Η θάλασσα ως οικουμενικό στοιχείο στο έργο του Ελύτη

3 Ιουλίου 2016
[Προηγούμενη δημοσίευση: http://bitly.com/295SNwX]

Στην αλήθεια του θανάτου ο Ελύτης προβάλλει τη λειτουργία της Ποίησης ως το αντίδοτο στη φθορά του «Γιατί η Ποίηση αρχίζει από κει που την τελευταία λέξη δεν την έχει ο Θάνατος. Είναι η λήξη μιας ζωής και η έναρξη μιας άλλης, που είναι η ίδια με την πρώτη αλλά που πάει πολύ βαθιά, ως το ακρότατο σημείο που μπόρεσε ν’ ανιχνεύσει η ψυχή, στα σύνορα των αντιθέτων, εκεί που ο Ήλιος και Άδης αγγίζονται.»[33], είναι «η Εδέμ της έκφρασης»[34].

θ12

Η Μαρία Νεφέλη έρχεται με τη σειρά της να δηλώσει αυτή την αντίθεση ανάμεσα στο θάνατο και στη ζωή  σε έναν μόλις στίχο «πάντοτε ανάμεσα Ευημερία και Θάνατο»[35], προβάλλοντας παράλληλα την ενοποιημένη αντιθετική αλληλεξάρτησή τους. Ο Αντιφωνητής δίνει μια άλλη διάσταση του θανάτου «ο μόνος θάνατος είναι αυτός/ που έφτιαξαν με το νου τους οι άνθρωποι»[36], επιδιώκοντας ίσως έμμεσα να τονίσει τη σημασία στη νοηματοδότηση της ζωής[37]. Για αυτή την νοηματοδότηση κάνει λόγο και η Μαρία Νεφέλη στην υπεύθυνη δήλωση «Προσέξτε πολύ την αποσπασ-/ ματικότητα της καθημερινής μου ζωής/ και τη φαινομενική της ασυνέπεια./ Πού αποβλέπει/ και με τι σκοπούς απώτερους/ πάει ν’ αναπτυχθεί/ και ν’ αποκτήσει νόημα βαθύτερο.»[38].

Επίδραση ασκεί στη Μαρία Νεφέλη το υγρό στοιχείο και πιο συγκεκριμένα η θάλασσα. Το σκηνικό του ποιήματος μοιάζει να είναι αστικό[39], ωστόσο πολλές είναι οι αναφορές στη θάλασσα που άλλοτε χρωματίζεται με πρόσημο θετικό κι άλλοτε με αρνητικό. Η θάλασσα ως οικουμενικό στοιχείο που με «Ένα μεγάλο θαλασσί μπαλόνι»  θα μπορέσει ο Αντιφωνητής να αντικρίσει από «ψηλά»[40], ως στοιχείο συμπαράστασης στη Μαρία Νεφέλη «Ροές της θάλασσας και σεις των άστρων μακρινές/ επιρροές- παρασταθείτε μου!»[41]. Ο Αντιφωνητής δείχνει να διαχωρίζει τις δύο όψεις της θάλασσας στην αποκάλυψη[42], θετική όταν συνδυάζεται με την ευχάριστη ανάμνηση ερωτικής αίσθησης «τότες που σε φιλούσα κι άκουα θάλασσα…» και αρνητική όταν φαντάζει αλλοτριωτική «Κι είναι από τότες λέω- είναι η ίδια η θάλασσα/ φτάνοντας μες στον ύπνο μου που ’φαγε τη σκληρή την πέτρα/ κι άνοιξε τ’ αχανή διαστήματα». Το μπλε χρώμα της θάλασσας, χρώμα-μοτίβο στην ελυτική ποίηση[43] αλλά και στο ποίημα που εξετάζουμε[44], ενώνεται με τον ουρανό σε μια απεραντοσύνη την οποία ο ποιητής αποδίδει στον Θεό[45] «Θέ μου τι μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε!»[46]. Σε άλλο σημείο η θάλασσα μοιάζει δυσεύρετη και πολύτιμη «Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα/ κι είναι στη μυρωδιά της που το ψάρι αστράφτει/ μάταια μην ψάχνεις»[47].

[Συνεχίζεται]

[33] Οδ. Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Ίκαρος, 72009, σ. 42.

[34] Στ. Καραγιάννης, «Ιν μεμόριαμ, οχτώ νότες για τον Οδυσ. Ελύτη και την ποίηση», Νέα Εστία, 1 και 15 Απριλίου 1997, σ. 494.

[35] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 71.

[36] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 62.

[37] Για τη σημασία της ζωής υπό το πρίσμα του θανάτου σε συνδυασμό με τη μνήμη στην ελυτική ποίηση Μ. Βίττι, Για τον Οδυσσέα Ελύτη, Ομιλίες και άρθρα, Καστανιωτη, Αθήνα 1998, σ. 112: «Θάνατος και μνήμη πάνε μαζί. Ο θάνατος αποδίδει την πραγματική αξία στις στιγμές γνησιότητας που ζήσαμε κατά τη διάρκεια της ζωής. Ο θάνατος δεν είναι σκότος, είναι φως, ήλιος, γίνεται ηλιοτρόπιο».

[38] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 73.

[39] Βλ. Ν. Ι. Κοκκινάκη, «“Μαρία Νεφέλη”, μια ανάγνωση», Νέα Εστία, 1 και 15 Απριλίου 1997, σ. 536.

[40] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 16.

[41] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 16 & 18.

[42] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 25.

[43] Βλ. Ν. Ι. Κοκκινάκη, «“Μαρία Νεφέλη”, μια ανάγνωση», Νέα Εστία, 1 και 15 Απριλίου 1997, σ. 536.

[44] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008: σ. 35 («μπλε κοβαλτίου»), σ. 60 («μπλε βαθύ»), σ. 102 («μπλε κοράλλι»).

[45] Βλ. Γ. Π. Πεφάνης, «Στίχοι επί σκηνής, για μια θεατρική ανάγνωση της “Μαρίας Νεφέλης” του Οδυσσέα Ελύτη», Νέα Εστία, 1 και 15 Απριλίου 1997, σ. 545. Οι αναφορές στο πρόσωπο του Θεού στο ποίημα είναι πολλές, ενδεικτικά Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 21, 26, 32, 36, 56, 63, 74, 88, 107.

[46] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 32.

[47] Οδ. Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 102008, σ. 34.