκα για πρώτη φορὰ το 1974.

Αυτὴ είναι η Φλέγρα, η ονομαζομένη και Παλλήνη, διότι, κατα μία παλαιὰ ετυμολογικὴ ερμηνεία, πάλλεται από τους σεισμούς, και εδώ βρίσκονται τα λουτρά. Το μεγάλο νεόδμητο κτήριο είναι το κτήριο των Λουτρών, και η θερμὴ θειούχος πηγὴ βρίσκεται σε μια μικρὴ θαλασσοσπηλιά, στα ριζὰ του βράχου.

Μέσα στην θάλασσα και σε βάθος κυμαινόμενο γύρω στις πέντε  οργυές, διακρίνονται  τα ερείπια λιθόκτιστου οικισμού,  εμβαδού περὶ τα είκοσι (20) στρέμματα, ο οποίος αναπτύσσεται γύρω απο ένα ισχυρό, λιθόκτιστο οχυρὸ συγκρότημα, εμβαδού περὶ τα τρία (3) στρέμματα. Στο συγκρότημα κυριαρχεί ένας μεγάλος «πύργος», ωοειδούς κατόψεως, μεγίστων εσωτερικών διαστάσεων 20Χ15 μέτρων, περιβαλλόμενος απὸ μεγάλες περίκλειστες «αυλές» και μικρότερους κυκλικούς πύργους. Το κέντρο του πύργου απέχει   απὸ την ακτὴ περὶ τὰ 100 μέτρα.

Ο οικισμός και το κάστρο προστατεύονται απὸ την πλευρὰ της θάλασσας με ισχυρὸ τείχος, του οποίου ο επιμήκης λιθοσωρὸς εκτείνεται στο φρύδι μιάς παλιάς χερσονήσου ή γκρεμού.

Ο οικισμός αυτὸς φαίνεται να σχετίζεται με τον υπερκείμενο προϊστορικὸν οικισμὸ της Βίλας Στάσα και των Λουτρών.

Πρέπει να εξετασθη εὰν η βύθιση του υποβρυχίου τομέως του οικισμού οφείλεται στην ανύψωση της θαλάσσιας στάθμης η σε σεισμικὴ δραστηριότητα.

Πιθανώτερο όμως φαίνεται το να οφείλεται σὲ βύθιση λόγῳ σεισμικής δραστηριότητος. Όπως σημειώνεται και στον χάρτη της Ομάδος Παπαζάχου, με τα σεισμολογικὰ δεδομένα της Χαλκιδικής των ετών 550 π.Χ. – 2009 μ.Χ., η περιοχὴ των Λουτρών είναι κατ᾽ εξοχὴν σεισμογενής, με έναν τουλάχιστον σεισμὸ τάξεως μεγαλύτερης των έξη ρίχτερ. Επί πλέον, σε μικρή απόσταση απὸ την ακτή, μέσα στὴν θάλασσα, εντοπίζεται ένα μεγάλο σεισμικὸ ρήγμα, παράλληλο πρὸς την ακτογραμμή.

Ένα δεύτερο σεισμικὸ ρήγμα (14 χάρτης ΙΓΜΕ)  αποτυπώνεται στον γεωλογικὸ χάρτη του ΙΓΜΕ, παράλληλο προς την ακτογραμμὴ και κοντὰ σ᾽ αυτήν, το οποίο διαχωρίζει τους ασβεστολίθους του παραθαλασσίου μετώπου, απὸ το σύστημα των πολυχρώμων μαργών της ἐνδοχώρας. Άλλὰ και το ασβεστολιθικὸ βραχώδες μέτωπο του κρημνού της ακτής, ύψους περι τὰ 50 μέτρα, φαίνεται να οφείλεται στην θραύση καα απόσπαση του καταβυθισθέντος τμήματος της ξηράς.

Πότε να συνέβησαν όλα αυτά;

Να σχετίζονται με το τσουνάμι του Ηροδότου, το οποίο έπνιξε τους  Πέρσες στην Ποτίδαια, το 490 π.Χ.;

Να συνέβησαν στοὺς προϊστορικοὺς χρόνους, όσον εκατοικείτο ακόμη η περιοχή;

Δεν γνωρίζω αν θα απαντηθούν ποτὲ αυτὰ τα ερωτήματα.

Όμως, ο σεβασμὸς στα δυσανάγνωστα μηνύματα της παραδόσεως, έστω και αν αυτὴ αναφέρεται στην τόσο μακρυνὴ και μυθικὴ Γιγαντομαχία, επιβάλλει να αναζητήσουμε την αρχικὴ αντίληψη της έννοιας του ηφαιστειακού σεισμού, απὸ τον οποίο τόσον έντονα είχε δεινοπαθήσει (και δεινοπαθεί) ο ελλαδικὸς χώρος.