Τοξικά βαρέα μέταλλα και ανθρώπινη υγεία (Β’)

Δηλητηρίαση με μόλυβδο, όπως φαίνεται στο μικροσκόπιο (Φωτ.: manbir-online.com)

Ο μόλυβδος (Pb) είναι ένα μαλακό, βαρύ, μπλε-γκρι μέταλλο, που φυσιολογικά βρίσκεται στον φλοιό της γης, αλλά -δυστυχώς- έχει εξαπλωθεί σε όλο το περιβάλλον με ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Στο παρελθόν το χρησιμοποιούσαμε κυρίως σε βαφές σπιτιών και στην βενζίνη. Τώρα πλέον δεν χρησιμοποιείται σε αυτά, αλλά  παραμένει από τις ενέργειες του παρελθόντος. Επίσης βρίσκεται σε αντικείμενα όπως μπαταρίες, υλικά συγκόλλησης, στα πυρομαχικά, σε αγωγούς, σε μη υαλωμένα σκεύη αγγειοπλαστικής, σε είδη παραδοσιακής ιατρικής, σε υλικά κατασκευής στέγης.

Ο άνθρωπος μπορεί να εκτεθεί με πολλούς τρόπους, όπως αναπνέοντας αέρα μολυσμένο, πίνοντας νερό, τρώγοντας μολυσμένη τροφή, καταπίνοντας ή ακουμπώντας σκόνη ή βρομιά που περιέχει μόλυβδο, κατοικώντας ή μένοντας ως εργαζόμενος σε κτίρια με μολυσμένες βαφές, χρησιμοποιώντας τες για δουλειά ή για hobby, τρώγοντας τροφές από σκεύη που δεν έχουν συγκολληθεί (κασσιτεροκολληθεί) ορθά, μένοντας σε σπίτια που τον περιέχουν. Η πιο συνηθισμένη πηγή έκθεσης των παιδιών είναι η μολυσμένη σκόνη στα σπίτια που είναι βαμμένα με τοξικές μπογιές. Τα παιδιά παίρνουν την σκόνη στα χέρια τους με τα παιχνίδια και μέσω του στόματος την εισάγουν στον οργανισμό τους. Χρειάζεται ποσότητα σκόνης με μόλυβδο ίση με ένα μοναδικό κόκκο αλατιού για ένα παιδί για να εκδηλώσει συμπτώματα αυξημένης ποσότητας μολύβδου στο αίμα του.

Δηλητηρίαση με μόλυβδο

Τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες μπορούν να δηλητηριαστούν σοβαρά όταν ανακαινίζεται ένα σπίτι βαμμένο με τοξικές μπογιές. Τα χαλάσματα και η σκόνη που δημιουργείται κατά τις εργασίες πρέπει να καθαρίζονται πολύ καλά και οι εργαζόμενοι πρέπει να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα αποφυγής εισπνοής μολυσμένης σκόνης. Παιδιά και κατοικίδια πρέπει να είναι καλά προστατευμένα και τα έπιπλα πλήρως καλυμμένα.

Ο μόλυβδος που παράγεται από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων εξακολουθεί να είναι πρόβλημα, καθώς παραμένει στο έδαφος όπου αποθηκεύτηκε κατά την διάρκεια των περασμένων ετών, κυρίως κοντά σε δρόμους μεγάλης κυκλοφορίας και λεωφόρους. Μόλυβδος επίσης μπορεί να υπάρχει στο πόσιμο νερό από ειδικούς τύπους υλικών που χρησιμοποιήθηκαν για χρόνια στις υδραυλικές εγκαταστάσεις (σωλήνες, χάλκινοι αγωγοί, μπρούντζινες βρύσες). Η κατασκευή και η διάθεση μπαταριών αυτοκινήτου, καθώς και η συντήρηση και επιδιόρθωση γεφυρών και πύργων ύδατος, ενέχουν τον κίνδυνο έκθεσης σε μόλυβδο. Εργαζόμενοι σε τέτοιες δουλειές πρέπει να παίρνουν τα μέτρα τους, να αφήνουν τα ρούχα τους, τα εργαλεία και τα προσωπικά τους είδη στον χώρο εργασίας και να πλένουν σχολαστικά τα χέρια τους, ώστε να μην εξαπλώνεται η τοξική αυτή ουσία στα μέλη και τα αντικείμενα των οικογενειών τους.

Ο μόλυβδος κατανέμεται στο αίμα, τους μαλακούς ιστούς και τα κόκαλα, αποβάλλεται από τους νεφρούς και έχει χρόνο ημίσειας ζωής 30 ημέρες. Εμποδίζει την σύνθεση της αιμοσφαιρίνης, του DNA και RNA, ανταγωνίζεται το ασβέστιο και αποδιοργανώνει την αναπνοή των μιτοχονδρίων και τις διαδικασίες μεταφοράς στην κυτταρική μεμβράνη.

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές συνέπειες από τα αυξημένα επίπεδα μολύβδου στο αίμα. Τα μικρά παιδιά, κάτω της ηλικίας των έξι χρόνων είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, καθώς ακόμα διαμορφώνονται ο εγκέφαλος και το κεντρικό νευρικό τους σύστημα. Γι’ αυτά, ακόμα και πολύ χαμηλά επίπεδα έκθεσης μπορεί να προκαλέσουν μειωμένο δείκτη νοημοσύνης, μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές στην ικανότητα προσοχής, προβλήματα συμπεριφοράς, καθυστέρηση ανάπτυξης, μείωση της ακοής και βλάβες του ήπατος. Στα υψηλά επίπεδα έκθεσης ένα παιδί μπορεί να γίνει διανοητικά καθυστερημένο, να έχει σπασμούς, να πέσει σε κώμα, ακόμα και να καταλήξει, εξαιτίας της δηλητηρίασης. Η έκθεση στον μόλυβδο έχει επίσης συνδυαστεί με εφηβική επιθετικότητα και με περιπτώσεις εγκληματικής συμπεριφοράς.

Στους ενήλικες ο μόλυβδος μπορεί να προκαλέσει αύξηση της αρτηριακής πίεσης, μεταβολές του ΗΚΓ, αρρυθμίες, αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, προβλήματα γονιμότητας, διαταραχές νεύρων, μυϊκές βλάβες, αρθρικά άλγη, ευερεθιστότητα-επιθετικότητα και προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης.

Η χρόνια έκθεση σε μόλυβδο προκαλεί μείωση του δείκτη νοημοσύνης, ναυτία, κοιλιακά άλγη, άνοια, λήθαργο, υπερδραστηριότητα, επιθετικότητα, πονοκέφαλο, σπασμούς και κώμα. Επίσης μπορεί να έχει ως συνέπεια γαστρεντερολογικά προβλήματα, όπως δυσκοιλιότητα, διάρροια, εμετούς, μειωμένη όραση, απώλεια σωματικού βάρους, φαινόμενα συχνά και στην οξεία δηλητηρίαση. Πιθανόν να συναντήσουμε αναιμία, παγιδεύσεις νεύρων που μπορούν να μας αποκαλύψουν υποκλινικές μορφές δηλητηρίασης με μόλυβδο η ακόμα και την λεγόμενη «Burton’s line» (εικ. 1), μία χαρακτηριστική μπλε γραμμή στα ούλα.

Στις έγκυες γυναίκες , ο μόλυβδος μπορεί εύκολα να περάσει στο έμβρυο, καθώς διαπερνά τον πλακούντα. Αν μία γυναίκα εκτεθεί αρκετά στην ουσία αυτή κατά την παιδική της ηλικία, αυτό εναποθηκεύεται στα οστά της και απελευθερώνεται κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, εκθέτοντας με αυτό τον τρόπο το έμβρυο στον τοξικό παράγοντα. Σε αυτόν αποδίδεται αύξηση αποβολών, μειωμένο σωματικό βάρος γέννησης, μειωμένη νοημοσύνη.