Νήψις και ησυχία κατά τον άγιο Θεόληπτο Φιλαδελφείας

Όπως προαναφέρθηκε, ο άγιος Θεόληπτος διδάχθηκε την ψυχοσωματική μέθοδο της νοεράς προσευχής από τον Νικηφόρο, και την μέθοδο αυτή δίδαξε στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Αν και η συχνότατη επίκληση του ονόματος του Ιησού στο ποιητικό κυρίως έργο του [47] αποδεικνύουν την γνώση και την εμπειρία του σχετικά με τη μέθοδο της νοεράς προσευχής, δεν την διδάσκει, ούτε καν την αναφέρει σαφώς σε κανένα από τα διασωθέντα έργα του. Ως εξήγηση του γεγονότος αυτού μπορεί να δοθεί η απόφασή του να οδηγήσει τους αποδέκτες της γραπτής, τουλάχιστον, διδασκαλίας του στην οδό του κοινοβιακού μοναχισμου, τονίζοντας αντίστοιχες πρακτικές συμβουλές και ιδεώδη [48]. Αυτό συμβαίνει, διότι προφανώς στην αντίληψή του η μέθοδος αυτή κατέχει κεντρικότερη θέση στο μοναχικό σύστημα του αναχωρητισμού [49].

Παραλλήλως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχε συνείδηση του κινδύνου της διαδόσεως της μεθόδου σε χώρους και άτομα χωρίς τις απαραίτητες προϋποθέσεις, όπως η νήψη ή η ησυχία, καθώς και της εκθέσεώς της σε κριτική εκ μέρους ορισμένων, οι οποίοι θα εστερούντο τα ανάλογα πνευματικά κριτήρια. Η μονομερής απόσπασή της από το ενιαίο σώμα της Ορθόδοξης πνευματικότητας θα οδηγούσε σε λανθασμένα συμπεράσματα και άτοπες κατακρίσεις, πράγμα το οποίο συνέβη τελικά λίγο αργότερα, κατά την διάρκεια των Ησυχαστικών ερίδων.

Κατά τον άγιο Θεόληπτο, όπως και κατά τους άλλους νηπτικούς Πατέρες, η νήψις και η ησυχία υπερβαίνουν τα όρια μίας απλής -ίσως και μηχανιστικής- μεθόδου και πολύ απέχουν από το να προϋποθέτουν οπωσδήποτε την αναχώρηση και την απομόνωση [50]. Αυτό αποδεικνύεται από την ανάμειξή του σέ υποθέσεις, που δεν σχετίζονται άμεσα με τον αναχωρητισμό ενός Ησυχαστού. Η συμμετοχή του στις πολιτικές εξελίξεις, η συμβολή του πρακτικού του πνεύματος σε κοινωνικές υποθέσεις, καθώς και η εμπειρική του γνώση σε νηπτικά θέματα αποκαλύπτουν έναν ισορροπημένο συνδυασμό δύο δραστηριοτήτων, μιας εσωτερικής, με κύριο στοιχείο την νοερά προσευχή και μιας εξωτερικής, με κύριο στοιχείο την εκκλησιαστική μαρτυρία και φροντίδα του ποιμνίου. Τα δύο αυτά στοιχεία, όχι μόνο ως στεγανοποιημένα και αλληλοαποκλειόμενα δεν πρέπει να ιδωθούν, αλλά μάλλον ως στενά συνδεδεμένα και αλληλοτροφοδοτούμενα.

Ως φυσικός και μοναδικός χώρος του συνδυασμού αυτού είναι, κατά τον άγιο Θεόληπτο, η Εκκλησία στα συγκεκριμένα ιστορικά της πλαίσια. Αυτή αποτελεί τον νέο Παράδεισο [51], απ’ όπου οι πιστοί αντλούν «ορθότητα δογμάτων και βίου καθαρότητα» [52]. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η ενότητα του ενός σώματος, του οποίου «μία κεφαλή…ο Χριστός οράται συνέχων και συσφίγγων ημάς προς εαυτόν και προς αλλήλους τω συνδέσμω της μιάς πίστεως και του ενός φρονήματος και της μιάς εκκλησίας» [53]. Δεν πρόκειται μόνον περί του ιστορικού της ιδρυτού. Ο Ιησούς Χριστός είναι για την Εκκλησία η ζωντανή πηγή αναπλάσεως που καλεί τον καθένα σε συνάντηση σωτηρίας δια των ιερών μυστηρίων, με τα οποία ολόκληρο το γεγονός της θείας Οικονομίας αποβαίνει εμπειρία προσωπική [54]. Μέσα σ’ αυτήν «ο Χριστός ούτος εστίν, «την ημών οικονομών και οικοδομών σωτηρίαν.» [55]

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

47. Βλ. Γρηγ. Β΄, 371-428.
48. Βλ. Γρηγ. Α΄, 104.
49. Για τα διακριτικά γνωρίσματα των μοναχικών συστημάτων βλ. ΘΗΕ 9 (1966), 19-24 και 8 (1966), 154-155. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς πάντως συνιστά την ψυχοσωματική μέθοδο στους αρχαρίους (Τριάδες 1,2,7, 399), ενώ ουδέποτε την τοποθέτησε σε κεντρική θέση στην διδασκαλία του. Πρβλ. Kallistos Ware, St. Maximos of Kapsokalyvia and fourteenth-century Athonite Hesychasm, 1988.
50. Βλ. I. Meyendorff, Introduction…, 32.
51. Βλ. «Ὧσπερ δέ τινα παράδεισον, τάς κατά τόπους φυτεύσας ἐκκλησίας συνήγαγε πάντας ἡμᾶς ἐν αὐταῖς καί μίαν ἔθετο ἐκκλησίαν τῇ πίστει καί τῷ φρονήματι» (Δ1, 309, 7, 94).
52. «Τοῦ αὐτοῦ Θεολήπτου ἐπισκόπου Φιλαδελφείας ἕτερος λόγος λαληθείς πρός τό κατά τήν Φιλαδέλφειαν χριστιανικώτατον πλήρωμα, ἐπαινῶν καί ἀποδεχόμενος τούς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ σχολάζοντας καί τῶν ἱερών γραφῶν ἀκούοντας καί μετά φόβου τοῖς θείοις μυστηρίοις προσερχομένους, ἐλέγχων δέ ἅμα καί παρακαλῶν πρός ἐπιστροφήν τούς ἀποστρεφομένους τήν κοινωνίαν τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν καί τῆς ἐκκλησίας χωριζομένους», 321, 3, 58.
53. Ενθ΄ ανωτ., 324, 6, 111.
54. Βλ. «Ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός ἄνθρωπος ἀναμαρτήτως γέγονε διά σέ καί διά τοῦ ἁγίου βαπτίσματος καί τοῦ τιμίου αἵματος, ὅ ἐξέχεεν ἐπί τοῦ σταυροῦ, ἀνέπλασέ σε ἀπό ἀπιστίας καί πλάνης καί κακίας εἰς πίστιν καί ἀλήθειαν καί ἀρετήν μεταγαγών καί χειραγωγήσας σε» («Θεολήπτου μητροπολίτου Φιλαδελφείας περί τοῦ φεύγειν τούς ἀποσχιζομένους…, 309, 7, 90).
55. «Τοῦ αὐτοῦ περί ὑποταγῆς πρός τήν προεστῶσαν», 155, 6, 51.