Ο ιδεώδης ηγεμόνας μέσα από τις προσωπικότητες του Κύρου του Μεγάλου και του Αλεξάνδρου του Μακεδόνα
13 Αυγούστου 2019Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να επισημάνουμε την έννοια της εγκρατείας, όπως αυτή παρουσιάζεται και στον Αλέξανδρο, με στόχο να καταδείξουμε ότι, τελικώς, η αρετή αυτή συνιστά το βασικό και διακριτό γνώρισμα του ιδεώδους ηγεμόνος, Τα δύο αυτά, όμως, χαρακτηριστικώς, τα εντοπίζουμε και σε μίαν άλλη ηγετική προσωπικότητα που σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία και καταδεικνύει την ταυτοσημία των αναφορών που συλλέγει κανείς για να περιγράψει και να δομήσει την προσωπικότητα του ιδανικού ηγεμόνος. Αιώνες μετά τον Αθηναίο ιστορικό, και έχοντας σαφώς μελετήσει την Κ. Π, ο Αρριανός χρησιμοποιεί ακριβώς την ίδια ορολογία για να περιγράψει την εξωτερική ομορφιά του Αλεξάνδρου του Μεγάλου, τον οποίο στο 7.28 του έργου του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» με τα ίδια, ακριβώς, μοτίβα «κάλλιστος» και «εγκρατέστατος» χαρακτηρίζει τον νεαρό Μακεδόνα βασιλέα.
Σε μία μοναδική περίπτωση μόνον τον χαρακτηρίζει «απληστότατον επαίνου»[7], υπογραμμίζοντας την ατέρμονη αναζήτηση και φιλοδοξία του νεαρού βασιλέα της Μακεδονίας για προβολή και επιβράβευση. Κάνοντας, μάλιστα, μια παραλληλία στον βαθμό εγκρατείας των δύο προσωπικοτήτων, εστιάζουμε στην αποχή και από τα πάθη, καθώς ο μεν Κύρος απέχει από την διαβρωτική επιρροή του φιλιού και ο δε Αλέξανδρος από τα πάθη εν γένει, όπως μαρτυρεί και η αναφορά του Αρριανού με την φράση «ηδονών δε των μεν του σώματος εγκρατέστατος» [8], ενώ με την συνακόλουθη πρόταση «χρημάτων τε ες μεν ηδονάς τας αυτού φειδωλότατος» επισημαίνεται αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Αλεξάνδρου, ο οποίος αναδεικνύεται το ίδιο συγκρατημένος με τα ζητήματα της ηδονής όπως και ο Κύρος ο Πρεσβύτερος, οδηγώντας τον μελετητή στην διαπίστωση ότι μία απαραίτητη προϋπόθεση για την ιδεώδη διοίκηση είναι η, όσο το δυνατόν, πιο «απαθής» εμπλοκή του ηγήτορος με ζητήματα που άπτονται των ιδίων ευχαριστήσεων.
Επιπλέον, το ατομικό παράδειγμα και η εγκρατής στάση του Αλεξάνδρου να αρνηθεί να πιεί νερό όταν του προσεφέρθη μέσα στη έρημο της Γεδρωσίας και η αποστομωτική του απάντηση «αν γαρ αυτός πίω μόνος, αθυμήσουσιν ούτοι»[9] επιβεβαιώνουν την μεγαλοψυχία και την αυτοσυγκράτηση του νεαρού βασιλέως, η οποία και λειτούργησε, καταλυτικώς, στο να πάρουν θάρρος οι στρατιώτες και να συνεχίσουν την πορεία τους χωρίς να νιώθουν κούραση ούτε κανένα ίχνος δίψας, καθώς είχαν τέτοιου είδους αρχηγό.[10] Αλλά και, αναφορικώς με την δύναμη του «άρχειν», μπορεί κανείς να διπιστώσει στοιχεία της ταυτότητος των μοτίβων που συναντά στον Κύρο τον Πρεσβύτερο, όσο και στον Αλέξανδρο τον Μεγάλο. Ο Ξενοφών, λοιπόν, ισχυρίζεται ότι ο Κύρος, αρχικώς, υπήρξε ο απόλυτος μονάρχης εκείνος που ως ιστορική παρουσία τείνει ν’ αντιστρέψει την απαισιόδοξη, αναφορικώς με την φιλομοναρχική και απολυταρχική αντίληψη, ότι είναι ευκολότερο για τον άνθρωπο να εξουσιάζει τα ζώα παρά τους ανθρώπους.
Υπό αυτή την θεώρηση, ο Κύρος είναι ο ιδανικός ηγήτορας ο οποίος ακολουθεί το σύστημα της παμβασιλείας. Η παμβασιλεία θεωρείται ο θεμελιωτής λίθος της αξίας ενός ανθρώπου, ο οποίος πιστεύει ότι είναι ικανός στα διοικητικά και ηγετικά του καθήκοντα. Και τούτο διότι, ουσιαστικώς, η διαφορά του ηγέτου από τον απλό βασιλέα, έγκειται στον τρόπο που ο τελευταίος αντιμετωπίζει τον λαό και την διοίκησή του. Ο Πέρσης άρχων είναι στην πραγματικότητα ο μοναδικός ικανός επικεφαλής ν’ασκήσει την εξουσία του και για τον λόγο αυτό διαφοροποιείται από τους υπολοίπους άρχοντες, όπως επιβεβαιώνεται και με την φράση «τοσούτον διήνεγκεν εις το άρχειν ανθρώπων»[11]. Στο 8.1.24 του ιδίου έργου, ο Ξενοφών χαρακτηρίζει τον Κύρο με τους όρους «εύδαιμονέστατος» και «άρχων», αιτιολογώντας το πρότυπο ηγεμόνος που ενσαρκώνει.
Την ιδιότητα βέβαια της ευδαιμονίας του βέβαια, την επαναλαμβάνει ο Ξενοφών και στο 8.2.23 όταν και τον χαρακτηρίζει με το ίδιο, ακριβώς, επίθετο «ευδαιμονέστατον» και συνεχίζει την περιγραφή της προσωπικότητος του Κύρου με μία σωρεία άλλων επιθέτων όπως «ενάρετος», «φιλόκαλος», «εύτακτος», «συνετός» και «ουκ αμελής», χαρακτηρισμοί που επιβεβαιώνουν την αρχηγική του φυσιογνωμία και την ιδεώδη του διοίκηση. Αναλογως, λοιπόν, με τον Κύρο, ο Αλέξανδρος χαρακτηρίζεται, σχετικώς με την διοίκησή του, από τον Αρριανό, με το επίθετο «δεινότατος ξυνιδείν δε το δέον εν τω αφανεί»[12], ιδιότητα την οποία επεξηγεί την έννοια του «οξυδερκούς ιδεώδους ηγεμόνος». Την στιγμή που ο Ξενοφών καταθέτει το επίθετο «εύτακτος» για τον Κύρο, ο Αρριανός, από την πλευρά του, για τον Μακεδόνα βασιλέα, παραθέτει την φράση «επιτυχέστατος ξυμβαλείν και τάξαι στρατιάν», η οποία στην ουσία της περιγράφει την επιτυχία του διοικητή να εξασφαλίσει την νίκη και την ευδαιμονία του στρατεύματος του. Η έννοια αυτή της δεινότητος του Αλεξάνδρου επαναλαμβάνεται στην «Ανάβασιν» και στο 7.28.3 και συγκεκριμένα αναφέρεται στην ικανότητα του να προλαμβάνει τις καταστάσεις προς όφελος των διοικουμένων του αλλά και στην συνέχεια του ιδίου βιβλίου, όταν με την φράση-μοτίβο «γενναιότατος επάραι θυμόν τοις στρατιώταις και ελπίδων αγαθών εμπλήσαι και το δείμα εν τοις κινδύνοις τω αδαεί τω αυτού αφανίσαι», ο Αρριανός σμιλεύει, όπως κάνει και ο Ξενοφών με τον Κύρο, την ιδανική προσωπικότητα του ηγέτη που ψυχολογεί και κατευθύνει τους υπηκόους του, αναλόγως, με την διάθεση τους και με την ιδία του βούληση. Μία τέτοια διοικητική οξύνοια χαρακτηρίζει και τον Κύρο, στον οποίον αποδίδονται και τα επίθετα «φρόνιμος», «φιλομαθής» και «αγχίνους»[13].
Αναλόγως και ο Φλάβιος Αρριανός, σαφώς επηρεασμένος από τον Αθηναίο ιστορικό, χωρίς να χρησιμοποιεί τα ίδια μοτίβα και τους ιδίους χαρακτηρισμούς, περιγράφει την δυναμικότητα του πνεύματος του Αλεξάνδρου με την παρουσία της περιφράσεως «ανδρειότατος την γνώμην», επιθυμώντας να τονίσει, και αυτός, την ισχυρή βούληση του Μακεδόνος ηγεμόνος, επισημαίνοντας ότι, τελικώς, η σωφροσύνη και η ορθή κρίση, ως στοιχεία της ηγεμονικής προσωπικότητος, θεωρούνται απαραίτητα στην άσκηση της εξουσίας από τον φωτισμένο ηγέτη. Εκείνο που είναι αξισημείωτο στον νεαρό πρίγκηπά των Μακεδόνων, λοιπόν, είναι η επιδίωξή του να επιτύχει την μεγίστη δυνατή συσπείρωση των στρατιωτών του και να εξασφαλίσει την διαμόρφωση του πλέον υψηλού φρονήματος, ενθουσιασμού και αυτοθυσίας κατά την διάρκεια της εκστρατείας στην Περσία.[14] Το ηθικό φρόνημα ως παραδεδομένη αρχή στρατηγικής τεχνικής και σκοπός του ηγήτορος εκφράζεται, λακωνικώς, στην φράση «ου κλέπτω την νίκην», πριν την μάχη των Γαυγαμήλων, όταν και απευθύνεται στους στρατηγούς του.
Ο ίδιος ο ιστορικός Πλούταρχος[15], ερμηνεύοντας την φράση αυτή του Αλεξάνδρου, επισημαίνει ότι, τελικώς, ο νεαρός βασιλέας, επεδίωξε να παρουσιάσει την επίθεση και τον στόχο της, με τέτοιο τρόπο προς τους στρατιώτες, ώστε να φανεί ότι υπερτερούν έναντι των Περσών την στιγμή που πρόκειται να καταγάγουν μία φανερά νίκη. Ας μην λησμονούμε ότι ο Δαρείος, ο αντίπαλος του Μακεδόνος βασιλέως, σε άντιδιαστολή με τον Αλέξανδρο, απέδιδε τις αποτυχίες του στρατού του στην παρέμβαση εξωλογικών δυνάμεων, στοιχείο που και αποδυνάμωνε την στρατιωτική δυναμική των άνδρών του αλλά και έθετε εν αμφιβόλω τις δυνατότητές τους καθιστώντας τους διστακτικούς. Την ίδια αισθηση περί ενδιαφέροντος εκδηλώνει ο Αλέξανδρος και πριν την μάχη στον Γρανικό ποταμό, όταν και αποφασίζει την επικίνδυνη διέλευση του ποταμού, με στόχο να εξάρει το ηθικό φρόνημα των στρατιωτών του και να καταβαραθρώσει, αντιστοίχως, το φρόνημα των Περσών επισημαίνοντας την αδυναμία τους, σε επίπεδο γενναιότητος και αξιομάχου, εν σχέσει προς τους Μακεδόνες. [16]
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
