Μεταφράζοντας τη Μεγάλη Εβδομάδα…

Αυτό που νιώθεις όταν μπαίνεις στον ανθώνα των Τροπαρίων της Μ. Εβδομάδας είναι ένα αίσθημα παρείσακτου, σαν να είσαι ελάχιστος για να βρίσκεσαι εκεί, ως «μη έχων ένδυμα». Κι όταν συνέλθεις από το δέος, καταλήγεις να ασχολείσαι με πεζά φιλολογικά ερωτήματα: Πως να μεταφράσω; σε έμμετρο δεκαπεντασύλλαβο; να κάνω μοντέρνα λογοτεχνική μετάφραση; να αποδώσω τα υψηλά νοήματα με ανάλογες εκφράσεις του πρωτοτύπου;

Για μένα οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά ήταν αρνητικές, αφού όλες συνοδεύονταν από ένα φόβο πως ό,τι και να γίνει θα πρόκειται για βεβήλωση. Τελικά κατέληξα να δώσω στον σημερινό αναγνώστη που έχει απομακρυνθεί από τη γλώσσα των τροπαρίων μια βοήθεια να κατανοήσει γλωσσικά τα κείμενα των τροπαρίων, ιδίως τους πολύ δυσνόητους στίχους, όπως π.χ.:

Ἱκανούσθω τὸ κοινωνικὸν ψυχῆς ἡμῶν ἔλαιον ἐν αγγείοις,

ὅπως ἐπάθλων μὴ θέντες καιρὸν ἐμπορίας, ψάλλωμεν…

Ρύσιον παντὸς τοῦ βροτείου γένους, τὸ οἰκεῖον, Ἀγαθέ,

τοὺς σοὺς μαθητὰς ἐπότισας, εὐφροσύνης ποτήριον πλήσας…

Ἄπιτε τοῖς μαθηταῖς ὁ Λόγος ἔφη, τὸ πάσχα ἐν ὑπερῴῳ τόπῳ,

ᾧ νοῦς ἐνίδρυτε, οἷς μυσταγωγῶ…

Τα μεταφραστικά προβλήματα αντιμετωπίστηκαν με διάφορα «τεχνάσματα» για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης:

• Διαιρέθηκαν τα τροπάρια σε λογικούς στίχους και η μετάφρασή τους, χωρίς να πλατυάζει, βρίσκεται ακριβώς δίπλα τους.
• Έγινε προσπάθεια να υπάρχει, στο μεγαλύτερο μέρος των στίχων, μια τουλάχιστον λέξη-κλειδί του πρωτοτύπου και στη μετάφραση, που θα λειτουργεί ως οδηγός για τον αναγνώστη, ο οποίος επιθυμεί να παραβάλλει τη μετάφραση με το πρωτότυπο.
• Η γλώσσα της μετάφρασης είναι απολύτως βατή, χωρίς λογοτεχνικές ακροβασίες. Άλλωστε δεν φιλοδοξεί να είναι λογοτεχνική.

Η μεταφραστική αυτή διαδικασία, άλλοτε εύκολα άλλοτε δυσκολότερα, έφτασε σε ένα τέλος.

Εξαιρετικά δύσκολο ήταν, όταν έπρεπε να μεταφερθεί η ομορφιά που σταλάζει από κάθε λέξη, κάθε στίχο αυτού του ποιητικού παραδείσου. Και το πρόβλημα γίνεται σχεδόν άλυτο, όταν αναλογιστεί κανείς τι έχει προστεθεί πάνω τους στους αιώνες που διάβηκαν από τότε που γράφτηκαν. Με πόσο λιβάνι, με πόσες προσευχές και με πόσα δάκρυα είναι ποτισμένα. Τόσο, που και να τ’ αγγίξεις φοβάσαι μη σε κάψουν. Φράσεις όπως «τὸν νυμφῶνά σου βλέπω, σωτήρ μου, κεκοσμημένον…», ή το τροπάριο της Κασσιανής δεν χρειάζονται μετάφραση φιλολογική. Έχουν ήδη μεταφραστεί βιωματικά από τους πιστούς.

Αὐτὰ καὶ πολλὰ ακόμη ερωτήματα και δισταγμούς έχει να αντιμετωπίσει όποιος θελήσει να μπει σ’ αυτή την περιπέτεια. Στο τέλος δε θα καταλήγει στο συμπέρασμα πως και η καλύτερη μετάφραση δεν μπορεί να παραβληθεί με το πρωτότυπο. Αναπόφευκτη επομένως η προτροπή προς τους αναγνώστες του: Διαβάσετε και το πρωτότυπο.

• Η Μεγάλη Εβδομάδα
• Εκδότης: Εκδόσεις Αρμός
• ISBN13: 978-960-527-691-1
• Σελίδες: 530
• Ημ/νία Έκδοσης: Μάρτιος/2012

Γιάννης Σούκης