Aισθησιοκρατία και ορθολογισμός

Η αισθησιοκρατία αντιμετωπίζεται αρνητικά από τον Δημήτριο Καταρτζή και συνάπτεται με την αθεϊστική στάση, καθώς οι αρχές που παράγονται από τον Λόγο[1], πείθουν αναγκαστικά για την ύπαρξη του Θεού. Επομένως η αθεΐα μπορεί να προκύψει, μόνο όταν κάποιος απαρνείται τον Λόγο και εμπιστεύεται αποκλειστικά τις αισθήσεις.

«Δεν εχ’ ο άπιστος καμμιά αρχή οξ’ απ’ εκείναις που τον δίδουν η πέντε του αίσθησες ήγουν, όσο βλέπει κ’ ακούει και μυρίζεται και τρώγει και πιάνει, τόσο και γνωρίζει για όν. ¨Οθεν, δε θέλει να ξέρη εκείνο που δεν ειν’ αντικείμενο αυτωνών, μήτε στης πράξες των ανθρώπων να δέχετ’ αρχαίς∙ για τούτο όλα είναι θεμιτά γι’ αυτόν, κ’ ὀλα τα κάμνει, αν τον αφήσουν[2]».

Είναι φανερό ότι τάσσεται ενάντια στον σκεπτικισμό και με θεμέλιο την πίστη στις αντικειμενικά υπάρχουσες αρχές του καλού και του κακού, θεμελιώνει την ηθική συμπεριφορά[3]. Ακόμη επισημαίνεται μια λογική αντίφαση, όταν κάποιος αρνείται τα νοήματα και τον πρωτεύοντα ρόλο του Λόγου στην πρόσβαση της αλήθειας αλλά παράλληλα τον χρησιμοποιεί για να αποδείξει την χρησιμότητα και την ανωτερότητα των αισθήσεων:«Αφ’ ου δεν αποδέχεται ιδέα απτά νοήματα, με νοήματα πάλε πάσχει να αναιρή της ιδέαις των αλλωνών∙ κ’ ολ’ η δουλειά του στέκεται εις αυτό, ή και στο να ρίχνη σε δισταγμό, με τη γλώσσα του ή με το κοντύλι, της γνώμαις που δεν αρέσει, ο εστι όλαις[4]».

Επίσης παρατηρεί πως όταν παραθεωρείται ο Λόγος και οι αρχές που παράγονται από αυτόν, είναι εύκολο να αδυνατεί η ηθική συνείδηση αφού δεν έχει ασφαλή κριτήρια για την πράξη:«Λοιπόν, δεν έχει όρεξι και καιρό να μαθαίνη της μάθησες καθό μάθησες, παρά μόνε για τ’ αυτόν το σκοπό του, που ’ναι στον εαυτό του ανωφελής, και σ’ όλους τους άλλους ολεθριωτάτους. Δεν τον τύπτει  σε καμμία πράξι το συνειδός του, γιατί δεν πρεσβεύει κανένα κακό, κ’αυτό ’ν’ η πληροφορία του∙ αν μπορεί να ’ναι πληροφορία εκεί που το εναντίο της δε βρίσκεται[5]». Στην ίδια  συνάφεια, επικρίνει  τις απόψεις του Rousseau[6] για τον άνθρωπο κοντά στο φυσικό περιβάλλον[7], που αποτελεί το χαμένο παράδεισο[8], τον ανεπηρέαστο από τον Λόγο και τον πολιτισμό[9] καθώς γίνεται φανερό πως μια τέτοια στάση ζωής οδηγεί αναπόφευκτα στην οπισθοδρόμηση και την ηθική κατάπτωση:«Χαίρεται πως ειν’ ένα ζώο που έβοσκε μια φορά πατώντας στα τέσσερα, και δεν ελαλούσε, ο εστι και δεν εννοούσε∙…το νοείν δεν το’ χει πολλ’ αναγκαίο σ’ έναν τέτοιο καλότυχο κ’ αυτοσχέδιο βίο, που το λαλείν, ίσως αχώριστο απ’ εκείνο, το θαρρεί πράγμα επείσακτο, μπέλκι και περιττό[10]»

*Παρατήρηση: το παρόν άρθρο αποτελεί το δεύτερο μέρος εκτενούς αφιερώματος στις θέσεις του Δημητρίου Καταρτζή, για τη σχέση Φιλοσοφίας και Χριστιανισμού (με γενικό τίτλο: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΤΑΡΤΖΗ), το οποίο επιμελήθηκε ο θεολόγος – φιλόλογος Νικόλαος Μητρόπουλος και δημοσιεύεται από την ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ σε συνέχειες.