Ο άγιος Ιερομάρτυρας Κύριλ­λος, Επίσκοπος Γορτύνης

Ο Άγιος Κύριλλος, Επίσκοπος Γορτύνης, εμαρτύρησε στην Κρήτη κατά το διωγμό του Μαξιμιανού (285-305 μ.Χ.) και επί ηγεμόνος της νήσου Αγριανού. Ο διωγμός άρχισε το 303 μ.Χ. Ο Διοκλητιανός (+284-305 μ.Χ.), ενδίδοντας στις πιέ­σεις του συνάρχοντος Μαξιμιανού, εξέδωσε το πρώτο διάταγ­μα στη Νικομήδεια. Ακολούθησαν τα διωκτικά διατάγματα του Δεκίου και προσετέθησαν και άλλου, που αφορούσαν στην καταστροφή των ιερών βιβλίων και ιδιαίτερα στη δίωξη ιερέ­ων και επισκόπων.

Ο Άγιος χειροτονήθηκε Επίσκοπος σε ηλικία 68 ετών και ποίμανε την Εκκλησία Γορτύνης επί είκοσι πέντε χρό­νια. Με πολλή παρρησία, σε προχωρημένη ηλικία, αντιμετώ­πισε τον ηγεμόνα και αρνήθηκε να θυσιάσει στα είδωλα και να μιαροφαγήσει. Οι ιαμβικοί τρίμετροι, που υπάρχουν στα Μη­ναία, είναι χαρακτηριστικοί: «Ει και γέρων ην ο Κύριλ­λος Γορτύνης, Ηβώσαν είχε προς το ξίφος την καρδίαν».

Έτσι καταδικάσθηκε στο διά ξίφους θάνατο. Οδηγήθηκε σε τόπο οχυρό και τραχύτατο που λεγόταν Ράξον, όπου μαρτύρησε και ενταφιάσθηκε.

Ο Άγιος, κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, προείδε το θάνατό του δι’ οράματος. Είδε ότι οδηγήθηκε στον τόπο του μαρτυρίου επάνω σε άμαξα που έσυραν ζεύγος βοών. Τα νεώτερα Συναξάρια αναφέρουν πέ­ραν των γνωστών στοιχείων και ένα ακόμη, το οποίο ελήφθη από τη λατινική παράδοση. Πρόκει­ται περί της πληροφορίας κατά την οποία ο Άγιος Κύριλλος παραδόθηκε πρώτα στο πυρ, αλλά τα δεσμά με τα οποία είχαν δέσει τον Άγιο εκάηκαν και εκείνος έμεινε άφλεκτος. Η είδη­ση αυτή είναι ξένη προς την ελληνική παράδοση και εισήλθε από τη Δυτική Εκκλησία. Σε άλλα Συναξάρια και Μηνολόγια η μνήμη του Αγίου αναφέρεται στις 9 Ιουλίου.