Η οικογένεια ως δημιουργός – παράγων εντός της κοινωνίας

30 Σεπτεμβρίου 2014

Statue of Aristotle

Ο σκοπός της οικογένειας και της πόλεως είναι κοινός. Η πορεία της επηρεάζεται άμεσα από τους νόμους, τους οποίους θεσπίζει η πόλη και τις αρχές επί των οποίων θεμελιώνεται. Μία παράμετρο, την οποία επεσήμανε ο Αριστοτέλης και σχετίζεται άμεσα με την οικογένεια είναι το θέμα του μεγέθους του πληθυσμού και της εκτάσεως της πόλεως, διευκρινίζοντας ότι η επίτευξη του ευδαίμονος βίου δεν αποτελεί συνάρτηση του μεγάλου μεγέθους της πόλεως, αλλά της δυνατότητος να τον εκπληρώσει στο μεγαλύτερο βαθμό[1].

Ο φιλόσοφος προσθέτει ότι ακόμη, ο πολιτικός οφείλει να ενδιαφέρεται για τις μετατροπές του πληθυσμού και τον αριθμό των εθνοτήτων που πρέπει να αποτελείται η πόλη. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν το μέρος μίας μελέτης για την καλύτερη ρύθμιση, όχι μόνο των πολιτικών, αλλά πρωτίστως των οικονομικών θεμάτων της πόλεως[2]. Ειδικότερα, η οικογένεια παράγει κάθε υλικό και πνευματικό αγαθό, το οποίο απαιτείται για τον ευδαίμονα βίο, γεγονός που δεικνύει ότι η συμβολή της στην πόλη ενέχει και πολιτική σημασία. Ο πληθυσμός της πόλεως δεν πρέπει να ξεπερνά κάποια όρια, γεγονός που θέτει φραγμό στις γεννήσεις, διότι η πολυπληθής πόλη δεν εποπτεύεται. Ως εκ τούτου, ορίζεται ανώτατος αριθμός παιδιών και επιτρέπεται η άμβλωση σε περίπτωση σύλληψης[3].

Ο Σταγιρίτης δεν προσδιορίζει τον αριθμό των κατοίκων, όπως ο Πλάτων, ούτε την έκταση της πόλεως, αλλά θέτει ως κριτήρια για την άριστη ζωή την εξασφάλιση της αυτάρκειας, η οποία αποτελεί την προϋπόθεση της ισχύος της πόλεως[4]. Η ωραιότερη πόλη είναι αυτή, στην οποία υπάρχει αρμονία μεταξύ του πλήθους και του μεγέθους, πράγμα που μπορεί να συμβεί, εφόσον το ελέγξει ή τουλάχιστον προσπαθήσει να το ελέγξει: «ἐπεὶ το γε καλὸν ἐν πλήθει καὶ μεγέθει εἴωθε γίνεσθαι. διὸ καὶ πόλιν ᾗ μετὰ μεγέθους ὁ λεχθεὶς ὅρος ὑπάρχει, ταύτην εἶναι καλλίστην ἀναγκαῖον[5]». Ο φιλόσοφος στηλιτεύει την τακτική του Πλάτωνος, ο οποίος δεν ασχολήθηκε με το θέμα των γεννήσεων, αλλά το άφησε στην τύχη, θεωρώντας ότι κάποιοι γάμοι δεν θα οδηγήσουν στην απόκτηση τέκνων. Υποστηρίζει ότι είναι αναγκαίο να υπάρχει όριο στην απόκτηση τέκνων, το οποίο θα καθορίζεται επί τη βάσει δύο παραμέτρων, των άτεκνων ζευγαριών και της παιδικής θνησιμότητος. Αυτό είναι σημαντικό μέτρο για την διατήρηση της τάξεως στην πόλη, διότι η αλόγιστη ανάπτυξη του πληθυσμού οδηγεί σε φαινόμενα πενίας και στην παρατήρηση συγκρουσιακών φαινομένων μεταξύ των κατόχων του πλούτου και των εξαθλιωμένων πολιτών. Ο έλεγχος των γεννήσεων αποτελεί ένα από τα μέτρα για την διατήρηση του πολιτεύματος, αλλά και μία σημαντική διάσταση στην οικονομία με επιπτώσεις στο πολιτικό πεδίο[6].

Το ζήτημα του ελέγχου του πληθυσμού έχει απασχολήσει εκτός από τον Αριστοτέλη, τον Πολύβιο, τον Πλάτωνα, τον Αγ. Αυγουστίνο, τον Λουκρήτιο και άλλους, οι οποίοι ανησυχούσαν για την αποψίλωση των δασών και την εξάντληση των πρώτων υλών, γεγονός που οφειλόταν στην αύξηση του πληθυσμού. Στην νεότερη εποχή πολλοί ερευνητές διατύπωσαν την ανησυχία τους για την αύξηση του πληθυσμού και τις  συνέπειες, οι οποίες απορρέουν από αυτό το γεγονός. Για παράδειγμα ο Keynes εκφράζει την ανησυχία του και ο φόβος του εκτείνεται σε πολλά επίπεδα, όπως την μη-προώθηση της ευτυχίας των ανθρώπων και την αντιμετώπισή τους ως αριθμούς. Στην πορεία, μετά την διατύπωση της θεωρίας του, μετέβαλε την γνώμη του και έδειξε ενθουσιασμό για την ανάπτυξη του πληθυσμού[7]. Γενικότερα στην ιστορία της ανθρωπότητος, αναλόγως τους στόχους της κάθε κοινωνίας επικρατούσε η αντίληψη για την θεωρία σχετικώς με τον πληθυσμό. Για παράδειγμα η ιμπεριαλιστική πολιτική της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή του 17ου και του 18ου αι. στην Ευρώπη ευνοεί την αύξηση του πληθυσμού, διότι παρέχεται πολυπληθής στρατός[8].

Η οικογένεια κατέχει στην πολιτική θεωρία του Αριστοτέλους σημαίνουσα θέση, η οποία απορρέει τόσο από την βαρύτητα σε πρακτικό επίπεδο όσο και σε ηθικό, δεδομένου του έργου που επιτελεί στην διαμόρφωση του χαρακτήρος των παιδιών.

[1]Ἀριστοτέλους, Πολιτικ, Η 4, 1326 a 5-14.

[2]Ἀριστοτέλους, Πολιτικ, Γ 3, 1276 a 31-38. Θ. Λιανός, ό.π., σ. 87.

[3]Ἀριστοτέλους, Πολιτικ, Η 14, 1335 b 22-25.

[4]Ἀριστοτέλους, Πολιτικ, Η 5, 1326 b 26-32.

[5]Ἀριστοτέλους, Πολιτικ, Η 4, 1326 a 33-36.

[6]Ἀριστοτέλους, Πολιτικ, Β 6, 1265 a 38-1265 b 2, 6-13,

[7] J. L. Simon, (ed), The Economics of Population, Transaction Publishers, New Jersey 1998, σσ. x, xxi.

[8] J. Spengler, «Ancient and Medieval Writings of Population», στο The Economics of Population, J. L. Simon, (ed), Transaction Publishers, New Jersey 1998, σ. 6, σσ. 3-16.