Τα Ορθόδοξα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία και ο Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος Παπαμιχαήλ

Το «Κέντρο Εκκλησιαστικών, Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών» της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών ιδρύθηκε με σκοπό την φροντίδα, διάσωση, καταγραφή, μελέτη και έκδοση των αρχειακών τεκμηρίων και των κειμηλίων Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας, με την μεγάλη και μακραίωνη ιστορική και πολιτισμική παράδοση. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα τέταρτη κατά σειρά έκδοσή του, αναφέρεται στις σχέσεις του αοιδίμου Μητροπολίτου Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίου με τα πρεσβυγενή ορθόδοξα πατριαρχεία, επί τη βάσει αρχειακών τεκμηρίων που σώζονται στο αρχείο του, το οποίο διαφυλάσσεται στο εν λόγω ερευνητικό ίδρυμα.

Ο Σάμου Ειρηναίος υπήρξε σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα της εποχής του, με γνώσεις, κύρος και προσφορά μοναδική στην Εκκλησία και το Γένος. Τα κείμενά του για τα Πατριαρχεία Ιεροσολύμων και Αντιοχείας, φανερώνουν έναν οξυδερκή νου, με πλήρη επίγνωση των ιδιαιτέρων συνθηκών κάθε Εκκλησίας, της ιστορίας και των προβλημάτων της. Και είναι απολύτως χαρακτηριστικό το ότι τα Πατριαρχεία Ιεροσολύμων και Αντιοχείας, αναγνωρίζοντας τη θετική συμβολή του στην αντιμετώπιση των ζητημάτων που τα απασχολούσαν, τον περικόσμησαν με τις ανώτατες τιμητικές διακρίσεις τους.

Μετά την εισαγωγή που αναφέρεται στα βιογραφικά του Μητροπολίτη Ειρηναίου, αλλά και στην ιστορική συγκυρία της συγγραφής των υπομνημάτων, στο αρχείο και στην αναλυτική ιστορική διαδρομή των Πατριαρχείων Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, στα οποία αναφέρονται τα υπομνήματα που δημοσιεύονται και σχολιάζονται εδώ, εκδίδονται in extenso τα κείμενα των υπομνημάτων και τα παραρτήματά τους. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η εκτενής αναφορά στην ιστορία των δύο πατριαρχείων, από την ίδρυσή τους ως σχεδόν και τις μέρες μας, αποτελεί μια σχεδόν αυτόνομη εργασία που ουσιαστικά έχει εγκιβωτιστεί μέσα στην εισαγωγή, και διακρίνεται για την βιβλιογραφική της πληρότητα και την σημαντικότατη ιστορική της ποιότητα.

Τα δύο υπομνήματα με τα παραρτήματά τους ακολουθούν εκτενή σχόλια ερμηνευτικά και πλαισιωτικά, με βάση την τρέχουσα για τα ζητήματα αυτά διεθνή βιβλιογραφία, που συμβάλλουν καθοριστικά στην κατανόηση όσων γράφονται στα υπομνήματα λ.χ. για την ανάπτυξη του αραβικού θρησκευτικού εθνικισμού με ρωσική υποκίνηση, αλλά και για την μεθόδευση των ρωσικών βλέψεων για κυριαρχία στον χώρο της ορθόδοξης Ανατολής, κάτι που είναι και σήμερα επίκαιρο, καθώς ανάλογες μεθοδεύσεις από την πλευρά των Ρώσων βρίσκονται σε εξέλιξη και στις μέρες μας.

Ο τόμος ολοκληρώνεται με παράθεση μιας εξαντλητικής σχεδόν βιβλιογραφίας κατά θέματα, που δείχνει αφενός μεν την βιβλιογραφική κατάρτιση των συγγραφέων, και αφετέρου αποτελεί αφετηρία για τη συνέχιση της έρευνας προς την ίδια κατεύθυνση, από νεώτερους ερευνητές.

Η μετά χείρας έκδοση προσφέρει υλικό για τον εκκλησιαστικό ιστορικό, παραλλήλως δε αναδεικνύει τον αρχειακό πλούτο που το «Κέντρο Εκκλησιαστικών, Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών» διασώζει και μελετά και προβάλλει τη φυσιογνωμία ενός πεπνυμένου ιεράρχη της Σάμου, που κατέλειπε μνήμη αγαθή τόσο στο ποίμνιό του, όσο και στη συνείδηση και το πλήρωμα της Εκκλησίας ευρύτερα. Παραλλήλως δε προσφέρει υπομνηματισμένο και σχολιασμένο υλικό στον μελλοντικό ερευνητή της σύγχρονης εκκλησιαστικής ιστορίας του 20ού αιώνα.

Μ. Γ. Βαρβούνης – Παν. Τζουμέρκας, Τα Ορθόδοξα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία και ο Μητροπολίτης Σάμου και Ικαρίας Ειρηναίος Παπαμιχαήλ, Θεσσαλονίκη 2019, σελ. 526, εκδ. Ιερά Μητρόπολις Σάμου και Ικαρίας / Κέντρο Εκκλησιαστικών, Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών – Σειρά: Επιστημονικών Μελετημάτων – 4 – εκδ. οίκος Δ. Κυριακίδη.