Η ορθόδοξη ερμηνεία της θείας μοναρχίας
12 Μαρτίου 2019Όταν ονομάζουν οι πατέρες τον Πατέρα πηγαία θεότητα ή πηγή της θεότητας, εννοούν πως είναι το αίτιο του τρόπου υπάρξεως του Υιού και του Πνεύματος, υποστατικώς. Ο Πατήρ είναι αίτιος των υποστάσεων και όχι αίτιος της ουσίας του Υιού και του Πνεύματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι προηγείται ο Πατήρ των άλλων δύο θείων προσώπων ή ότι είναι άιτιος της ουσίας του Υιού και του Πνεύματος. Ούτε μπορούμε να πούμε ότι ο Πατήρ είναι αίτιος της ίδιας της θείας ουσίας ή της ίδιας της πατρικής του Υποστάσεως, δηλαδή ότι προηγείται ο Πατήρ της θείας ουσίας ή προηγείται η βούληση του προσώπου του Πατρός από την θεία ουσία. Μπορούμε όμως να πούμε πως ο Πατήρ είναι αίτιος του τρόπου υπάρξεως της ουσίας του Υιού και του Πνεύματος, δηλαδή των υποστάσεων του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.
Η μοναρχία, γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, δεν χαρακτηρίζει μόνο ένα θείο πρόσωπο αλλά χαρακτηρίζει την θεία φύση. Η μοναρχία, σύμφωνα με τους πατέρες της εκκλησίας, δεν αποδίδεται αποκλειστικά σε κάποια υπόσταση, αλλά αποδίδεται στην Θεία φύση ή ουσία της Αγίας Τριάδος. Οποιαδήποτε ταύτιση μοναρχίας με κάποια υπόσταση οδηγεί αναγκαστικά σε μία μορφή ιουδαϊσμού, καθιστώντας κατώτερες τις άλλες δύο θείες υποστάσεις [1]. Η μοναρχία βασίζεται στη ισότιμία της φύσεως, στην σύμπνοια γνώμης, στην ταυτότητα της κινήσεως και στην συμφωνία με το ένα πρόσωπο [2].
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, η προσηγορία Θεός δεν ανήκει μόνο στη υπόσταση του Πατρός, όπως υποστηρίζουν αρκετοί σύγχρονοι θεολόγοι και μελετητές, αλλά ανήκει στα κοινά της Αγίας Τριάδος. Συνεπώς η προσηγορία Θεός σημαίνει την μία θεότητα και όχι το ένα πρόσωπο. Αυτή η μία θεότητα και δύναμη βρίσκεται σε τρείς υποστάσεις και αυτή η μία θεότητα περιέχει τις τρείς υποστάσεις ασυγχύτως [3]. Ο αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει ξεκάθαρα πως «γιά εμάς υπάρχει ένας Θεός, διότι μία είναι η θεότητα, και στο ένα αναφέρονται τα προερχόμενα εξ αυτού, άν και πιστεύονται τρία »[4]. Η μία θεότητα υπάρχει αδιαίρετη σε διάφορα πρόσωπα [5], στον Πατέρα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα, με άλλα λόγια η μία θεότητα είναι ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα και όχι μόνον ο Πατήρ, ο οποίος γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα. Όλη η θεολογία της ορθόδοξης ανατολικής θεολογίας συνοψίζεται στην παρακάτω σύντομη πρόταση: «Κατά την θεότητα τα τρία είναι ένα και το ένα είναι τρία κατά τις ιδότητες »[6]. Συμπέρασμα των πατερικών θέσεων αυτών είναι πως η μοναρχία του Πατρός, έτσι όπως ερμηνεύεται από μερικούς σύγχρονους θεολόγους δεν μπορεί να γίνει δεκτή από την ορθοδόξη θεολογία. Η μοναρχία χαρακτηρίζει την θεία φύση και το αναίτιο ή το μείζον χαρακτηρίζει τον Πατέρα. Η λέξη μείζον δεν αποδίδεται στην ουσία, ούτε χαρακτηρίζει την φύση, αλλά δηλώνει ότι ο Πατήρ είναι αίτιος του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Διότι εκ των ομουσίων κανένα δεν είναι μείζον ή έλασσον κατά την ουσία [7]. Η μοναρχία του Πατρός, όσον αφορά τις ενδοτριαδικές σχέσεις, μπορεί να γίνει δεκτή μόνο εάν ταυτιστεί εννοιολογικώς με το μείζον, δηλαδή το αναίτιο του Πατρός. Ο Πατήρ είναι αναίτιο αίτιο του Υιού και του Πνεύματος και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι αιτιατά, προέρχονται δηλαδή από τον Πατέρα. Όμως όσον αφορά την σχέση Θεού και κόσμου, οι τρεις υπέρθεες υποστάσεις είναι μία αρχή, ως Θεός.
