Ζώντας το μυστήριο των δύο φύσεων του Χριστού

Μια φορά είχα την απορία πώς γίνεται ο Χριστός, που ήταν Θεός, να έχει όντως την ανάγκη ενός φίλου, όπως ο Λάζαρος, τον οποίο και επισκεπτόταν και κουβέντιαζε μαζί του, όπως διαβάζουμε στο Ευαγγέλιο. Σκεπτόμουν μήπως οι Ευαγγελιστές ονόμασαν τον Λάζαρο «φίλο» του Χριστού καταχρηστικά, δεν χρησιμοποίησαν δηλαδή κυριολεκτικά τον όρο. Ο Γέροντας όμως μου είπε ότι ο Χριστός δεν ήταν μόνο τέλειος Θεός, άλλα και τέλειος άνθρωπος, και εννοείται, πρέπει να πάρουμε πολύ στα σοβαρά και την ανθρώπινη φύση του Χριστού.

Μάλιστα, διαβάζοντας τα κείμενα του αγίου Θεοδώρου Στουδίτη, ανακάλυψα ότι ο Άγιος λέγει πως ο Χριστός δεν είχε απλά την ανθρώπινη φύση, γενικά και αόριστα, αλλά ήταν και ένα πραγματικό ανθρώπινο «άτομο». Ήταν αληθινά τέλειος άνθρωπος. Και η διδασκαλία αυτή είναι πολύ σημαντική, γιατί πρέπει να καταλάβουμε ότι, εφόσον ο Χριστός ήταν τέλειος άνθρωπος και όχι μία «δόκησις» ανθρώπου, άρα μπορεί να είναι όντως για μας το τέλειο, το ανυπέρβλητο παράδειγμα. Μάλιστα, διάβασα μια πολύ σημαντική παρατήρηση του π. Σωφρονίου Σαχάρωφ, που λέγει ότι ο Χριστός στο Σαραντάριο Όρος πειράστηκε πραγματικά. Αυτό, λέγει ο π. Σωφρόνιος, δεν σημαίνει βέβαια ότι ο νους του Κυρίου έμεινε έστω και για λίγο, «στάθηκε» στον πειρασμό (κάτι τέτοιο είναι ασεβές), αλλά ότι υφίσταται πράγματι μια αναλογία σε σχέση με αυτό που συμβαίνει με μας. Ο Κύριος είχε όλα τα μη διαβλητά ανθρώπινα πάθη, και γι’ αυτό, ως λέγει η Αγία Γραφή, «…δύναται και ημάς τους πειραζομένους βοηθήσαι».

Περαιτέρω, όλα αυτά μας δίνουν να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η ορθόδοξη υμνογραφία και εικονογραφία, που παριστάνουν τόσο ζωηρά, τόσο θαυμάσια τα ανθρώπινα πάθη του Κυρίου. Η υμνογραφία π.χ. της Μεγάλης Εβδομάδας μιλά για τον πόνο του Κυρίου όσον αφορά τον εκπεσόντα μαθητή, το παράπονό Του κλπ, ενώ ζωγραφίζει με τα πλέον δραματικά χρώματα την ατιμία που ο Κύριος υπέστη, την εγκατάλειψή Του και άλλα πολλά (ακόμη και την περίφημη «θεοεγκατάλειψη»). Πρέπει να εννοήσουμε ότι ο Κύριος ήταν και τέλειος, πραγματικός άνθρωπος, και έτσι έπαθε αληθινά για μας. Πρέπει να εντρυφούμε στο πάθος του Κυρίου. Και μάλιστα, απαραίτητος όρος για να ταπεινωθούμε, λέγει ο Γέροντας, είναι να ατενίζουμε τον Σταυρό του Σωτήρος, το να θέλουμε και εμείς, στο μέτρο των δυνάμεών μας, να βαστάσουμε τον δικό μας σταυρό.

Περνώ τώρα σε ένα άλλο θέμα, πάρα πολύ σοβαρό, που επίσης μπορεί να θεωρηθεί, τολμώ να πω, ως αποκάλυψη στην Εκκλησία. Ρώτησα λοιπόν τον Γέροντα σχετικά με κάποιες εκφράσεις ορισμένων θεολόγων, που αναφέρονται στις ενδοτριαδικές σχέσεις και προσπαθούν, τρόπον τινά, να τις διερευνήσουν. Λένε λοιπόν ότι ο Πατήρ «κενώνεται» αιωνίως ως προς τον Υιό, τον Οποίον γεννά, και ο Υιός «κενώνεται» ως προς τον Πατέρα, καθώς ο Ίδιος αποδέχεται την γέννηση εκ του Πατρός. Χρησιμοποιούν δηλαδή τον πατερικό όρο «κένωσις», που οι άγιοι όμως χρησιμοποίησαν αποκλειστικά στην Χριστολογία (και ούτε πρέπει να θεωρήσουμε την Χριστολογία κατ’ ουσίαν κλάδο της Τριαδολογίας, που σημαίνει ότι μας χρειάζεται μόνο η Τριαδολογία, και κατόπιν, εκκινώντας από αυτήν, με λογικά συμπεράσματα, θα οικοδομήσουμε μόνοι μας και την Χριστολογία): ο Χριστός, ως Θεός, «κενώθηκε» διά της ενσαρκώσεως Του, δηλαδή ενδύθηκε την ταπεινή ανθρώπινη σάρκα, έζησε ως φτωχός, άσημος, έπαθε, εσταυρώθη. Μη αρκούμενοι όμως σε αυτό, οι εν λόγω θεολόγοι αρχίζουν να σκέφτονται ως εξής: άραγε, μήπως η αιωνία αγάπη του Πατρός για τον Υιό είναι και αυτή «κένωση» (= «αυτοθυσία»); Στην ουσία, με αυτό ακριβώς το «άραγε», αρχίζουν να στοχάζονται, πράγμα που απαγορεύεται αυστηρά στα της Θεολογίας. Μήπως το ότι ο Πατήρ «κοινωνεί» (αυτός είναι ο πατερικός όρος) την ουσία Του στον Υιό (παρόλο που ο Πατήρ δεν γεννά την ουσία, δεν είναι ο αίτιος αυτής κατά του Πατέρες), συνιστά «κένωση», αυτοθυσία;

Τι μπορεί όμως να σημαίνει εδώ ο όρος «κένωση»; Ότι δίνοντας την ουσία Του στον Υιό, ο Πατήρ υφίσταται κάτι σαν παθητικότητα; (λανθασμένα ο π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ γράφει μάλιστα ότι «εάν κατά τη γέννηση του Υιού υπάρχει το στοιχείο της αυταπάρνησης εκ μέρους του Πατρός, τότε ο Υιός κενώνεται πλήρως αποδεχόμενος την ‘‘παθητική’’ κατάσταση του γεννηθέντος». Όπως λέγει ο π. Δ. Στανιλοάε ρητά, η γέννηση του Υιού εκ του Πατρός καθόλου δεν συνιστά παθητικότητα για το Υιό, πράγμα που δείχνει η έμφαση των Πατέρων και στον όρο «ο Υιός γεννάται εκ του Πατρός». Με άλλα λόγια, ο Υιός δίνει στον Πατέρα και το υποστατικό Του ιδίωμα. Εν τέλει, ο Χριστός κενούμενος σταυρώθηκε. Επιπλέον, κοινωνώντας την Ουσία Του στον Υιό, ο Πατήρ δεν «αδειάζει» από αυτήν, για να μιλήσουμε για «κένωση» με ανθρώπινη έννοια. Η Ουσία της αγίας Τριάδος ειναι κοινή και στα Τρία Άγια Πρόσωπα.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ