Πίστη και πατρίδα συνταξιδιώτες στο ποίημα του κ. Παλαμά «Το Τραγούδι του Σταυρού»

Κλείνοντας, αξίζει να γίνει σχολιασμός και στον τίτλο του ποιήματος, καθώς φέρει μεγάλη σημασία, διότι οι δύο βασικές λέξεις του τίτλου, αποτυπώνουν όλο το νόημα του κειμένου. Με την λέξη «Σταυρός» εννοείται η σταυρική πορεία των πιστών στον κόσμο. Αυτός είναι ο δρόμος του Χριστιανού, όπως μας έδειξε ο Κύριος λέγοντας: «Όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού, και ακολουθείτω μοι» (Μαρκ. Η’, 34). Με αυτόν τον τρόπο ο καθένας γνωρίζει τον Θεό, μέσω του Σταυρού, δηλαδή της πνευματικής ζωής και των δοκιμασιών του βίου.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σημειώνει πως ο Σταυρός δεν έχει τυχαία δύο όψεις, στην μία όψη βρίσκεται ο Χριστός και η άλλη όψη ανήκει στον κάθε πιστό. Ο Χριστιανός αν δεν βρει τον Χριστό στον Σταυρό, δεν θα τον βρει ούτε στον Ουρανό. Και ο λόγος που τα πράγματα έχουν έτσι, είναι διότι ο πιστός μιμείται την ζωή του Χριστού. Εκείνος πριν αναστηθεί σταυρώθηκε. Έτσι και ο πιστός, για να φτάσει στην Ανάσταση πρέπει να περάσει από τον Σταυρό. Στο ποίημα παραλληλίζεται η πορεία της Εκκλησίας με την πορεία του πιστού, καθώς δεν υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ τους. Και στις δύο περιπτώσεις ισχύει το ψαλμικό «διήλθομεν διά πυρός και ύδατος, και εξήγαγες ημάς εις αναψυχήν» (Ψλ. ΞΕ’, 12), που παραπέμπει στον σταυρικό βίο. Όμως, όπως ήδη αναφέραμε μετά την Σταύρωση ακολουθεί η Ανάσταση.

Η Ανάσταση δεν αναφέρεται σε κανένα σημείο του ποιήματος. Αυτό δεν συμβαίνει τυχαία. Η ετέρα λέξη του τίτλου, «τραγούδι», παραπέμπει σε κάτι χαρούμενο, το οποίο αναμειγνύεται με την λέξη «Σταυρός». Δείχνει λοιπόν ο ποιητής, πως το μήνυμα του Σταυρού, όσο οδυνηρό κι αν ακούγεται, όταν βιωθεί εν Χριστώ, γίνεται αιτία ευφροσύνης και χαράς. Ο λόγος δεν είναι άλλος, από το ότι όποιος ακολουθήσει τον σταυρικό βίο, γνωρίζει την κατάληξή του, η οποία είναι η Ανάσταση. Γι’ αυτό μας βεβαιώνει ο ίδιος ο Κύριος με την δική Του Ανάσταση. Αφού λοιπόν, ο Χριστιανός ακολουθεί τον Κύριό του, θα έχει και την πορεία Του, η οποία καταλήγει στην Ανάσταση και τον Ουρανό. «Ο νικών, δώσω αυτώ καθίσαι μετ᾿ εμού εν τω θρόνω μου, ως καγώ ενίκησα και εκάθισα μετά του πατρός μου εν τω θρόνω αυτού» (Αποκ. Γ’, 21), αναφέρει ο Χριστός στην Αποκάλυψη του Ιωάννου. Έτσι, αναστήθηκε ο κόσμος με το μήνυμα του Ευαγγελίου, έτσι ανασταίνεται και ο κάθε πιστός όταν ακολουθήσει τον Χριστό. Όλα αυτά επιτυγχάνονται δια μέσω του Σταυρού. Πολλές φορές όταν βλέπουμε τον Εσταυρωμένο, στενοχωρούμαστε και λυπόμαστε, καθώς θυμόμαστε τα πάθη Του. Αυτό είναι ορθό να γίνεται, υπό την έννοια ότι εκεί Τον έθεσαν οι αμαρτίες μας, και όχι από λύπη προς το πάθος του Κυρίου. Ο Θεός πάνω στον Σταυρό δεν είναι χαμένος, αλλά Νικητής και Ένθρονος. Ο Σταυρός είναι η δόξα του Χριστού, γιατί έτσι επέλεξε Εκείνος να δοξασθεί και να σώσει τον κόσμο Του, γι’ αυτό και όρισε τον Τίμιο Σταυρό ως τον θρόνο της δόξης Του.

Κάτι τελευταίο που αξίζει να αναλυθεί είναι η δομή και η σύνθεση του ποιήματος. Αρχικά, το ποίημα αποτελείται από 9 στροφές, οι οποίες μπορούμε να πούμε ότι αντιστοιχούν στα 9 τάγματα των Αγγέλων. Αυτός ο παραλληλισμός γίνεται με αφορμή τον πρώτο στίχο των Χαιρετισμών του Τιμίου Σταυρού, «Άγγελοι ουρανόθεν αοράτως κυκλούσι, Σταυρόν τον ζωηφόρον εν φόβω». Φαίνεται από τον παρόντα στίχο, πως οι Άγγελοι των Ουρανών προσκυνούν με δέος και σεβασμό το Τίμιο Ξύλο. Οι 9 στροφές διαιρούνται σε 3 επιμέρους κομμάτια. Οι πρώτες τρεις αναφέρονται στο διάστημα από την Σταύρωση του Χριστού μέχρι την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι επόμενες τρεις στις επισκέψεις του αποστόλου στις τρεις πόλεις, και οι τελευταίες τρεις στα γεγονότα μετά την νίκη του Ευαγγελίου. Η διάκριση αυτή πάλι μας παραπέμπει στους Αγγέλους, αφού και τα αγγελικά τάγματα ταξινομούνται σε τρεις τρίχορες ιεραρχίες η ταξιαρχίες, κατά τον ακόλουθο τρόπο: Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι – Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες – Αρχές, Αρχάγγελοι, Άγγελοι. Ένας λόγος ακόμα που το ποίημα διακρίνεται σε 3 μέρη, ίσως να είναι το γεγονός ότι ο Σταυρός στον οποίο θυσιάστηκε ο Κύριος είναι τριμερής, αποτελούμενος από κυπαρίσσι, κέδρο και πεύκο.

Κατόπιν, βλέπουμε πως η κάθε στροφή είναι δομημένη από 4 στίχους, κάτι το οποίο μας παραπέμπει πάλι στον Σταυρό, διότι ξανά στην ακολουθία των Χαιρετισμών, μία από τις ονομασίες που του αποδίδεται είναι «τετρακτινοπύρσευτος», διότι κοιτά προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, αγκαλιάζει δηλαδή όλον τον κόσμο. Το γεγονός αυτό προτυπώνεται από τον Δαβίδ στον 102ο Ψαλμό του, όπου αναφέρει, «ότι κατά το ύψος του ουρανού από της γης εκραταίωσε Κύριος το έλεος αυτού επί τους φοβουμένους αυτόν», δείχνοντας έτσι το κάθετο μέρος του Σταυρού και συνεχίζει γράφοντας «καθόσον απέχουσιν ανατολαί από δυσμών, εμάκρυνεν αφ᾿ ημών τας ανομίας ημών» (Ψλ. ΡΒ’, 11-12), εννοώντας το οριζόντιο μέρος του. Το κάθετο μέρος ενώνει τον Ουρανό με την γη, και δείχνει την κάθοδο του Χριστού στον κόσμο, ενώ το οριζόντιο το έλεος και την αγάπη του Θεού, ο Οποίος εκτείνει τα χέρια πάνω στον Σταυρό και αγκαλιάζει ανεξαιρέτως όλο τον κόσμο.

Με το παραπάνω σκεπτικό λοιπόν, βλέπουμε πως όλο το ποίημα είναι βασισμένο πάνω στον Τίμιο Σταυρό, και κατά το νόημά του, αλλά και κατά την δομή του. Και όπως αναφέραμε παραπάνω, αυτό συμβαίνει για να φανεί η σταυρική πορεία της Εκκλησίας και των πιστών, όμως ο ποιητής μέσα σε αυτήν την προσπάθεια εμπλέκει και τον Ελληνισμό. Αυτή η συσχέτιση γίνεται, διότι και η πορεία της Ελλάδος στο διάβα των αιώνων είναι σταυροαναστάσιμη, ακολουθώντας κι αυτή τον Κύριο, όπως και το όλο σκεπτικό του ποιήματος. Γι’ αυτό άλλωστε ο Ελληνισμός έθεσε ως εθνικό του σύμβολο τον Σταυρό, παραμερίζοντας τόσα άλλα ιστορικά σύμβολα, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα και την μοναδική σχέση που έχει με τον Χριστιανισμό, αλλά και την απέραντη και απύθμενη αγάπη του προς τον Κύριο Ιησού Χριστό.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Ερμηνεία: Βαγγέλης Δημόπουλος, Μανώλης Καρακώστας