Η Μόνιμη Συλλογή του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου στο Βυζαντινό Μουσείο της Λευκωσίας!

Ένα καθημερινό μνημόσυνο σε αυτούς που χάθηκαν στη Μικρασία

και στους πρόσφυγες που απεβίωσαν ως σήμερα στην Κύπρο

Γράφει ο δρ. Ιωάννης Α. Ηλιάδης

Ο Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου, από τη σύστασή του, τον Νοέμβριο του 2010, περιέλαβε στους στόχους του τη συλλογή, μελέτη, διάσωση, ανάδειξη και διαφύλαξη των μικρασιατικών στοιχείων και μνημείων και τη διατήρηση και αναζωογόνηση της μικρασιατικής παράδοσης, καθώς και την προβολή των πνευματικών και εν γένει πολιτισμικών επιτευγμάτων των Μικρασιατών.
Το 2012, με την ευκαιρία των 90 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου ζήτησε από τα μέλη του να επιτρέψουν να γίνει μια πρώτη καταγραφή των οικογενειακών τους κειμηλίων στα σπίτια τους, στις αποθήκες και στα μπαούλα τους. Η συμμετοχή των Μικρασιατών της Κύπρου στην Έκθεση “90 χρόνια Μνήμη Μικρασίας”, που διοργανώθηκε από τον Δεκέμβριο του 2012 έως τον Μάιο του 2013 στην Αίθουσα περιοδικών Εκθέσεων του Βυζαντινού Μουσείου Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ στη Λευκωσία, ήταν συγκινητική.

Άφιξη χιλιάδων Μικρασιατών στην Κύπρο
Σαράντα οκτώ ιδιώτες και φορείς δάνεισαν έργα τους που προέρχονται από ένα μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας, τις περιοχές καταγωγής των προσφύγων Μικρασιατών της Κύπρου (κυρίως νότια, δυτική και κεντρική Μικρασία). Η έκθεση, μέσα από τα δεκάδες εκθέματα που συγκέντρωσε, εκτός από την ανάδειξη της Μικράς Ασίας, της ιστορίας και του πολιτισμού της, έδωσε την ευκαιρία να παρουσιαστούν και οι σχέσεις μεταξύ Κύπρου και Μικρασίας.
Τα έγγραφα και τα φωτογραφικά τεκμήρια της εποχής αποτυπώνουν την άφιξη χιλιάδων Μικρασιατών στην Κύπρο, παρά τις απαγορεύσεις των Άγγλων αποικιοκρατών. Όλοι αυτοί οι ξεριζωμένοι βίαια από τους γενέθλιους τόπους τους, βρήκαν ανάμεσα στους Έλληνες της Κύπρου θερμή φιλοξενία και συμπαράσταση. Σύντομα ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, χάρη στην εργατικότητα και στο φιλοπρόοδο πνεύμα του, δραστηριοποιήθηκε στην Κύπρο και ρίζωσε στη νέα του πατρίδα, συμμετέχοντας στον αγώνα του Έθνους κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, καθώς και στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, του 1955-1959. Δυστυχώς, αρκετοί από τους εγκατασταθέντες στην Κύπρο Μικρασιάτες, που ζούσαν στις βόρειες περιοχές του νησιού, έμελλε να υποστούν ακόμα έναν ξεριζωμό και μια προσφυγιά το 1974, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής.

Δημιουργία της Μόνιμης Συλλογής Μικρασιατικού Ελληνισμού της Κύπρου
Η απρόσμενα μεγάλη επιτυχία της Έκθεσης και η απήχησή της στην κυπριακή κοινωνία, αλλά πρωτίστως στους ίδιους τους Μικρασιάτες της Κύπρου, έκανε εφικτό τον επόμενο στόχο του Συνδέσμου: τη δημιουργία της Μόνιμης Συλλογής του Μικρασιατικού Ελληνισμού της Κύπρου. Μετά από εκκλήσεις προς τα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου, συγκεντρώθηκε μεγάλος αριθμός κειμηλίων, τα οποία συνθέτουν αυτή τη Συλλογή, η οποία να εγκαινιάσθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2014, στεγαζόμενη στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ στη Λευκωσία.
Πέραν των τριακοσίων κειμηλίων του Μικρασιατικού Ελληνισμού, τα οποία δωρήθηκαν στον Σύνδεσμο Μικρασιατών Κύπρου, απέκτησαν μετά από 92 χρόνια μόνιμη στέγη στον δεύτερο όροφο της Πινακοθήκης του Ιδρύματος, εμπλουτίζοντας την Εθνογραφική Συλλογή μας, η οποία σκοπό έχει να εξάρει τη συμμετοχή της Κύπρου στους αγώνες του Ελληνισμού από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας. Εμβληματική μορφή αυτής της Συλλογής ο Κύπριος-Αιγυπτιώτης Χαράλαμπος Θεοδοσίου, ο οποίος έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους και στη Μικρασιατική εκστρατεία, όπου άφησε και την τελευταία του πνοή το 1921, πολεμώντας στον Σαγγάριο ποταμό.

Μαζί του μνημονεύουμε και τους αφανείς ήρωες της Μικρασίας που χάθηκαν στα Τάγματα Εργασίας, στις φλόγες της Σμύρνης ή μέσα στα κύματα, αναζητώντας μια νέα πατρίδα.

Ο πλούσιος πολιτιστικός και πολιτισμικός πλούτος της Μικρασίας
Η Μόνιμη Συλλογή Μικρασιατικού Ελληνισμού της Κύπρο μνημονεύει, εκτός από τον πόνο και την προσφυγιά, τη Μικρασία όπως την έζησαν οι πρόσφυγες πριν από την Καταστροφή, με όλη την αρχοντιά και την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα των παραλιακών πόλεων, ή την ανατολίτικη αύρα της ενδοχώρας, με τις μνήμες του Βυζαντίου στα χρυσοποίκιλτα ενδύματα, με τις μυρωδιές από τα μπαχαρικά, αλλά και με το εξαιρετικά ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα που τους διέκρινε.
Οι φωτογραφίες, τα χαρακτικά, οι πίνακες, οι εικόνες, τα ενδύματα, τα κεντήματα, τα μουσικά όργανα, τα έγγραφα, τα νομίσματα, τα κοσμήματα, τα χαλιά και όλα τα άλλα κειμήλια της Συλλογής, τα οποία διέσωσαν οι ξεριζωμένοι Μικρασιάτες, αντικατοπτρίζουν τη ζωή τους πριν από την προσφυγιά, καθώς και τη δραστηριοποίησή τους στην Κύπρο, παρουσιάζοντας τον πλούσιο πολιτιστικό και πολιτισμικό πλούτο της Μικρασίας και των ανθρώπων της.
Αποτυπώνουν την Καταστροφή, τον θάνατο, το δράμα του ξεριζωμού, αλλά και την προσπάθεια να ριζώσουν στις νέες πατρίδες. Η έκθεση των κειμηλίων στην Πινακοθήκη είναι ένα πραγματικό μνημόσυνο των κατόχων τους, αφού στο κάθε κειμήλιο εμπεριέχονται ιστορίες και αλήθειες, συχνά ανείπωτες.
Μέσα στα πρώτα 25 χρόνια του 20ού αιώνα, σχεδόν δύο εκατομμύρια Έλληνες απομακρύνθηκαν βίαια από τις πατρογονικές εστίες τους. Εκατοντάδες χιλιάδες από αυτούς εξοντώθηκε με τραγικό τρόπο. Η Σμύρνη, η Τραπεζούντα, η Καισάρεια, το Αϊβαλί, η Αττάλεια, η Μερσίνα, η Αλλάγια και πλήθος άλλων πόλεων χάθηκαν για τον Ελληνισμό. Πλήθος ιερέων και λαϊκών σφαγιάστηκαν. Εκκλησίες και σπίτια κάηκαν, σχολεία ερήμωσαν.

Η υποδοχή των ξεριζωμένων, τα μαρτύρια, το μήνυμα της έκθεσης
Η Εκκλησία και ο κόσμος της Κύπρου αγκάλιασαν όσους πρόσφυγες επέτρεψαν οι Άγγλοι αποικιοκράτες να αποβιβαστούν στο νησί μας. Δεκάδες είναι οι καταγεγραμμένοι στον Κώδικα ΚΒ’ της Ιεράς Μητροπόλεως Κιτίου με τίτλο «Πρόσφυγες Σμύρνης και Αλλαϊάς», αντίγραφο του οποίου δωρήθηκε στον Σύνδεσμο Μικρασιατών από την Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού.
Πιστοποιητικό Ιατρικού Λειτουργού του Λοιμοκαθαρτηρίου, που ανήκε στη χήρα Κατερίνα Χατζημιχαήλ Γαβριήλ και στα πέντε παιδιά της, φωτίζει το γεγονός ότι οι πρόσφυγες που έφταναν στην Κύπρο έπρεπε, σύμφωνα με απαίτηση των Αγγλικών Αποικιακών Αρχών, να παραμείνουν σε περιορισμό στα ανοικτά του νησιού για περίοδο δύο εβδομάδων.
Μικρασιάτες πρόσφυγες όμως έφτασαν στην Κύπρο και μέσω Ελλάδος, όπως τεκμηριώνεται από τους Καταλόγους των «Παρεπιδημούντων εν τη Νήσω Κύπρω Υπηκόων Ελλήνων» του Προξενικού Γραφείου της Πρεσβείας της Ελλάδος στη Λευκωσία, δύο εκ των οποίων εκτίθενται στη Μόνιμη Συλλογή.
Μέσα από τα δεκάδες κειμήλια της Συλλογής μνημονεύονται καθημερινά οι δολοφονημένοι αδελφοί μας, οι ιεράρχες που μαρτύρησαν μαζί με το ποίμνιό τους, οι άνδρες που χάθηκαν στα βάθη της Μικρασίας από τις κακουχίες στα τάγματα εργασίας, οι χιλιάδες των σφαγιασθέντων στην προκυμαία της Σμύρνης, οι ναυαγοί που χάθηκαν στα νερά του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.
Μαζί τους μνημονεύονται και οι Μικρασιάτες πρώτης και δεύτερης γενιάς, που δούλεψαν σκληρά και στέριωσαν στην Κύπρο, αλλά και εκείνοι που έγιναν δεύτερη φορά πρόσφυγες το 1974.

Η Συλλογή διδάσκει και καλεί καθημερινά όλους μας να κάνουμε το ελάχιστο. Να αποτίσουμε φόρο τιμής με αυτόν τον τρόπο στο Γένος μας και να προβάλουμε στη δική μας ζωή, αλλά και στη ζωή των παιδιών μας και των οικείων μας, το φωτεινό παράδειγμα αυτών των ανθρώπων, που με καρτερία, θάρρος και ακλόνητη πίστη στα ιδανικά τους, έκαναν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου.