Το υπόδειγμα

Αφοσιωμένοι, σ’ ολόκληρη τη ζωή μας, στο να κάνουμε συγκρίσεις ανάμεσα στους διάφορους ανθρώπους για να βρούμε τον, κάθε φορά, καλύτερο, λησμονούμε συχνότατα, ν’ αναζητήσουμε τον καλό σε υπερθετικό βαθμό, τον ιδεώδη, τον υποδειγματικό ανθρώπινο τύπο της ζωής μας.

Και βέβαια, κάθε εποχή αντιπροσωπεύεται από κάποιο τύπο ανθρώπου με ένα δεσπόζον χαρακτηριστικό. Ο τύπος όμως αυτός επισημαίνεται συνήθως εκ των υστέρων, από τη μελέτη του παρελθόντος κι από τα κατάλοιπα της ζωής εκείνης, που έφτασαν ως τα χέρια μας. Αλλ’ αν μας ενδιαφέρει να ζούμε συνειδητά, με ακέραιο το νόημα και τη σπουδαιότητα των στιγμών, είναι ανάγκη να βρούμε τον υποδειγματικό κι όχι τον αντιπροσωπευτικό τύπο ανθρώπου της εποχής μας, εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων ως ένα δέον της ζωής, μια αναγκαιότητα ηθική και κοινωνική και όχι ως αποτέλεσμα ιστορικής αναδρομής στο παρελθόν. Κι όπως είπαμε: γυρεύουμε τον υποδειγματικό, όχι τον αντιπροσωπευτικό ανθρώπινο τύπο της εποχής μας. Ο αντιπροσωπευτικός αναπηδά σαν μια συνισταμένη των ανθρώπινων γνωρισμάτων μιας εποχής, γέννημα πολλών παραγόντων και ποικίλων επιδιώξεων που συχνά δεν υπακούουν σε κανένα ηθικό σχέδιο. Ο τύπος όμως ο υποδειγματικός είναι ακριβώς αυτό το σχέδιο που προσφέρει η ηθική ζωή κι ο άγρυπνος ανθρώπινος στοχασμός που τον προβάλλει ως τον ιδανικό άνθρωπο, εκείνον που προκύπτει από τις ηθικές ανάγκες μιας εποχής.

Αλλάζει άραγε, από εποχή σε εποχή, ανάλογα με τις επιτακτικές ηθικές της ανάγκες, ο υποδειγματικός ανθρώπινος τύπος; Αλλάζει νομίζω, μονάχα η κοινωνική του φυσιογνωμία. Άλλοτε τον θέλουμε περισσότερο σοφό, άλλοτε περισσότερο επιστήμονα, άλλοτε περισσότερο «κοινωνικό». Η ηθική του όμως φυσιογνωμία απομένει, στο βάθος, η ίδια· οι αξίες που την καθορίζουν μένουν αμετακίνητες, αιώνιου κύρους και αντοχής. Μ’ ένα τέτοιο καθορισμό πολλές συγχύσεις διαλύονται και το Ιδεώδες μας αποσαφηνίζεται.

Σε μια τόσο ταραγμένη εποχή που ζούμε, εποχή εικονοκλαστική, εποχή δύσκολη και ασθματική που συχνά φέρνει ηθική σκοτοδίνη, υπάρχει και επιβάλλεται ένας τύπος, ο ανήσυχος πρακτικός άνθρωπος. Πρόκειται για τον άνθρωπο εκείνο που δεν ασχολείται με λεπτομέρειες, που δεν αφοσιώνεται στην υπηρέτηση των πνευματικών απαιτήσεων της εποχής αλλά προσαρμόζει τα ενδιαφέροντά του σε θέματα πρακτικά, υλικά, της τρέχουσας ζωής που περνά σα λιωμένο σίδερο από τα χέρια μας. Είναι ο άνθρωπος της ανάγκης, ο ανήσυχος, που ενδιαφέρεται για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής, που δεν τον απασχολούν μεταφυσικά ή άλλου είδους πνευματικά διλήμματα, που πάει στο σκοπό του κατ’ ευθείαν, χωρίς δισταγμούς. Σκληρός, τετράγωνος, αδίστακτος, πετυχαίνει αποτελέσματα απτά, υλικά, ικανά να ξιπάσουν τη μάζα. Είναι ο λεγόμενος «άνθρωπος των έργων».

Είναι, τάχα, αυτός ο αντιπροσωπευτικός τύπος της εποχής μας; Ο δισταγμός μας οφείλεται στο γεγονός πως πλάι σ’ αυτόν ξεκορμίζει και στέκεται με κύρος και πιστότητα ένας άλλος τύπος, ο κοσμικός επιστήμονας, ούτος που παλεύει να παραβιάσει τις θύρες του σύμπαντος, να καταχτήσει τα μυστικά του. Αυθεντικό γέννημα της «ατομικής εποχής» είναι ένας νέου τύπου, στεγνός και αποκομμένος από την πραγματικότητα άνθρωπος.

Μήπως ένας από τους δυο αυτούς τύπους είναι όχι άπλα ο αντιπροσωπευτικός αλλά ο υποδειγματικός της εποχής μας; Μήπως κάποιον από αυτούς μπορούμε να τον δώσουμε στους νέους και να τους πούμε: αντιγράψτε τον, φροντίστε να του μοιάσετε με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια, αυτό ζητά η εποχή μας;

Διστάζουμε, γιατί, ακριβώς αισθανόμαστε πως το αίτημα της εποχής αυτής, αίτημα αναμφισβήτητα ουσίας, πηγαίνει ακόμη πιο βαθιά, είναι πιο οξύ, πιο αγωνιώδες. Η ζωή γκρεμίζεται και η στρατιά των πρακτικών των επιστημόνων ανθρώπων δεν καταφέρνει να την συγκρατήσει. Η κοινωνία αποδιοργανώνεται και τίποτε από αυτά που θαυμάζουμε στους ανθρώπους σήμερα, ούτε ευφυΐα, ούτε γνώση, δεν καταφέρνει να την στηρίξει, να ανασχέσει τη διάλυση, Μας χρειάζεται κάτι πιο ριζικό, πιο Θεμελιακό, πιο αιώνιο. Κι αυτό το αιώνιο αναπηδά από τη μυστηριώδη ουσία που έπλασε τον άνθρωπο, που τον μορφοποίησε. Με άλλα λόγια, πιο απλά, ο υποδειγματικός τύπος σήμερα είναι ο Άνθρωπος. Μονάχα αυτό: ο Άνθρωπος, χωρίς επίθετα, χωρίς πλάτος εγκόσμιο αλλά πλήρης από βάθος αιώνιο. Άνθρωπος με διαστάσεις μεταφυσικές, με βέβαιη φυσιογνωμία ηθική, άνθρωπος γραπωμένος από τα ουράνια, αισιόδοξος στη βεβαιότητα της αιωνιότητάς του, κι επομένως χωρίς τον πανικό του θανάτου, άνθρωπος καμωμένος από ποιότητα πνευματική, με υλικά σκληρά, άφθαρτα.

Καθώς η εποχή μας όλο και ευρύνεται και γίνεται με τα μεγέθη της, τις πολιτείες της, τις αποστάσεις της, τις μηχανές της, όλο και πιο απάνθρωπη, αυτός ακριβώς, ο υποδειγματικός άνθρωπος είναι ο τύπος που χρειάζεται, που ζητούμε, αν όχι για να στηρίξει όσα γκρεμίζονται καθημερινά, τουλάχιστο για ν’ αποτελέσει το θεμέλιο μιας νέας ζωής που θα μπορούμε τότε να περιμένουμε χωρίς φόβο. Γιατί η βάση και το πάθος της θα είναι ο έντιμος, συνεπής, σταθερός, ακέραιος, γεμάτος από ευγένεια και υψηλοφροσύνη, ο εναρμονισμένος με τον ουρανό, ο αφοσιωμένος στο Θεό, ο βεβαιωμένος για την αιωνιότητά του, ο αυθεντικός, ο πλήρης άνθρωπος.

πηγή: Κ. Ε. Τσιρόπουλου, «Δοκίμια ευθύνης», εκδ. ΑΣΤΗΡ, σ. 60-63